Από μέρα σε μέρα η τελευταία ασθενής με COVID-19, 45 ετών, θα πάρει εξιτήριο από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο Ρίου, έχοντας βγει νικήτρια στη σκληρή αναμέτρησή της με τον κορωνοϊό, που διήρκεσε αρκετές εβδομάδες. «Στην πραγματικότητα, θα βρισκόταν ήδη στο σπίτι της, μιας και έχει αναρρώσει πλήρως από τη βαριά πνευμονία που την ταλαιπώρησε. Θα μείνει στο νοσοκομείο για λίγο ακόμα, για να αντιμετωπιστεί ένα διαφορετικό πρόβλημα υγείας, μια χολολιθίαση», εξηγεί στην «Κ» ο καθηγητής Παθολογίας – Λοιμωξιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Χαράλαμπος Γώγος.
Στη μονάδα που ο ίδιος διευθύνει κατεγράφη, στις 12 Μαρτίου, ο πρώτος θάνατος στην Ελλάδα από COVID-19, ενός ταξιδιώτη από το γκρουπ που είχε επιστρέψει από το Ισραήλ. Αρα, έστω και συμβολικά, με το εξιτήριο της 45χρονης κλείνει ένας κύκλος. «Πράγματι. Κι αν επιχειρήσω έναν απολογισμό της μέχρι τώρα πορείας της πανδημίας στη χώρα μας θα χρησιμοποιήσω την αγγλική έκφραση “too good to be true“. Τα πήγαμε πιο καλά από ό,τι προσδοκούσαμε. Βέβαια, με την επανεκκίνηση και, κυρίως, με το “άνοιγμα” του τουρισμού, τα ζητήματα που προκύπτουν είναι πολλά και εξακολουθούμε να ανησυχούμε. Ομως, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι είμαστε έτοιμοι να δώσουμε τις επόμενες μάχες, αν και όποτε χρειαστεί», λέει ο κ. Γώγος.
Μιλώντας με εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας, τις τελευταίες μέρες, διαπιστώνει κανείς μια αισιοδοξία. Συγκρατημένη μεν, αλλά αισιοδοξία. Εύλογη, ίσως, αφού οι καλές ειδήσεις δεν είναι λίγες: η πρόοδος στην παρασκευή του εμβολίου· τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε κλινική δοκιμή στο Χονγκ Κονγκ ενός τριπλού κοκτέιλ φαρμάκων –με ριμπαβιρίνη (που έχει χρησιμοποιηθεί κατά της ηπατίτιδας C), λοπιναβίρη/ριτοναβίρη (που αναπτύχθηκε για τον ιό HIV) και ιντερφερόνη βήτα-1b (που χορηγείται στην πολλαπλή σκλήρυνση)–, το οποίο βελτιώνει τα συμπτώματα ασθενών με ήπια έως μέτρια λοίμωξη, μειώνει τον χρόνο νοσηλείας τους αλλά και την πιθανότητα να μεταδώσουν τον ιό σε άλλους· τα εξίσου ενθαρρυντικά αποτελέσματα από τη θεραπευτική χορήγηση πλάσματος από αναρρώσαντες σε βαριά ασθενείς. Αλλά και καινούργιες μελέτες που φωτίζουν ολοένα και περισσότερες πτυχές της COVID-19, όπως η πρόσφατη, από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων της Νότιας Κορέας, η οποία δείχνει ότι όσοι έχουν αναρρώσει από τον νέο κορωνοϊό, δεν τον μεταδίδουν και έχουν αναπτύξει αντισώματα που πιθανότατα θα τους εμποδίσουν να αρρωστήσουν ξανά.
Αντιδράσαμε εγκαίρως
Στην Ελλάδα, η έγκαιρη λήψη περιοριστικών μέτρων ήταν αποτελεσματική· όλοι συμφωνούν ότι αν είχαμε καθυστερήσει έστω και μία εβδομάδα, η αύξηση των κρουσμάτων θα ήταν εκθετική και θα θρηνούσαμε περισσότερα θύματα. Λόγω του μικρού επιπολασμού της νόσου, δηλαδή της περιορισμένης διασποράς της στην κοινότητα, μπορέσαμε να αποκλιμακώσουμε τα μέτρα, τόσο στην οικονομική όσο και στην εκπαιδευτική δραστηριότητα, σχετικά σύντομα. Με αυτά τα δεδομένα, ζητήσαμε από διακεκριμένους επιστήμονες να μας πουν αν είναι αισιόδοξοι για το μέλλον –για τη χώρα μας αλλά και γενικότερα– και σε ποιες θετικές εξελίξεις στηρίζεται η αισιοδοξία τους.
