«Να είσαι σίγουρος ότι όλα ήταν πολύ καλά οργανωμένα». Αυτό ήταν το πρώτο που είπε ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνος Φλώρος σε έναν από τους πιο βαριά τραυματισμένους αξιωματικούς της μοιραίας αποστολής στη Λιβύη, όταν τον επισκέφτηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αττικής, λίγες ημέρες μετά το δυστύχημα. Εκείνη τη στιγμή, πέρασε από το μυαλό του σαν ταινία όλη η αποστολή. Η πλήρης απουσία ενημέρωσης και προετοιμασίας. Τα αγροτικά αυτοκίνητα που υποτίθεται ότι ήταν η ασφάλειά τους. Το κινεζικό βανάκι με τα στενά καθίσματα, στα οποία μετά βίας χωρούσαν. Το εφιαλτικό ξύπνημα με τη σύγκρουση και η βίαιη εκτόξευσή του προς τα εμπρός. Ο μαύρος καπνός που γέμισε ακαριαία την καμπίνα.
Η έρευνα της «Κ» για τα ερωτήματα σχετικά με την οργάνωση της τραγικής αποστολής στη Λιβύη τον Σεπτέμβριο συνεχίζεται με τη δημόσια μαρτυρία, για πρώτη φορά, ενός αξιωματικού, από τα βασικά μέλη της αποστολής, και με νέα στοιχεία από τις επικοινωνίες μελών της, μαρτυρίες συγγενών των θυμάτων, και αποκλειστικές πληροφορίες για την ΕΔΕ του ΓΕΕΘΑ, η οποία επιρρίπτει ευθύνες μόνο στο υπουργείο Εξωτερικών και στην άτυχη στιγμή…
Η απόφαση για την αποστολή ελήφθη από τον πρωθυπουργό στις 13 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με την ΕΔΕ του ΓΕΕΘΑ. Ο αξιωματικός που μίλησε στην «Κ» διατάχθηκε προφορικά από τη μονάδα του να πάρει μέρος, χωρίς να του δοθούν άλλες οδηγίες. Ειδικά οι υγειονομικοί της αποστολής δεν είχαν ιδέα τι θα απαιτείτο να κάνουν στη Λιβύη, ούτε είχαν λάβει καμία πληροφορία για το τι είδους προετοιμασία έπρεπε να κάνουν και τι υλικά θα έπρεπε να έχουν μαζί τους, κάτι που είναι σύνηθες ακόμα και σε υγειονομικές αποστολές εντός Ελλάδας.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από ένα μήνυμα της νοσηλεύτριας του ΓΕΕΘΑ, επισμηναγού Εύης Ανδρεαδάκη, στις 16 Σεπτεμβρίου. Συγκεκριμένα, η επισμηναγός ρώτησε τον αρχηγό της αποστολής τι ρόλο ακριβώς θα είχαν οι υγειονομικοί και τι υγειονομικό σταθμό θα έπρεπε να είναι έτοιμοι να στήσουν. Πρώτων βοηθειών; Κάποιο χειρουργείο; Θα ενώνονταν με κάποιο ήδη υπάρχον υπαίθριο νοσοκομείο; «Αν δεν έπρεπε να γίνει τίποτε από τα παραπάνω, τότε γιατί στείλαμε τόσο προσωπικό και υγειονομικούς μαζί με το υλικό και δεν το παραδώσαμε απλά στο αεροδρόμιο;» αναρωτιέται σήμερα ο αξιωματικός που μίλησε στην «Κ».
