Δύο πρώην πρωθυπουργοί, οι κ. Αντώνης Σαμαράς και Γιώργος Παπανδρέου, και τρεις πρώην υπουργοί Εξωτερικών, οι κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, Ντόρα Μπακογιάννη και Νίκος Κοτζιάς, μίλησαν χθες στη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου «Μεταπολίτευση: 50 χρόνια μετά», αποκαλύπτοντας άγνωστες στιγμές και εμπειρίες από τα χρόνια των μνημονίων.
Οι «αναπάντητες κλήσεις» της συναίνεσης
Των Βασίλη Κωστούλα και Ιωάννας Φωτιάδη
Στα βαθιά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά και στις στιγμές που σημάδεψαν την πολιτική εξέλιξη της χώρας κινήθηκε η δεύτερη μέρα του συνεδρίου «Μεταπολίτευση: 50 χρόνια μετά». Τις εργασίες πλαισίωσε επίσης ειδική ενότητα για το περιβάλλον. Επιπλέον, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσίασε η ομιλία του ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ, η οποία θα δημοσιευθεί στην «Καθημερινή» της Κυριακής.
«Ηξερε το κόστος. Αλλά η απόφαση ήταν επιβεβλημένη από την ευρύτερη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής», παρατήρησε η πρώην υπουργός Εξωτερικών, Ντόρα Μπακογιάννη, αναφερόμενη στις συνθήκες οι οποίες είχαν οδηγήσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην απόφαση να αποχωρήσει η χώρα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.
Από την πλευρά του, ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος, αναφέρθηκε στο «τραύμα του 1974», δηλαδή στο πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή. Ειδικότερα, μίλησε για μία εθνική ήττα πάνω στη βάση της οποίας η Μεταπολίτευση ξεκίνησε «ενοχικά και συμπλεγματικά» στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. «Παρ’ όλα αυτά, διαμορφώθηκε μια συναίνεση στα εθνικά θέματα την οποία προσωπικά ονομάζω πολιτική Καραμανλή – Παπανδρέου. Ηταν όμως υπονομευμένη από την αρχή της: συμφωνήσαμε ότι είμαστε ευρωπαϊκή, δυτική χώρα, αλλά αυτή η συναίνεση έχει και ένα δεύτερο επίπεδο διότι ήταν ταυτόχρονα μια συναίνεση στη “στρατηγική ακινησία”», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Τη συμφωνία των Πρεσπών υπερασπίστηκε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, ο οποίος μίλησε επίσης για την ανάγκη μιας αυτόνομης και πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής. «Ο αέρας μυρίζει ότι ήδη έχει γίνει αποστρατιωτικοποίηση από αρκετά βαριά όπλα στα ελληνικά νησιά, γεγονός που θυμίζει τον τρόπο της καταστροφής της Κύπρου», σχολίασε σε άλλο σημείο της συζήτησης ο κ. Κοτζιάς.
«Αν έχετε στοιχεία, δώστε τα. Δεν είναι σοβαρά αυτά τα πράγματα», απάντησε η κ. Μπακογιάννη, σε μια στιχομυθία η οποία έδωσε λαβή για σχόλιο στον κ. Βενιζέλο: «Αποδεικνύεται ότι η Μεταπολίτευση δεν τελείωσε».
Η φήμη της Ελλάδας
Ο διευθυντής του Ελληνικού Παρατηρητηρίου στο London School of Economics, Κέβιν Φέδερστοουν, είχε αναλύσει τις διακυμάνσεις της φήμης που έχει συνοδεύσει την Ελλάδα στο εξωτερικό. Μεταξύ άλλων, παρατήρησε ότι η φήμη της Ελλάδας την περίοδο της κρίσης ήταν χειρότερη από τη φήμη άλλων χωρών που αντιμετώπιζαν ανάλογα προβλήματα, όπως η Πορτογαλία. Στο πλαίσιο αυτό, τόνισε ότι η φήμη της Ελλάδας συνδέεται με τις μεταρρυθμίσεις, με την αναβάθμιση των θεσμών και με μια μορφή κάθαρσης, προσθέτοντας ότι η διεθνής εικόνα της χώρας έχει πάντα και οικονομικές συνέπειες. Σημείωσε δε ότι στα χρόνια της κρίσης μειώθηκε το φιλελληνικό συναίσθημα στην Ευρώπη.