«Καθημερινά βλέπουμε ότι απαντώνται ερωτήματα μέσω μελετών και προκύπτουν ενθαρρυντικές εξελίξεις και για τουλάχιστον δύο από τα υποψήφια εμβόλια. Τα πρώτα δημοσιευμένα αποτελέσματα από το εμβόλιο της Οξφόρδης δείχνουν πως περιορίζει την πνευμονία στους πιθήκους, αλλά δεν εμποδίζει τη μετάδοση. Το δεύτερο, της Moderna, δημιουργεί ικανά αντισώματα απέναντι στον ιό, αλλά σε χαμηλά ποσοστά, σύμφωνα με ανακοίνωση της εταιρείας (η οποία δεν ακολουθείται από έγκριτη δημοσίευση με αποτέλεσμα να εγείρονται ενστάσεις). Στην επόμενη φάση των δοκιμών θα έχουμε πιο ασφαλή συμπεράσματα, πολύ σύντομα, μέσα στον Ιούλιο ή τον Αύγουστο», επισημαίνει ο Ηλίας Μόσιαλος, καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics. «Η ανάλυση των στοιχείων αποδεικνύει ότι η διαχείριση της πρώτης φάσης της πανδημίας στη χώρα μας πέτυχε τον στόχο της: την προστασία και των ευπαθών ομάδων, και του γενικού πληθυσμού. Ομως πρέπει να συνεχίσουμε να προσέχουμε και να μην υποτιμήσουμε τον κίνδυνο. Τα θετικά αποτελέσματα μπορούν εύκαιρα να αντιστραφούν», συνεχίζει ο κ. Μόσιαλος.
Αισιόδοξη δηλώνει, από την Αγγλία, και η Ευφροσύνη Γκρανιά-Κλώτσα, διευθύντρια της Κλινικής Λοιμωξιολογίας στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Cambridge. «Κάθε μέρα μαθαίνουμε ολοένα και περισσότερα πράγματα για τα χαρακτηριστικά της πανδημίας. Ενα από τα στοιχεία που υπολείπονται για την κατανόησή της είναι πόσοι νόσησαν σιωπηρά. Αν και αυτό δεν έχει μελετηθεί ενδελεχώς στον γενικό πληθυσμό, συγκεντρώνονται διαρκώς στοιχεία που δείχνουν ότι ένας μεγάλος αριθμός κατά τα άλλα μάλλον υγιών ανθρώπων νοσούν εντελώς ασυμπτωματικά. Πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 516 επαγγελματιών υγείας από το Μπέρμιγχαμ, έδειξε ότι οι 126 (δηλαδή το 24,4%) έχουν αναπτύξει αντισώματα. Προβάλλοντας αυτήν την πληροφορία στον γενικό πληθυσμό ενισχύεται η υπόθεση ότι για νέα και υγιή άτομα η νόσος μπορεί να είναι αρκετά ήπια και το ανοσοποιητικό τους σύστημα να “απαντά”. Είναι σημαντικό να τονιστεί, βέβαια, πως δεν γνωρίζουμε ακόμη με ακρίβεια αν αυτή η αντισωματική απάντηση θα είναι προστατευτική σε βάθος χρόνου», διευκρινίζει η κ. Γκρανιά-Κλώτσα.
«Το δεύτερο ενθαρρυντικό νέο είναι ότι η πρώτη εταιρεία που δοκιμάζει εμβόλια ήδη σε ανθρώπους (Moderna, ΗΠΑ) ανακοίνωσε στις αρχές της εβδομάδας ότι το εμβόλιο φαίνεται πως παράγει επαρκή αντισώματα σε οκτώ υγιείς εθελοντές και θεωρείται μάλλον ασφαλές. Η Moderna προχωράει, λοιπόν, στη δεύτερη και τρίτη φάση των ερευνών άμεσα».
Θετικές ειδήσεις
Στο συγκεκριμένο εμβόλιο αναφέρεται και ο Γιώργος Παυλάκης, ερευνητής στον τομέα των ανοσοθεραπειών και των εμβολίων για τον καρκίνο και τις μολυσματικές ασθένειες στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ. «Οι άνθρωποι στους οποίους χορηγήθηκε ανέπτυξαν αντισώματα και εξουδετερωτικά αντισώματα (neutralizing antibodies), που θεωρούνται ο καλύτερος δείκτης προστασίας εναντίον του ιού. Αυτά τα καλά νέα έκαναν αμέσως τον γύρο του κόσμου και οι αγορές αντέδρασαν με αύξηση περίπου 4% μόλις σε μια μέρα. Η επιστημονική κοινότητα, αντιθέτως, αντέδρασε αρνητικά στο γεγονός ότι λεπτομερή στοιχεία δεν ανακοινώθηκαν σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό με τρόπο που να επιτρέπει το να εξεταστούν ουσιαστικά. Είναι ακόμα νωρίς να βγάλουμε συμπεράσματα, αλλά αυτό δίνει ελπίδες».