Η απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα ήταν, σύμφωνα με πηγές που έχουν γνώση εκείνης της επικοινωνίας, ότι δεν υπήρχε ακόμα απάντηση. Ηταν Σάββατο, 1.51 μ.μ., μόλις 19 ώρες πριν από την απογείωση του C-130 για τη Λιβύη. Στις ελάχιστες διαθέσιμες ώρες του Σαββάτου, οι δύο νοσηλεύτριες της αποστολής, οι οποίες έχασαν τελικά τη ζωή τους, και ο γιατρός της Ζ Μοίρας Αμφίβιων Καταδρομών που επίσης ήταν μέλος της αποστολής, πήραν μόνοι τους την πρωτοβουλία να συλλέξουν ό,τι υλικό μπορούσαν από τις μονάδες τους για παν ενδεχόμενο. «Η Εύη, ενώ ήταν με μετάθεση στο ΓΕΕΘΑ, πήγε στο 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας και μάζεψε ό,τι υλικό μπόρεσε να βρει. Στη συνέχεια, έφερε το υλικό στο σπίτι σε σακούλες, όπου τη βοήθησα να τα συσκευάσουμε», λέει στην «Κ» ο σύζυγός της, Κωνσταντίνος Καραντάσιος.
Η επισμηναγός είχε πει στους ανωτέρους της ότι δεν ήθελε να πάει σε αυτή την αποστολή, αλλά δέχθηκε μεγάλη πίεση. «Είχα 7 αναπάντητες» από τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Υγειονομικού του ΓΕΕΘΑ (ΔΥΓ), είπε η Εύη στον σύζυγό της. Αυτή η άρνηση ήταν πρωτοφανής για την Εύη. Στα 17 χρόνια της καριέρας της επεδίωκε τη δράση, κυνηγούσε κάθε ευκαιρία για εκπαίδευση. Πριν από λίγα χρόνια είχε φοιτήσει στο Σχολείο Αυτοδυτών Καταδυτικής Ιατρικής της Μονάδας Υποβρυχίων Καταστροφών του Πολεμικού Ναυτικού. Οταν την καλούσαν επίμονα για να τη διατάξουν να πάει στη Λιβύη, η Εύη ήταν στην πισίνα ενός ακόμα σχολείου. «Ηταν ένα απίστευτα χαρισματικό άτομο, με βαθιά αφοσίωση στη δουλειά της και αγαπητή σε όλους. Από τους καλύτερους μαθητές που έχουν περάσει από το Σχολείο Διαφυγής από Βυθιζόμενο Ελικόπτερο της Σχολής Αεροπορίας Ναυτικού», είπε στην «Κ» ένα από τα στελέχη της σχολής.
Την προηγούμενη χρονιά, είχε πάει στην Ουγκάντα, όπου πιστοποιήθηκε από τον ΟΗΕ ως εκπαιδεύτρια νοσηλευτών μάχης. Αλλά τώρα δεν ήθελε να κάνει άλλα τέτοια ταξίδια, ούτε άλλα εμβόλια. Ηταν νιόπαντρη και είχε ξεκινήσει προγεννητικό έλεγχο. Μετά τόσα χρόνια στο πεδίο, ήθελε να γίνει μητέρα. Ομως, το όνομά της παρέμεινε στη λίστα που έδωσε η ΔΥΓ για την αποστολή, παρόλο που είχαν ήδη στη διάθεσή τους μία νοσηλεύτρια, την αντιπλοίαρχο Γλυκερία Μεμεκίδου, η οποία συμμετείχε εθελοντικά και ενώ γνώριζαν το ιστορικό απωλειών της οικογένειας της Εύης: Ο αδερφός της σκοτώθηκε σε τροχαίο και ο αδερφός του πατέρα της έχασε τη ζωή του όταν το μαχητικό του παρουσίασε βλάβη και κατέπεσε στη Λαμία το 1980.
Κανένας από τους άμεσα προϊσταμένους της στη ΔΥΓ, οι οποίοι αγνόησαν την επιθυμία της να μην πάει, δεν έχει επικοινωνήσει με την οικογένειά της μέχρι σήμερα.
Η Εύη ήταν εκπαιδευμένη στο να διαφεύγει από βυθισμένα ελικόπτερα, αλλά τίποτα δεν σε προετοιμάζει για τη διαφυγή από ένα φλεγόμενο λεωφορείο στα βάθη μιας κατεστραμμένης, εμπόλεμης αφρικανικής χώρας. Το τελευταίο μήνυμά της στον σύζυγό της λίγη ώρα πριν από το ατύχημα: «Πες στη μάνα να με ξεματιάζει».
