Οσοι παρατηρούν από κοντά τις εξελίξεις στον προεκλογικό μαραθώνιο των ΗΠΑ συνειδητοποίησαν αυτήν την εβδομάδα κάτι σοκαριστικό: η υποψηφιότητα του Ντόναλντ Τραμπ, τoυ χειμαρρώδους μεγιστάνα του real estate, δεν είναι απλώς ένα μιντιακό τέχνασμα – θέλει πραγματικά να κερδίσει το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών. Και προς το παρόν, παρά την παντελή έλλειψη εμπειρίας του στη διακυβέρνηση, παρά την απέχθειά του προς τη διπλωματική οδό σε κάθε επίπεδο (ή ίσως εξαιτίας τους), είναι μακράν πρώτος στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων του κόμματος.
Στο σχέδιο που ανήρτησε στην ιστοσελίδα του για το μεταναστευτικό (το μοναδικό θέμα για το οποίο έχει δημοσιεύσει κάποιο σχέδιο), ο Τραμπ εισηγείται μια σειρά από ανεφάρμοστα μέτρα, που όμως εξάπτουν το Id του ξενοφοβικού ρεύματος, το οποίο κερδίζει διαρκώς έδαφος τα τελευταία χρόνια στις τάξεις των Ρεπουμπλικανών. Χαρακτηριστική είναι η πρότασή του για την ανέγερση ενός τείχους κατά μήκους των 3.110 χλμ. των συνόρων ΗΠΑ-Μεξικού, για το οποίο θα κληθεί να πληρώσει η μεξικανική κυβέρνηση. Μιλώντας στο δίκτυο NBC, δήλωσε ότι, αν εκλεγεί, σκοπεύει να απελάσει όλους τους μετανάστες που βρίσκονται παράνομα στη χώρα (ο αριθμός υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 11 εκατομμύρια).
Η αιτιολογία που στηρίζει τις προτάσεις είναι ένα κλασικό δείγμα του λαϊκισμού του χαμένου παράδεισου, που αποδίδει τα δεινά της οικονομίας στην ολέθρια επίδραση της παγκοσμιοποίησης. «Δεκαετίες καταστροφικών συμφωνιών για το εμπόριο και πολιτικών για τη μετανάστευση έχουν καταστρέψει τη μεσαία τάξη», σύμφωνα με το σχέδιο Τραμπ, καθώς «η εισροή ξένων εργατών συγκρατεί τους μισθούς» και διατηρεί την ανεργία στα ύψη, πλήττοντας τους φτωχότερους Αμερικανούς.
Τα ίδια επιχειρήματα –κατά των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, όπως το TTIP, και κατά των οικονομικών συνεπειών της παράνομης μετανάστευσης στους φτωχότερους εργαζομένους– έχουν εκτοξεύσει τη δημοτικότητα του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία. Η κ. Λεπέν αποκαλεί την παγκοσμιοποίηση «βαρβαρότητα» και στηλιτεύει με περίσσιο πάθος το ευρώ, τις πολυεθνικές και τις τράπεζες.
Η επίκληση του χαμένου παραδείσου, όμως, δεν περιορίζεται στους ξενοφοβικούς λαϊκιστές της δεξιάς. Πέρα από τον Τραμπ, ο άλλος πολιτικός που έχει τραβήξει πάνω του τα φώτα της διεθνούς δημοσιότητας αυτόν τον Αύγουστο είναι ο Τζέρεμι Κόρμπιν, ο περήφανος σημαιοφόρος του παλαιού Εργατικού Κόμματος στη Βρετανία. Ο κ. Κόρμπιν, που μετά βίας συγκέντρωσε τη στήριξη 35 βουλευτών για να μπορέσει να συμμετάσχει στη διαδικασία, είναι σήμερα, εντελώς αναπάντεχα, το μεγάλο φαβορί για τη θέση του νέου αρχηγού του κόμματος.
Ο 66χρονος γενειοφόρος χορτοφάγος έχει αγγίξει μία ευαίσθητη χορδή των ψηφοφόρων των Εργατικών. Τους έχει κάνει να πιστέψουν ότι είναι εφικτή η επιστροφή σε έναν άλλον κόσμο – έναν κόσμο εθνικοποιήσεων, δημοσιονομικά επεκτατικής πολιτικής, ισχυρών συνδικάτων και αυστηρά ρυθμιζόμενων τραπεζών. Ως τίμιος και γνήσιος αριστερός, αρνείται οποιαδήποτε υπόνοια ότι οι μετανάστες υπονομεύουν τις προοπτικές της βρετανικής εργατικής τάξης. Επιμένει όμως σε ένα πρόγραμμα που κατέρρευσε υπό το βάρος των αντιφάσεων στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και καταδίκασε το Εργατικό Kόμμα σε τέσσερις διαδοχικές εκλογικές ήττες.
Διαφορετικές εκδοχές της φοβικής στάσης απέναντι στην παγκοσμιοποίηση εκφράζουν και τα δύο κόμματα της ιδιότυπης εγχώριας συγκυβέρνησης. Η νεότερη γενιά του ΣΥΡΙΖΑ –και ο ίδιος ο αρχηγός του– ενεπλάκη ενεργά στο διεθνές κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης. Το κόμμα βλέπει με τρομακτική καχυποψία το άνοιγμα των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών και οποιαδήποτε απορρύθμιση της αγοράς εργασίας. Προτιμά το αντιπαραγωγικό και μη βιώσιμο μοντέλο των ημερών προ κρίσης, βασισμένο στον υπερδανεισμό και στην εγχώρια κατανάλωση, στις μη ανταγωνιστικές εγχώριες μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στις κρατικές δαπάνες, στις μηδαμινές ξένες άμεσες επενδύσεις. Αυτός είναι ο δικός του χαμένος παράδεισος – τον οποίο αναπολεί, με πιο εθνικόφρονες αποχρώσεις, και το γνήσιο τέκνο του παλαιού καθεστώτος ονόματι Πάνος Καμμένος, που δεν χάνει ευκαιρία να μιλήσει για τη νέα τάξη πραγμάτων και για το πώς αυτή επιθυμεί την υποστολή των σημαιών και τον αφανισμό της Ελλάδας.
Με ευρώ ή δραχμή, ο χαμένος παράδεισος της εποχής πριν από το 2009 δεν πρόκειται να ανακτηθεί. Σύμφωνα με τον «Ατλαντα οικονομικής πολυπλοκότητας», βιβλίο που εκδόθηκε το 2008, μεταξύ 128 χωρών, η Ελλάδα ήταν αυτή με το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ του εισοδήματός της και της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων που παράγει. Αν ο κ. Τσίπρας δεν δει την παγκοσμιοποίηση ως ευκαιρία αντί για φόβητρο, το χάσμα αυτό θα καλυφθεί με περαιτέρω μείωση του εθνικού εισοδήματος και η χώρα θα παραμείνει εγκλωβισμένη στη μιζέρια.