Η κατάσταση σε ένα μέρος των Δυτικών Βαλκανίων παραμένει εκρηκτική και στο υπόλοιπο κομμάτι προβληματική. Η ευρωπαϊκή προοπτική έχει ατονήσει και ακόμη και η δυναμική που επανακτήθηκε λόγω πρωτίστως Ουκρανίας αλλά και Μολδαβίας, στη σκιά του πολέμου Μόσχας – Κιέβου, μετριάζεται από την απροθυμία συγκεκριμένων κρατών-μελών της Ε.Ε. για την επιτάχυνση των διαδικασιών διεύρυνσης, αλλά και την αδυναμία των τοπικών κυβερνήσεων να προβούν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν στην υιοθέτηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Πριν από ένα χρόνο, ευρισκόμενος στην Ουάσιγκτον, θυμάμαι την κραυγή αγωνίας του πρώην υπουργού Εξωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας, Νικόλα Ντιμιτρόφ, για τις καταστροφικές συνέπειες για τη σταθερότητα και τον εκδημοκρατισμό των Δυτικών Βαλκανίων, σε περίπτωση που επικρατήσει απογοήτευση στους κόλπους των πολιτών τους αναφορικά με τις προθέσεις της Ε.Ε. στο ζήτημα της ένταξής τους.
Εκ των πραγμάτων, η πολιτική της Ελλάδας εισέρχεται σε νέο κύκλο μετά το κλείσιμο αυτού της συνόδου της Θεσσαλονίκης 20 χρόνια μετά, και προς τούτο οφείλουμε να αναπτύξουμε μια ολοκληρωμένη –και ουχί αποσπασματική– πολιτική. Eχουμε ένα σοβαρό ανοιχτό μέτωπο απέναντι στην Αλβανία, με την υπόθεση Μπελέρη, ενώ διστάζουμε προσώρας να υλοποιήσουμε τα συμφωνηθέντα με τη Bόρεια Μακεδονία, χάνοντας πολύτιμο χρόνο, δεδομένου ότι στις εκλογές που θα διεξαχθούν στη γειτονική χώρα είναι πιθανή η επανάκαμψη του εθνικιστικού VMRO, πολέμιου της συμφωνίας των Πρεσπών.
Με την Αλβανία, εκ των πραγμάτων οφείλουμε να διασφαλίσουμε το καλύτερο μέλλον για την ελληνική εθνική μειονότητα, πιέζοντας αποτελεσματικά για την τήρηση των κανόνων του κράτους δικαίου για μια χώρα υπό ένταξη. Hταν πάντως ατυχής η αρχική ελληνική θέση, που αμφισβητούσε την αλβανική δικαιοσύνη, αντί της επιμονής στην ανάγκη ορκωμοσίας ενός φρεσκοεκλεγμένου δημάρχου. Oπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση, η Ελλάδα δεν μπορεί να υπαναχωρήσει τόσο στην υπόθεση Μπελέρη, όσο και σε άλλα ζητήματα που εκκρεμούν, όπως το περιουσιακό, ο νόμος περί αυτοπροσδιορισμού και η οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, στην οποία η αλβανική κυβέρνηση παίζει… καθυστερήσεις, με τον πρόεδρο της χώρας να κωλυσιεργεί. Σε διαφορετική περίπτωση, ο αλβανικός εθνικισμός θα απογειωθεί εις βάρος της θετικής προοπτικής στις σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη. Ως προς τον Μπελέρη, η τελική έκβαση, θετική ή αρνητική, θα στείλει μήνυμα τόσο στην περιοχή όσο και στην Ε.Ε., για τις δυνατότητες της χώρας μας να ασκεί αποτελεσματική πολιτική και να υπερασπίζεται τα καλώς νοούμενα συμφέροντά της. Αν παραμείνει αδιατάρακτη η ενταξιακή διαδικασία της Αλβανίας χωρίς να έχει διευθετηθεί το θέμα Μπελέρη (είναι θετικό ότι η διαδικασία ένταξης έχει γίνει πιο πολιτική και αναστρέψιμη μετά το 2020), τα Τίρανα θα ενθαρρυνθούν και θα το εκμεταλλευθούν για την επίλυση ή μη των προαναφερθέντων εκκρεμών ζητημάτων. Ο Ράμα ποντάρει στην ανάδειξή του ως φυσικού ηγέτη όλου του αλβανικού στοιχείου της περιοχής, για να κερδίσει την εύνοια ηγετών όπως ο Σολτς αλλά και του αμερικανικού παράγοντα. Πιστεύει έτσι πως μπορεί να εξουδετερώνει την όποια πίεση θέλει να του ασκήσει η Αθήνα, χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης την ένταξη της Αλβανίας στην Ε.Ε.