Η επισμηναγός είχε πει ότι δεν ήθελε να πάει σε αυτή την αποστολή, αλλά δέχθηκε μεγάλη πίεση. «Είχα 7 αναπάντητες» από τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Υγειονομικού του ΓΕΕΘΑ, είπε στον σύζυγό της.
Η «φρουρά»
«Μόλις κατεβήκαμε από το αεροπλάνο ήρθαμε αντιμέτωποι με το πρώτο σημάδι ότι κάτι πήγαινε πολύ στραβά. Οι στρατιώτες που ήταν παρατεταγμένοι για την υποδοχή μας ήταν σαν να φορούσαν αποκριάτικες στολές. Η ασφάλειά μας ήταν ένα τσούρμο ατάκτων σε δύο αγροτικά με κάτι τρύπιες μάλλινες κουβέρτες στην καρότσα», λέει σήμερα ο αξιωματικός που μίλησε στην «Κ».
Τα δύο αγροτικά, που υποτίθεται ότι έπρεπε να εξασφαλίσουν την ασφάλεια της αποστολής, ήταν –όπως έχει αναφερθεί– την περισσότερη ώρα 100-200 μέτρα μπροστά ή πίσω από το λεωφορείο. «Ηταν εμφανής η παντελής έλλειψη εκπαίδευσης και αντίληψης της αποστολής τους», πρόσθεσε ο αξιωματικός.
«Αν ήταν κλειστός σχηματισμός, όπως βλέπαμε τις άλλες οργανωμένες αυτοκινητοπομπές που κινούνται στην ίδια διαδρομή –και με θωρακισμένα– όπως των Γάλλων, τότε δεν θα μπορούσε το άλλο όχημα να μας χτυπήσει μετωπικά. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής, έβλεπα παντού πολίτες με αυτόματα όπλα. Τι είδους προστασία θα είχαμε αν ξέσπαγε κάποια σύρραξη ανάμεσα στις διάφορες φράξιες, ειδικά αφού ήμασταν όλοι μαζί μέσα σε ένα λεωφορείο, άοπλοι;».
Μετά το δυστύχημα, πολλά ΜΜΕ ανέφεραν ότι το λεωφορείο ήταν καινούργιο. Ως απόδειξη αναφέρθηκε ότι είχε ακόμα ζελατίνες. Από ό,τι φαίνεται από μαρτυρίες, οι ζελατίνες που παρατήρησαν κάποιοι, μάλλον ήταν προστατευτικές για τα καθίσματα, κάτι που είναι πολύ σύνηθες, π.χ. στη Μέση Ανατολή, αλλά είναι επίσης κίνδυνος σε περίπτωση ατυχήματος και φωτιάς.
«Hταν ένα πολύ στενό λεωφορείο, φτηνής κινεζικής κατασκευής. Οι περισσότεροι από εμάς δεν χωρούσαμε στα καθίσματα. Ο αρχιλοχίας Βούλγαρης (σ.σ. ο άντρας των ΕΤΑ που σκοτώθηκε) ήταν ένα παλικάρι δύο μέτρα ουσιαστικά εγκλωβισμένο σε ένα κάθισμα – τι θα περίμενε κανείς να γίνει σε μία τέτοια σύγκρουση;» αναρωτιέται ο αξιωματικός.
«Ο Λίβυος οδηγός αγνοούσε συνεχώς τις οδηγίες να σταματήσει τις προσπεράσεις και να μειώσει ταχύτητα και έμπαινε συνέχεια στο αντίθετο ρεύμα, ενώ χτύπησε και προπορευόμενο όχημα διότι του έκοψε την πορεία. Μπορεί η υπαιτιότητα του τροχαίου να ήταν στο άλλο όχημα, αλλά θα μπορούσε να είχαμε τρακάρει μετωπικά με άλλα οχήματα με δική μας υπαιτιότητα».