«Είχα ρωτήσει τον Κώστα Καραμανλή στο ντιμπέιτ ποια ήταν τα πραγματικά στοιχεία. Δεν μου απάντησε», ανέφερε χαρακτηριστικά ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, τονίζοντας ότι είχε αναλάβει τότε ένα «υπερχρεωμένο, αναξιόπιστο» κράτος. Ο κ. Παπανδρέου κατέθεσε επίσης τη δική του μαρτυρία για το παρασκήνιο των διαβουλεύσεων με τον Αντώνη Σαμαρά την περίοδο της κρίσης: «Του είχα πει ότι, αν δεν κινούμασταν όλοι μαζί, η κρίση θα παρατεινόταν. Τον είχα πάρει τηλέφωνο δύο φορές. Τη δεύτερη φορά του είχα πει ότι ήμουν διατεθειμένος, παρότι είχα εκλογικό ποσοστό 44%, να φύγω από την καρέκλα αυτή, αν υπήρχε ενότητα για να δουλέψουμε μαζί μέχρι το τέλος της τετραετίας. Είχαμε πει να βρεθούμε από κοντά. Μετά από 10 λεπτά μου τηλεφώνησαν οι συνεργάτες μου. Μου είπαν, “έχει βουήξει ο τόπος ότι αποφάσισες να αποσυρθείς”. Κι έτσι σταμάτησα τη διαδικασία τότε, λόγω της κακοπιστίας η οποία υπονόμευε το κύρος μιας κυβέρνησης συνεργασίας».
Η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό προστατευόμενων και Νatura περιοχών στην Ε.Ε., αλλά ταυτόχρονα με την πιο ισχνή προστασία του περιβάλλοντος – αυτή είναι η Ελλάδα, όπως υπενθύμισε ο δρ Δημήτρης Βαγιανός, καθηγητής στο LSE. Ο ίδιος έθιξε την εκκρεμότητα της χώρας με τα σχέδια διαχείρισης και προστασίας των εν λόγω περιοχών, κάτι που επέφερε το 2020 την καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Απαντώντας στα παραπάνω ο Θεόδωρος Σκυλακάκης ανέφερε ότι οι μελέτες ολοκληρώνονται και θα προχωρήσουν σε προεδρικά διατάγματα. Επιβεβαίωσε δε ότι η απόσταση μεταξύ της ισχύουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας και της εφαρμογής της είναι μεγάλη.
Η Λυδία Καρρά, ιδρύτρια και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, υπενθύμισε ότι «η πρώτη μαγιά των πολιτικών της Μεταπολίτευσης έδειξε πραγματικό ενδιαφέρον για το περιβάλλον», αποκαλύπτοντας πως εισακούστηκε από τον Κωνσταντίνο Τσάτσο η πρόταση της Εταιρείας για την ένταξη άρθρου για το περιβάλλον στο τότε Σύνταγμα. «Το Σύνταγμα του 1975 υπήρξε πρωτοποριακό», σχολίασε ο Σωκράτης Φάμελλος, «το πρόβλημα είναι ότι η ελληνική πολιτεία δεν αντέχει τον σχεδιασμό και τους κανόνες, γιατί δεν αντέχει το κράτος δικαίου, την ισοτιμία και τη διαφάνεια». Στη «δειλία του πολιτικού συστήματος και στη μη στήριξη τέτοιου είδους παρεμβάσεων από ευρεία στρώματα της κοινωνίας» αποδίδει ο Γιάννης Μανιάτης την καθυστέρηση της χώρας να εφαρμόσει περιβαλλοντικές πολιτικές.
«Ο Καραμανλής προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις, δίκη και καταδίκη των χουντικών, δημοψήφισμα για τη βασιλεία, εκλογές ελεύθερες, αναγνώριση του ΚΚΕ και το Σύνταγμα του 1975», σημείωσε ο Παρασκευάς Αυγερινός, στο επόμενο πάνελ, κάνοντας απολογισμό των ηγετών. Ποιες είναι οι αιτίες των αποτυχιών της Μεταπολίτευσης, ρώτησε η δρ Βασιλική Γεωργιάδου, καθηγήτρια στο Πάντειο. «Ισως να είμαστε από όλη την Ευρώπη η χώρα που σε τέτοιο βαθμό οι τυπικοί θεσμοί γίναν παραθεσμοί και υποκατέστησαν τους πραγματικούς θεσμούς: από το δικαστικό στο παραδικαστικό, από την οικονομία στην παραοικονομία, από την παιδεία στην παραπαιδεία», απάντησε ο Αλέκος Παπαδόπουλος. «Εμείς που είμαστε τόσο ευχαριστημένοι με το Σύνταγμά μας, δεν εννοούμε να αλλάξουμε τίποτα», σχολίασε ο Στέφανος Μάνος, παραθέτοντας έναν πίνακα με τα κατά κεφαλήν εισοδήματα σε Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία και Ταϊβάν από το 1990 έως και το 2022. «Σε όλες τις άλλες χώρες έχει σημειωθεί αύξηση», τόνισε ο ίδιος, που μπήκε στην πολιτική στα 36 του χρόνια επειδή δεν ήταν «ευχαριστημένος με την πολιτική κατάσταση».
