Αντιμέτωπα με έναν δυσεπίλυτο γρίφο βρίσκονται τους τελευταίους μήνες τα στελέχη του Λιμενικού και του υπουργείου Ναυτιλίας. Αναζητούν τρόπο να αντιμετωπίσουν τις μεταναστευτικές ροές από τις ακτές της Λιβύης προς τη Γαύδο και τις ακτές της νότιας Κρήτης. Το φαινόμενο έγινε για πρώτη φορά αισθητό τον Οκτώβριο του 2023 και στο διάστημα που έχει μεσολαβήσει μέχρι σήμερα οι ροές μεταναστών συνεχώς αυξάνονται.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο μόλις 30 μετανάστες είχαν φτάσει σε Γαύδο και Κρήτη μέσω του θαλάσσιου διαδρόμου 190 ναυτικών μιλίων, που εκκινεί από το Τομπρούκ, στα ανατολικά της Λιβύης. Τους μήνες που ακολούθησαν η μεταναστευτική πίεση αυξήθηκε σημαντικά. Tον Δεκέμβριο έφτασαν σε Γαύδο και Κρήτη 397 μετανάστες, ενώ τους πρώτους 2,5 μήνες του 2024 ο αριθμός τους ξεπέρασε τους 1.100. Πρόκειται για αριθμούς σαφώς μικρότερους συγκριτικά με τους αντίστοιχους στο Ανατολικό Αιγαίο, ωστόσο η προοπτική η Κρήτη να μετατραπεί σε «νέα Λαμπεντούζα», όπως χαρακτηριστικά λένε σε κάθε ευκαιρία οι κάτοικοι και φορείς του νησιού, απασχολεί τις ελληνικές αρχές.
Πώς όμως εξηγείται το άνοιγμα του νέου μεταναστευτικού διαδρόμου; Μια εκδοχή αποδίδει το φαινόμενο στην αποτελεσματικότερη, τους τελευταίους μήνες, επιτήρηση των θαλασσίων συνόρων στο Ανατολικό Αιγαίο, χάρη στην καλύτερη συνεργασία του ελληνικού Λιμενικού με την τουρκική ακτοφυλακή. Κάτι που αποφασίστηκε κατά την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Δεκέμβριο στην Αθήνα και τις συναντήσεις τον Ιανουάριο στην Αγκυρα ανάμεσα στον υπουργό Ναυτιλίας Χρήστο Στυλιανίδη και στελεχών του Λιμενικού με Τούρκους ομολόγους τους. Σύμφωνα με την ίδια εκδοχή, οι μετανάστες επιχειρούν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη, όχι μέσω των γνωστών δρομολογίων από Τουρκία προς Λέσβο, Χίο, Κω κ.λπ., αλλά από Λιβύη προς Γαύδο και Κρήτη.
8.000 στο Αιγαίο
Το προηγούμενο διάστημα, ταχύπλοα σκάφη ελεγχόμενα από παραστρατιωτικούς, με επικεφαλής τον γιο του Χαφτάρ, καταδίωκαν βάρκες με μετανάστες που είχαν προορισμό την Ιταλία.
Ωστόσο, τα αριθμητικά δεδομένα μαρτυρούν το αντίθετο, καθώς από την αρχή του 2024 έχουν φτάσει στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου από τα απέναντι παράλια 8.000 μετανάστες, έναντι 3.000 το αντίστοιχο διάστημα του 2023. Στοιχείο που αποδεικνύει ότι ο συγκεκριμένος μεταναστευτικός διάδρομος παραμένει «ενεργός», με τις ροές να καταγράφουν αύξηση 166%. Τα στελέχη του Λιμενικού που ρωτήθηκαν σχετικά διευκρίνισαν ότι από την αρχή του χρόνου έως τα μέσα Φεβρουαρίου η μεταναστευτική πίεση ήταν πολύ μεγάλη. Και συμπλήρωσαν ότι τον τελευταίο μήνα τα δεδομένα έχουν διαφοροποιηθεί, με τα στελέχη της τουρκικής ακτοφυλακής και στρατοχωροφυλακής να ανταποκρίνονται θετικά στα ελληνικά αιτήματα για συνεργασία, περιορίζοντας σημαντικά τις βάρκες με τους μετανάστες που αποπλέουν από τις ακτές της Τουρκίας με προορισμό την Ελλάδα.