Σύγκρουση
«Την ώρα της σύγκρουσης ήμουν τυχερός διότι διατήρησα τις αισθήσεις μου ενώ εκτοξεύτηκα μπροστά. Μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, μέχρι να μπουσουλήσω προς τα πίσω μακριά από το μπροστινό μέρος του οχήματος, άκουσα τον χαρακτηριστικό ήχο της φωτιάς καθώς ξεδιπλώνεται απότομα και όλο το βανάκι γέμισε με μαύρο καπνό. Η φωτιά πρόλαβε να μου αρπάξει όλη την πλάτη, ενώ ένας διπλανός μου έσπασε ένα τζάμι και από εκεί βγήκα και εγώ. Μόλις πήδηξα, γύρισα το κεφάλι και είδα την πρώτη έκρηξη. Ολα έγιναν μέσα σε 10 δευτερόλεπτα».
Ο λοχαγός των ΕΤΑ που ήταν υπεύθυνος ασφαλείας για το προσωπικό αναφέρεται ότι ήταν ο τελευταίος που βγήκε από το φλεγόμενο όχημα και προσπάθησε να βγάλει όσους περισσότερους μπορούσε έξω. Αυτός τραυματίστηκε πιο σοβαρά από όλους και είναι ακόμα σε πολύ άσχημη κατάσταση.
Η ΕΔΕ ρίχνει τις ευθύνες στο ΥΠΕΞ
Αμέσως μετά το δυστύχημα, το ΓΕΕΘΑ διέταξε ένορκη διοικητική εξέταση (ΕΔΕ), η οποία ολοκληρώθηκε μέσα σε μόλις ένα μήνα, τη 17η Οκτωβρίου. Οι 30 σελίδες του πορίσματος που έχει στη διάθεσή της η «Κ» δημιουργούν αρκετά ερωτήματα για τον τρόπο διερεύνησης του δυστυχήματος. Ειδικότερα:
1. Ο διενεργών την ΕΔΕ είναι ο διευθυντής του κλάδου πληροφοριών του ΓΕΕΘΑ, ο οποίος κλήθηκε να διερευνήσει και την ορθότητα των χειρισμών του ίδιου του ΓΕΕΘΑ στην προετοιμασία της αποστολής, ειδικά στο ζήτημα αξιολόγησης ρίσκου.
2. Η διερεύνηση έγινε μόνο βάσει μαρτυριών κάποιων μελών της αποστολής και εμπλεκομένων αξιωματούχων του ΥΠΕΞ και του ΓΕΕΘΑ. Κανένας δεν επισκέφθηκε το σημείο της σύγκρουσης, ούτε εξέτασε τα οχήματα. Επίσης, η ΕΔΕ δεν φαίνεται να περιέχει μαρτυρία πραγματογνώμονα.
3. Το πόρισμα του ΓΕΕΘΑ τονίζει επανειλημμένως ότι το ΥΠΕΞ διαβεβαίωσε ότι η «αποστολή πληροί τις ελάχιστες καθορισθείσες από πλευράς Ενόπλων Δυνάμεων προϋποθέσεις υλοποίησής της» και ότι «δεν υπήρξε καμία πρόκληση ασφαλείας και είχαν ληφθεί όλα τα απαιτούμενα μέτρα σε συντονισμό με το ΥΠΕΞ». Το ΓΕΕΘΑ φέρεται να βασίστηκε σε προφορικές διαβεβαιώσεις του γενικού προξένου στη Βεγγάζη, ο οποίος κατά το διάστημα της προετοιμασίας βρισκόταν στην Αθήνα και σίγουρα δεν είχε γνώση των επιχειρησιακών απαιτήσεων ασφάλειας μιας τέτοιας αποστολής. Εμπειροι διπλωμάτες δήλωσαν έκπληκτοι με τους ισχυρισμούς του ΓΕΕΘΑ. Στην αρχική ανακοίνωση του ΓΕΕΘΑ, με τις φωτογραφίες στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας πριν από την αναχώρηση, δεν υπήρχε καμία αναφορά στο ΥΠΕΞ.