«Καλά νέα ανακοινώθηκαν και στο περιοδικό Science για DNA εμβόλιο που “λειτουργεί” κατά του κορωνοϊού σε πιθήκους. Αποτελέσματα αναμένονται σύντομα και από δοκιμή σε ανθρώπους. Δεν είναι τυχαίο, πάντως, ότι τα πρώτα εμβόλια που δίνουν αποτελέσματα είναι με τεχνολογίες RNA και DNA, οι οποίες εφαρμόζονται πολύ γρήγορα, εύκολα και με χαμηλότερο κόστος. Αυτό δείχνει ίσως και πώς πρέπει να θωρακιστούμε για να αντιμετωπίσουμε τις επόμενες επιδημίες», λέει.
«Θετικές ειδήσεις δημοσιοποιούνται συνεχώς και για την ανάπτυξη ανοσοθεραπειών κατά του ιού. Από τις πιο ενδιαφέρουσες μελέτες είναι εκείνη του Rockefeller University, όπου συμμετέχει και η ομάδα της Θεοδώρας Χατζηιωάννου. Οι ερευνητές απομόνωσαν μονοκλωνικά αντισώματα από ασθενείς τα οποία ίσως χρησιμοποιηθούν για θεραπεία στο άμεσο μέλλον. Πολλές εταιρείες και ακαδημαϊκά ιδρύματα εργάζονται εντατικά προς την κατεύθυνση αυτή», καταλήγει ο κ. Παυλάκης, κάνοντας και μια αποτίμηση της μέχρι τώρα αντιμετώπισης της επιδημίας στη χώρα μας: «Η πολιτεία και η επιστημονική κοινότητα στην Ελλάδα βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία. Αυτή είναι η “συνταγή” που δούλεψε για να αποφευχθούν τα χειρότερα μέχρι τώρα και δείχνει την πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί στο μέλλον».
Η αντιμετώπιση
Σε διαφορετική παράμετρο της εξέλιξης της πανδημίας εδράζεται η αισιοδοξία του Αθανασίου Τσακρή, καθηγητή Μικροβιολογίας, αντιπρύτανη του ΕΚΠΑ και διευθυντή του εργαστηρίου αναφοράς. «Σε επίπεδο δημόσιας υγείας έχουμε πλέον αναπτύξει τα απαραίτητα αντανακλαστικά απέναντι στην COVID-19. Είναι ολοένα και καλύτερη η αντιμετώπιση των ασθενών στις κλινικές και στις ΜΕΘ, λόγω της εμπειρίας που αποκτήθηκε κατά το πρώτο επιδημικό κύμα. Αν και ακόμη δεν υπάρχουν ειδικά αντιιικά φάρμακα που θα αλλάξουν ριζικά την πορεία της λοίμωξης, ξέρουμε τι ποσότητες οξυγόνου θα χορηγήσουμε, πότε είναι καλύτερο να διασωληνώσουμε τους ασθενείς, πώς να αναγνωρίσουμε εκείνους στους οποίους πρέπει να χορηγήσουμε ανοσοτροποποιητικά φάρμακα ή αντιθρομβωτική αγωγή. Εχουν δημιουργηθεί πρωτόκολλα που βελτιώνουν την πορεία της λοίμωξης και μειώνουν τη θνητότητα. Επίσης, η επιδημιολογική και εργαστηριακή επιτήρηση γίνεται με πιο συστηματικό και ενδελεχή τρόπο, και μας βοηθάει στο να έχουμε καλύτερη εικόνα του ρυθμού αναπαραγωγής της λοίμωξης και πληροφορίες για οποιαδήποτε εστιακή εξάπλωση στην κοινότητα αλλά και στον εντοπισμό και απομόνωση των ασθενών. Εχουμε αποκτήσει το know how του κορωνοϊού κι αυτό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, με κάνει αισιόδοξο», λέει ο κ. Τσακρής. «Ομως και οι πολίτες γνωρίζουν πια την αξία τού να φορούν μάσκες, να φροντίζουν για την υγιεινή των χεριών τους και να τηρούν τις κοινωνικές αποστάσεις. Αν υπάρξει δεύτερο κύμα της πανδημίας, αμέσως θα ενεργοποιηθούν και τα δικά τους αντανακλαστικά. Ας ελπίσουμε ότι ο ιός θα γίνει με την πάροδο του χρόνου λιγότερο παθογόνος, μια και θα βρίσκει έδαφος εξάπλωσης κυρίως μέσω στελεχών του που θα συνδέονται με περιστατικά ήπιας κλινικής εικόνας ή ακόμη και με ασυμπτωματικά άτομα».