Χρειάζεται ανάληψη πρωτοβουλιών για τη δημιουργία ενός βαλκανικού περιφερειακού συμβουλίου, που θα εξελισσόταν σε μηχανισμό διευθέτησης για ζητήματα καθημερινότητας και κοινών προκλήσεων.
Από εκεί και πέρα, η χώρα μας δεν έχει παρεμβατικό λόγο στη διαμάχη ανάμεσα σε Κόσοβο και Σερβία, στοιχίζεται πίσω από την ευρωπαϊκή θέση στο ζήτημα της Βοσνίας και ναι μεν επανέρχεται η δυναμική της δραστηριοποίησης ελληνικών επιχειρήσεων, ωστόσο, αυτή πρέπει να συνδυαστεί με μια διπλωματική δραστηριότητα, που θα αποσκοπεί στην επίλυση διμερών διαφορών, καθώς και στη συμμετοχή σε πολυμερή σχήματα, μέσω των οποίων η Ελλάδα μπορεί σε βάθος χρόνου να θέσει τα θεμέλια ενός βαλκανικού συμφώνου ειρήνης, συνεργασίας και ανάπτυξης. Στόχος αυτής της πρωτοβουλίας θα είναι η διατήρηση των κεκτημένων, ανεξάρτητα από τις εναλλαγές κυβερνήσεων. Η Αθήνα μπορεί και οφείλει να γίνει πιο ενεργητική στην περιοχή, κατ’ αρχάς με μια βαλκανική περιοδεία του κυρίου Μητσοτάκη, συνοδεία υπουργών και επιχειρηματιών. Καλό είναι να έχει προηγηθεί η συγκεκριμενοποίηση της ελληνικής θέσης για την ολοκλήρωση της διεύρυνσης έως το 2033, σε μορφή ενός οδικού χάρτη, τον οποίο ο πρωθυπουργός θα παρουσιάσει στους ομολόγους του. Ή μπορεί αυτός ο οδικός χάρτης με ελληνική σφραγίδα να καθοριστεί μετά την περιοδεία και αφού ακούσει τους ηγέτες της περιοχής. Δεν πρόκειται για υποκατάσταση της ευρωπαϊκής πολιτικής ή προσπάθεια να προκαταλάβουμε την πολιτική των Βρυξελλών. Αυτή θα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Αλλά σε αυτόν τον οδικό χάρτη θα μπορούσε να γίνει ιεράρχηση των προβλημάτων και θεσμοθέτηση ενός διαρκούς διαλόγου ανάμεσα στα κράτη της περιοχής σε υψηλό και χαμηλότερο επίπεδο, μεταξύ πολιτικών, επιχειρηματιών, ανθρώπων του πολιτισμού και οπωσδήποτε της νέας γενιάς.
Η διεθνής ανωμαλία και οι συνθήκες αστάθειας που επικρατούν στον βαλκανικό περίγυρο επιτρέπουν, αν δεν επιβάλλουν, την ανάληψη πρωτοβουλιών για τη δημιουργία ενός βαλκανικού περιφερειακού συμβουλίου, που θα εξελισσόταν σε μηχανισμό ενασχόλησης, διευθέτησης (ακόμη) και ανταλλαγής καλών πρακτικών σε ζητήματα καθημερινότητας και συνολικά των κοινών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η περιοχή, αφήνοντας τη διαχείριση των μείζονων ζητημάτων στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ. Ετσι θα εκπονούνταν κοινές στρατηγικές αναπτυξιακής συνεργασίας, με επίκεντρο αυτών των διεργασιών τη Θεσσαλονίκη. Ενα επιπλέον ισχυρό χαρτί για εμάς είναι ο πρωταγωνιστικός ρόλος μας στην ενεργειακή διασύνδεση των Δυτικών Βαλκανίων με παρόχους και αγορές.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.