Χρειάστηκαν σχεδόν δώδεκα μήνες και διαρκείς διαβουλεύσεις που ανέβασαν «στροφές» –ειδικά μετά την έναρξη του πολέμου στη Μέση Ανατολή τον Οκτώβριο–, έως την υπογραφή της «στρατηγικής συμφωνίας» μεταξύ Ευρωπαϊκής Ενωσης και Αιγύπτου –ύψους 7,4 δισ. ευρώ σήμερα στο Κάιρο– από την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παρουσία του προέδρου της Κύπρου Νίκου Χριστοδουλίδη και των πρωθυπουργών της Ελλάδας Κυριάκου Μητσοτάκη, της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι και του Βελγίου Αλεξάντερ ντε Κρο.
Εναν χρόνο μετά τη δέσμευση της Φον ντερ Λάιεν προς τους Ευρωπαίους ηγέτες –στην έκτακτη σύνοδο κορυφής του Φεβρουαρίου 2023 για το μεταναστευτικό– ότι θα δοθεί «ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία με βασικούς εταίρους στη Βόρεια Αφρική», η πρόεδρος της Κομισιόν μετράει ήδη τρεις συμφωνίες – με Τυνησία, Μαυριτανία και σήμερα με την Αίγυπτο. Βασικός στόχος τους, ο περιορισμός των μεταναστευτικών ροών από τη Βόρεια Αφρική.
Στην εξίσωση της σημερινής υπογραφής μπαίνουν –εκτός από τις τρέχουσες εξελίξεις στη Γάζα και την πολιτική αστάθεια σε αρκετές χώρες της Αφρικής– και οι επικείμενες ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου. Κανείς στις Βρυξέλλες, πόσο μάλλον η πρόεδρος που διεκδικεί δεύτερη θητεία στην Κομισιόν, δεν επιθυμεί μια νέα κρίση τύπου Τυνησίας – Ιταλίας, 90 ημέρες πριν από τις κάλπες και με τις ακροδεξιές δυνάμεις ανά την Ευρώπη να καραδοκούν.
Ευρωπαίοι διπλωμάτες με τους οποίους συνομίλησε η «Κ» τονίζουν ότι «μεταναστευτικές ροές απευθείας από την Αίγυπτο στην Ευρώπη δεν υπάρχουν».
Ωστόσο, το Κάιρο δεν ελέγχει τα σύνορα με τη Λιβύη, από όπου πρόσφυγες από το Σουδάν και Αιγύπτιοι μετανάστες διασχίζουν τη Μεσόγειο. «Η Αίγυπτος είναι ήδη σε σοβαρή κρίση με πληθυσμό 105 εκατ., εκ των οποίων τα 10 εκατ. είναι ήδη μετανάστες. Υπάρχει μεγάλο απόθεμα ανθρώπων που θέλει να μεταναστεύσει, την ώρα που η ίδια δέχεται μεταναστευτική πίεση από το Σουδάν», αναφέρει Ευρωπαίος διπλωμάτης. Για τον ίδιο, η σημασία της συμφωνίας είναι ότι υπογράφεται προτού «το πρόβλημα φθάσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις», όπως συνέβη το καλοκαίρι με την Τυνησία και την Ιταλία, όπου έφθασαν 150.000 μετανάστες σε ένα εξάμηνο.
Σύμφωνα με ανώτατη ευρωπαϊκή πηγή, η σημερινή συμφωνία δεν ακολουθεί το πρότυπο της αντίστοιχης με Τουρκία (statement), καθώς δεν μιλάμε για μια δήλωση αλλά για μια συνολική συμφωνία στήριξης της οικονομίας της Αιγύπτου, απαραίτητης ως ενθάρρυνση για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα.
Μόλις την προηγούμενη εβδομάδα, η κυβέρνηση του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι συμφώνησε τους όρους με το ΔΝΤ αύξησης του δανείου από 3 δισ. σε 8 δισ. δολάρια, μια «οικονομική ένεση» ζωτικής σημασίας για την κυβέρνηση, που βρίσκεται υπό πολιτική πίεση από τον αιγυπτιακό στρατό για να αντιμετωπίσει τις οικονομικές δυσχέρειες της χώρας.