4. Το ΓΕΕΘΑ επικαλείται μια γενικόλογη διαταγή για ανθρωπιστικές αποστολές του 2012, που όμως αφορά μόνο γενικά ζητήματα συντονισμού στα οποία έχει πρωταρχικό ρόλο το ΥΠΕΞ. Η συγκεκριμένη διαταγή, πάντως, αφήνει ένα μεγάλο κενό για το τακτικό κομμάτι της προετοιμασίας τέτοιων αποστολών.
5. Το πόρισμα αναφέρει λεπτομερώς τα στοιχεία και τον κατασκευαστή του άλλου οχήματος του τροχαίου, αλλά καμία ουσιαστική πληροφορία για το μοιραίο βανάκι της αποστολής, κινεζικής κατασκευής, ούτε τον τύπο ή τον κατασκευαστή.
6. Το πόρισμα δεν αναφέρει καν το ακριβές σημείο της τραγωδίας, αλλά την ευρύτερη περιοχή. Συνεργάτης της Κ που βρέθηκε στο σημείο την 1η Δεκεμβρίου σημείωσε ότι τα οχήματα έχουν μετακινηθεί.
Αλγεινή εντύπωση
Κατά την επιστροφή στην πατρίδα, το επίπεδο ιατρικής υποστήριξης ήταν πολύ καλό, λέει ο αξιωματικός που είχε μακρά νοσηλεία και ακόμη αντιμετωπίζει προβλήματα κατά την αποκατάστασή του. Ομως, αλγεινή εντύπωση έχει κάνει στην οικογένεια της Εύης Ανδρεαδάκη και στους γονείς του Γεωργίου Βούλγαρη η σιωπή του ΓΕΕΘΑ τους τελευταίους μήνες. Στις 27 Νοεμβρίου, όλοι παρακολούθησαν την ομιλία του αρχηγού ΓΕΕΘΑ, Κωνσταντίνου Φλώρου, στα εγκαίνια του νέου κτιρίου της Διοίκησης Ειδικού Πολέμου (ΔΕΠ), η οποία παρείχε τις δυνάμεις για την αποστολή. Ο Α/ΓΕΕΘΑ δεν έκανε ούτε μία αναφορά στη συγκεκριμένη αποστολή, ούτε μία μνεία στα θύματα, παρά μόνον έπλεξε το εγκώμιο της ΔΕΠ. «Τόσο γρήγορα τους ξέχασε», αναρωτιέται ο Λευτέρης Ανδρεαδάκης, πατέρας της Εύης.
Τη 13η Δεκεμβρίου, η Εύη θα έπρεπε να παρευρίσκεται στην απονομή του πτυχίου της από το Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης του ΓΕΕΘΑ. Ομως, λίγες ημέρες πριν από την τελετή, το ΓΕΕΘΑ διέταξε το πτυχίο της να πάει στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, στο οποίο υπαγόταν η Εύη προτού πάρει μετάθεση στο ΓΕΕΘΑ. Στη σύντομη ομιλία του κατά την απονομή, ο υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ δεν έκανε ούτε μία αναφορά στην απουσία της Εύης. Ηταν αυτός που είχε υπογράψει τη διαταγή της αποστολής.
«Αν μας είχαν μεταχειριστεί με ειλικρίνεια και διάθεση αυτοκριτικής και δέσμευση να μάθουν από τα τραγικά λάθη, αυτό θα μας αρκούσε. Η τωρινή προσπάθεια συγκάλυψης που διαφαίνεται και από την ΕΔΕ του ΓΕΕΘΑ είναι τουλάχιστον προσβλητική και εξοργιστική». Αυτά είπε στην «Κ» ο κ. Γιάννης Βούλγαρης, πατέρας του άνδρα του ΕΤΑ που σκοτώθηκε στη Λιβύη. Στον ίδιο τόνο βρίσκεται και η οικογένεια της Εύης. «Πέραν των ευθυνών, δικαιοσύνη είναι να μάθει το σύστημα από τα λάθη του ώστε να μην επαναληφθούν. Τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων ξέρουν τι ρίσκο αναλαμβάνουν. Η δουλειά τους είναι να επιχειρούν, αλλά όχι να είναι αναλώσιμοι», τονίζει στην «Κ» ο σύζυγος της άτυχης Εύης.