Το κοινωνικό κράτος
«Το 2001 είχε γίνει μια αξιολόγηση των ασφαλιστικών συστημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και τα στοιχεία αποδείκνυαν πως, χωρίς αλλαγή, η χώρα θα χρεοκοπούσε το 2010», ανέφερε στο επόμενο πάνελ η Αννα Διαμαντοπούλου, που είχε δώσει στη δημοσιότητα τα εν λόγω δεδομένα. «Από το 1974 έως τώρα μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις μας ήταν το κοινωνικό κράτος, το οποίο κατέρρευσε μαζί με την οικονομία το 2009 κατά κύριο λόγο εξαιτίας του ασφαλιστικού», σημείωσε ο Τάσος Γιαννίτσης. Αναλύοντας τη φιλοσοφία των επικουρικών συντάξεων η Εφη Αχτσιόγλου τόνισε ότι «δεν είναι απολύτως ατομικά υπεύθυνος ένας άνεργος επειδή είναι άνεργος ή αντίστοιχα ένας υποδηλωμένος εργαζόμενος […] το αναδιανεμητικό στοιχείο έρχεται να διορθώσει αυτή την ανισότητα στον συνταξιοδοτικό βίο».
Σαμαράς: Μυρίζει διάθεση συνθηκολόγησης στα εθνικά ζητήματα
Του Γιώργου Μπουρδάρα
Στην ανάγκη να βρει η χώρα «καινούργια πυξίδα» στη σημερινή εποχή των ταχύτατων ρυθμών και της αβεβαιότητας για το μέλλον, αναφέρθηκε χθες ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, στη συζήτηση που είχε με τον διευθυντή της «Κ» Αλέξη Παπαχελά, στο πλαίσιο του συνεδρίου με θέμα «Μεταπολίτευση: 50 χρόνια μετά», το οποίο συνδιοργανώνουν η «Καθημερινή», το Μορφωτικό Iδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), το Οικονομικό Φόρουμ Δελφών και το Ελληνικό Παρατηρητήριο του London School of Economics.
Ηταν μια συζήτηση, μέσα από την οποία αναδείχθηκαν τόσο ορισμένες κρίσιμες στιγμές της πολιτικής ζωής, όπως τις βίωσε ο κ. Σαμαράς μέσω των σχέσεών του με κορυφαίους πολιτικούς, όπως οι Κων. Καραμανλής και Α. Παπανδρέου ή και κατά την περίοδο της πρωθυπουργίας του στα χρόνια των μνημονίων όσο και οι σοβαροί προβληματισμοί του για σημερινές εξελίξεις, αναφερόμενος ειδικότερα στο ζήτημα των ελληνοτουρκικών.
«Είναι σημαντικό ότι καθυστερήσαμε σε πολλά πράγματα, όπως ζητήματα εκσυγχρονισμού και μεταρρυθμίσεων. Αλλά έχω βαρεθεί να ακούω για μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό. Καλά είναι αυτά. Αλλά το ζητούμενο για μία καθημερινή επιβίωση του λαού, αυτό που μας λείπει είναι η πυξίδα. Χρειάζεται μια μεγάλη συζήτηση με την κοινωνία, να δούμε ποιοι είμαστε και πού θέλουμε να πάμε», είπε μεταξύ άλλων, σημειώνοντας ότι αυτό πρέπει να γίνει «σε μια εποχή που τα πάντα αλλάζουν μέσα από καταστροφή και με ρυθμούς απίστευτους». Για να συμπληρώσει, ότι όλα αυτά εξελίσσονται «με απόλυτη αποτυχία ηγεσίας και στην Ευρώπη και στην Αμερική», μνημονεύοντας παλαιούς ηγέτες, όπως Θάτσερ, Μιτεράν, Αντρεότι, Κολ και Ντελόρ.
Ως προς τα ζητήματα της συγκυρίας, ερωτηθείς για τα ελληνοτουρκικά με αφορμή προηγηθείσα τοποθέτηση της Ντόρας Μπακογιάννη –κατά τη διάρκεια του ίδιου συνεδρίου–, ότι ενδεχομένως θα μπορούσαμε να πάμε σε μια λύση των ελληνοτουρκικών με δύο προϋποθέσεις, αφενός να είναι λογικές οι θέσεις της Τουρκίας και αφετέρου να υπάρχει συναίνεση μέσα στην ίδια την κυβέρνηση και μεταξύ των κομμάτων που έχουν κυβερνήσει, είπε κοφτά ο πρώην πρωθυπουργός: «Οταν ακούω τη λέξη συναίνεση και με τα τρία κόμματα και μέσα στην κυβέρνηση, συγγνώμη αλλά αυτό μυρίζει διάθεση συνθηκολόγησης και όχι συναίνεσης για τα εθνικά ζητήματα». Σε άλλο σημείο υποστήριξε ότι το «Σκοπιανό» δεν έχει κλείσει, ενώ χαρακτήρισε την κρίση των Ιμίων και τη Συμφωνία των Πρεσπών ως αρνητικές στιγμές της Μεταπολίτευσης.
Απολογιστικά, τέλος, σημείωσε πως «δεν υπήρχε ούτε μια μέρα εύκολη» τον καιρό που ήταν πρωθυπουργός.