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», από το «πακέτο» των 7,4 δισ. ευρώ θα δοθεί άμεσα 1 δισ. –το β΄ εξάμηνο του 2024–, ενώ θα ακολουθήσει πρόσθετη μακροοικονομική βοήθεια 4 δισ. για την περίοδο 2025-2027.
«Η σημερινή επίσκεψη επί της ουσίας αποτελεί ψήφο εμπιστοσύνης», σχολιάζει Ευρωπαίος διπλωμάτης, καθώς περιλαμβάνει την προεδρία της Ε.Ε. –που ασκεί αυτό το εξάμηνο το Βέλγιο–, την προεδρία της Κομισιόν και δύο βασικούς Ευρωπαίους εταίρους της Αιγύπτου, την Ελλάδα και την Ιταλία. «Η Ε.Ε. στέλνει μήνυμα στις διεθνείς αγορές και στους εν δυνάμει επενδυτές, που επιζητεί το Κάιρο», τονίζει. «Πρόκειται για μια μεγάλη προσπάθεια σταθεροποίησης της Αιγύπτου, όπου η Ευρώπη πρωταγωνιστεί», συμπληρώνει από την πλευρά της ανώτατη ευρωπαϊκή πηγή.
Αυτή, λοιπόν, η προσπάθεια σταθεροποίησης εξηγεί σε μεγάλο βαθμό το υπέρογκο ποσό, που θα διατεθεί ως «επισφράγιση» της συμφωνίας, ύψους 7,4 δισ. ευρώ, αποτελούμενο από επιχορηγήσεις και δάνεια.
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», από το «πακέτο» αυτό θα δοθεί άμεσα πληρωτέα οικονομική βοήθεια ενός δισ. ευρώ –το β΄ εξάμηνο του 2024–, ενώ θα ακολουθήσει πρόσθετη μακροοικονομική βοήθεια 4 δισ. ευρώ για την περίοδο 2025-2027, 1,8 δισ. θα δοθεί σε συνεργασία με άλλους οικονομικούς θεσμούς και 600 εκατ. ευρώ για ειδικά πρότζεκτ, τεχνική βοήθεια και για τη διαχείριση της μετανάστευσης.
«Είναι σημαντικό ότι το μεταναστευτικό κομμάτι δεν είναι αποσπασμένο, έχει υφανθεί μέσα στο “πακέτο”, γιατί δεν θέλουμε μια μονοθεματική συμφωνία όπως με την Τυνησία», τονίζει ανώτατη ευρωπαϊκή πηγή. «Το ταξίδι της Κυριακής είναι η επισημοποίηση του αρραβώνα», εξηγεί, καθώς «αμέσως μετά θα ακολουθήσει η διαδικασία κατάρτισης της συμφωνίας, της αρχιτεκτονικής των πρότζεκτ, που θα ενισχύσουν τη συνεργασία στην οικονομία και την ενέργεια». Ωστόσο, «οι Αιγύπτιοι θα πρέπει πλέον να αναλάβουν περισσότερες υποχρεώσεις», με κυριότερη την αποτροπή των Αιγυπτίων μεταναστών που κατευθύνονται προς ευρωπαϊκές ακτές.
Κριτική
Η συμφωνία με την Αίγυπτο, όπως άλλωστε συνέβη και στην περίπτωση της Τυνησίας, αναμένεται να δεχθεί κριτική από το Ευρωκοινοβούλιο εξαιτίας των ισχνών επιδόσεων του Καΐρου στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Κομισιόν υπερασπίζεται, πάντως, τις συμφωνίες ως το κατ’ εξοχήν αποτελεσματικό εργαλείο διαχείρισης της εξωτερικής διάστασης του μεταναστευτικού, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Τυνησίας, όπου πλέον οι ροές έχουν μειωθεί σημαντικά.
Αυτή την εβδομάδα, ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς χαρακτήρισε τις εν λόγω συμφωνίες αλλαγή μοντέλου. Ανέφερε, ωστόσο, ότι η Ε.Ε. δεν έχει εξαντλήσει όλα τα περιθώρια επιρροής της. «Δεν είμαστε ακόμη σε θέση να κινητοποιήσουμε την πολιτική μας στο εμπόριο, στην αναπτυξιακή συνεργασία, στην πολιτική θεωρήσεων (βίζες) για να έχουμε σημαντικά αποτελέσματα στην εξωτερική διάσταση του μεταναστευτικού», τόνισε.