Εάν λοιπόν ο διάδρομος Τουρκίας – Ανατολικού Αιγαίου παραμένει ορθάνοιχτος, τι είναι αυτό που μπορεί να εξηγεί την αύξηση της μεταναστευτικής πίεσης σε Γαύδο και Κρήτη; Μια πιθανή εξήγηση αποδίδει το φαινόμενο στις επαφές που πραγματοποίησε τους προηγούμενους μήνες η ιταλική κυβέρνηση με τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, που ελέγχει τις ανατολικές ακτές της Λιβύης και το λιμάνι του Τομπρούκ απ’ όπου αποπλέουν τα δουλεμπορικά σκάφη με προορισμό το νοτιότερο άκρο της Ελλάδας. Υπό συνθήκες μεταναστευτικής κρίσης η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι και ο υπουργός Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι είχαν συναντήσει στη Ρώμη τον Χαφτάρ για συζητήσεις αναφορικά με τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης. Συνολικά 16.600 μετανάστες είχαν στο διάστημα Ιανουαρίου – Μαΐου 2023 φτάσει στην Ιταλία από τη Λιβύη, οι περισσότεροι από περιοχές ελεγχόμενες από τον στρατάρχη.
Οι συναντήσεις στη Ρώμη πιθανόν καρποφόρησαν, μια και το επόμενο διάστημα κατεγράφη το εξής ενδιαφέρον φαινόμενο. Νεότευκτα ταχύπλοα σκάφη ελεγχόμενα από την παραστρατιωτική ομάδα Tariq Bin Ziyad, με επικεφαλής τον γιο του Χαλίφα Χαφτάρ, καταδίωκαν βάρκες με μετανάστες που απέπλεαν από τη Λιβύη με προορισμό την Ιταλία. Τις ακινητοποιούσαν και μετέφεραν πίσω στις ακτές της Λιβύης τους μετανάστες, συχνά αιχμαλωτίζοντας και βασανίζοντάς τους. Η δράση ενός τέτοιου σκάφους έχει καταγραφεί από αεροσκάφος μη κυβερνητικής οργάνωσης, αλλά και τον Frontex, ενώ έχουν υπάρξει περιστατικά pullbacks (βίαιης επιστροφής των μεταναστών πίσω στο σημείο απόπλου) εντός της περιοχής αρμοδιότητας έρευνας και διάσωσης της Μάλτας (Ιούλιος 2023), πιθανόν και της Ελλάδας. Σε ανακοίνωσή του τη 13η Μαρτίου ο ευρωπαϊκός οργανισμός Frontex αποτυπώνει μείωση κατά 70% των ροών στην Κεντρική Μεσόγειο (στον άξονα Λιβύης – Ιταλίας) και ταυτόχρονα αύξηση 117% των ροών στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ισως λοιπόν η αλλαγή ρότας των δουλεμπορικών πλοίων που «παραδοσιακά» απέπλεαν από τη Λιβύη με προορισμό την Ιταλία και πλέον έχουν προορισμό τη Γαύδο και τη νότια Κρήτη, να μην είναι τόσο τυχαία ή συγκυριακή. Πολλώ δε μάλλον όταν διεθνής δημοσιογραφική έρευνα (Lighthouse Reports, Der Spiegel, El Pais, Reporters United) έχει αποδείξει ότι ένας από τους ισχυρότερους δουλεμπόρους στο Τομπρούκ ενεργεί υπό τις εντολές του Χαφτάρ. Ο ίδιος μάλιστα κατονομάστηκε από τους διασωθέντες ως ο βασικός οργανωτής του ταξιδιού 600 και πλέον μεταναστών, που πέρυσι τον Ιούνιο ναυάγησαν ανοικτά της Πύλου.
Οι περισσότεροι από τους μετανάστες που διασώζονται ανοικτά της Γαύδου και της Κρήτης μεταφέρονται, ελλείψει Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης, σε πρόχειρους χώρους φιλοξενίας στην Αγία Γαλήνη και τους Καλούς Λιμένες, πριν μεταφερθούν στη δομή της Μαλακάσας. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Λιμενικό, οι περισσότεροι από τους διασωθέντες είναι υπήκοοι Αιγύπτου, Πακιστάν, Παλαιστίνης, Αφγανιστάν, Ιράν και Ιράκ. Ολοι πάντως αναφέρουν ότι κατέβαλαν από 4.000 έως 6.000 ευρώ για το ταξίδι προς την Ελλάδα…