Η Αίγυπτος δεν φοβάται την Τουρκία, αλλά δεν τη θέλει απέναντι, εκμυστηρεύονται Αιγύπτιοι αξιωματούχοι σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις μας. «Το πρόβλημά μας είναι ο Ερντογάν, όχι ο τουρκικός λαός», συνήθιζε να λέει από την πλευρά του στους Ελληνες ομολόγους του ο υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου, Σούκρι. Πράγματι, ο Τούρκος πρόεδρος για μία δεκαετία τορπίλισε τις σχέσεις με την Αίγυπτο, επενδύοντας στη Μουσουλμανική Αδελφότητα έναντι του καθεστώτος Αλ Σίσι. Ο τελευταίος έχει ως μεγάλη εσωτερική απειλή τους Αδελφούς Μουσουλμάνους.
Η εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του Ερντογάν δεν έχει αποκατασταθεί και ακόμα και το κλείσιμο γραφείων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ή η έκδοση στελεχών της στην Αίγυπτο δεν αρκεί για να επαναφέρει πλήρως την κλονισμένη εμπιστοσύνη. Διότι στη δεκαετία μεταξύ 2013 και 2023 μεσολάβησαν πολλά που έφεραν Κάιρο και Αγκυρα σε μια κατάσταση σχεδόν μόνιμης και ανατροφοδοτούμενης έντασης. Επί παραδείγματι, στη Λιβύη υποστήριζαν αντίπαλα στρατόπεδα και μάλιστα για την Αίγυπτο και την ασφάλειά της ήταν ζωτικής σημασίας να μην επικρατήσουν οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις στο σύνολο της γειτονικής Λιβύης. Οταν, μάλιστα, η Αγκυρα υπέγραψε την παράνομη συμφωνία οριοθέτησης αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με την κυβέρνηση της Τρίπολης, η Αίγυπτος υπέγραψε ανάλογη συμφωνία, πλην όμως καθ’ όλα νόμιμη, τμηματικής οριοθέτησης με την Ελλάδα. Εβαλε έτσι ταφόπλακα στα μεγαλεπήβολα σχέδια της Τουρκίας να προέβαινε σε ανάλογη με αυτή της Λιβύης συμφωνία με την Αίγυπτο, προσφέροντας πολύ μεγαλύτερη ΑΟΖ, αφού τη σφετεριζόταν από την Ελλάδα. Οι Αιγύπτιοι έδειξαν έτσι τη σοβαρότητα και τη συνέχεια του κράτους τους και δεν πρόκειται να δεχθούν οποιαδήποτε τουρκική πρόταση για θαλάσσιες ζώνες που αντίκειται στο Δίκαιο της Θάλασσας.
Γενικότερα, με την επιθετική πολιτική της τελευταίας δεκαετίας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη διατάραξη των ισορροπιών, η Αγκυρα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη σύμπηξη ενός μετώπου προώθησης συμπράξεων με γνώμονα τη σταθερότητα στην περιοχή, στο οποίο εκ των πραγμάτων δεν συμπεριλαμβανόταν. Οταν η τουρκική ηγεσία συνειδητοποίησε την απομόνωσή της, έχοντας τοποθετήσει απέναντί της σχεδόν όλες τις δυνάμεις της περιοχής, με εξαίρεση την κυβέρνηση της Τρίπολης, έριξε τους τόνους, επιχειρώντας να ξαναπιάσει το νήμα των σχέσεών της με Ισραήλ, Αίγυπτο και Ελλάδα. Στην περίπτωση του πρώτου, ο πόλεμος στη Γάζα και η στρατηγική επιλογή Ερντογάν να προσεταιριστεί το αραβικό στοιχείο μέσω των Παλαιστινίων δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αποκλιμάκωση, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον. Με την Ελλάδα παρουσιάζονται κάποιες παραφωνίες στο πνεύμα της Διακήρυξης των Αθηνών, αλλά η δυναμική είναι προσώρας υπέρ της ύφεσης, με προτεραιότητα να δίνεται στη θετική ατζέντα.
Με την Αίγυπτο υπάρχουν αρκετά ανοιχτά μέτωπα αλλά και διάθεση να μετριαστούν οι αντιθέσεις. Στη Λιβύη παρατηρείται μια δειλή σύγκλιση ανάμεσα σε Τρίπολη και Τομπρούκ, η οποία εφόσον διατηρηθεί θα επηρεάσει θετικά τις τουρκοαιγυπτιακές διαβουλεύσεις. Η Αίγυπτος βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε δεινή θέση. Ο αντίκτυπος της κρίσης των σιτηρών, η μείωση κατά 60%+ των εσόδων από το Σουέζ, η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της, οι μεταναστευτικές ροές που αγγίζουν τα 6-7 εκατομμύρια και η αυτονόητη πίεση που δέχεται από τον πόλεμο στη Γάζα έχουν κλονίσει τις σταθερές του καθεστώς Αλ Σίσι. Εύλογα, καθίσταται πιο ευάλωτο έναντι τρίτων. Η προσέγγιση με την Τουρκία ενθαρρύνεται από χρηματοδότες της Αιγύπτου, όπως (κυρίως) το Κατάρ, καθώς και από άλλες αραβικές μοναρχίες του Κόλπου (τώρα που η Αγκυρα έπαψε να είναι για αυτές το κόκκινο πανί). Οι τουρκικές επενδύσεις δεν είναι ευκαταφρόνητες, ιδίως στην παρούσα συγκυρία, για την αιγυπτιακή οικονομία. Ομοίως, τυχόν συνεργασία στον τομέα του φυσικού αερίου θα προσέφερε διέξοδο στο Κάιρο και δη προς μια μεγάλη και διψασμένη αγορά, όπως η τουρκική. Εξίσου, η επιρροή της Αγκυρας στην αφρικανική ήπειρο, ειδικότερα σε Σουδάν και Αιθιοπία, δεν περνάει απαρατήρητη. Είναι σημαντικό για το Κάιρο να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στον περίγυρό του, γιατί επηρεάζει μεταξύ άλλων και τα μεταναστευτικά ρεύματα που καταλήγουν στην Αίγυπτο. Στη Γάζα, μοιράζονται τον προβληματισμό τους για τις ενέργειες του Ισραήλ, αν και η Αίγυπτος είναι αρκετά βήματα μπροστά, διότι συμμετέχει ενεργά στις διαπραγματεύσεις. Τέλος, η πιθανότητα συνεργειών στην αμυντική είναι υπαρκτή, με το μεγάλο πλεονέκτημα της Τουρκίας να είναι η επένδυση των τελευταίων δεκαετιών στην εγχώρια βιομηχανία και στη δυνατότητα πώλησης οπλικών συστημάτων.
Για την Τουρκία, με το βλέμμα στραμμένο στις ΗΠΑ, η προσέγγιση με την Αίγυπτο εξυπηρετεί (και) το νέο αφήγημα περί εποικοδομητικού ρόλου και διάθεσης γεφύρωσης, αν όχι διευθέτησης, των διαφορών με τους γείτονες (εξαιρουμένης όμως της Κύπρου), χάριν της περιφερειακής σταθερότητας. Ωστόσο, επειδή όλοι οι δρώντες είναι υποψιασμένοι, η Τουρκία θα πρέπει να αποδειχθεί συνεπής με τις διακηρύξεις της, βρισκόμενη σε μια οιονεί κατάσταση επιτήρησης.
* O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.