Επειτα από πολύ κόπο, ο κινηματογραφιστής Αναστάσης Αγάθος εξασφάλισε το 2010 την πολυπόθητη άδεια να επισκεφθεί το Τουρκμενιστάν και να καταγράψει την τελευταία ανασκαφή του θρυλικού αρχαιολόγου Βίκτορα Σαρηγιαννίδη στον αρχαιολογικό χώρο του Γκονούρ Τεπέ για το ντοκιμαντέρ του «Black Sands». Στις λίγες μέρες που είχε στη διάθεσή του το μάτι του σχεδόν δεν άφησε ούτε λεπτό το σκόπευτρο της κάμερας με την οποία προσπαθούσε να αποτυπώσει τη σκληρή έρημο του Καρακούμ, έναν αφιλόξενο τόπο χωρίς τρεχούμενο νερό και ανέσεις, όπου οι ισχυρές αμμοθύελλες είναι καθημερινό φαινόμενο δυσκολεύοντας τη ζωή των ντόπιων και φυσικά των αρχαιολόγων. Τι δουλειά όμως έχει, θα σκεφτεί κανείς, μια εισαγωγή για ερήμους και ανασκαφές στη Γη, σε ένα τεύχος αφιερωμένο στη θάλασσα;
«Οι δυσκολίες στην έρημο και στη θάλασσα είναι παρόμοιες», μας λέει σήμερα ο Αναστάσης Αγάθος, δέκα χρόνια μετά την εμπειρία του στην Κεντρική Ασία. Για τον ηλιοκαμένο κινηματογραφιστή με τα πυκνά κατσαρά μαλλιά που κάθεται μπροστά μου και ρουφάει γουλιές από το φλιτζάνι με τον ελληνικό καφέ, το Γκονούρ Τεπέ ήταν μία από τις τελευταίες αποστολές του στη στεριά προτού στρέψει τον φακό του στον υδάτινο κόσμο του βυθού.
Μέχρι τότε είχε γυρίσει ντοκιμαντέρ σε αρκετούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως το Δίον, την Αρχαία Μεσσήνη, το Μουσείο της Ακρόπολης, την Αρχαία Ολυμπία. Η φεστιβαλική προβολή του «Black Sands» τον έφερε σε επαφή με τους ενάλιους αρχαιολόγους. Εκείνος είχε ήδη ξεκινήσει την εκπαίδευσή του στις καταδύσεις και οι αρχαιολόγοι αναζητούσαν συνεργάτες για την κινηματογραφική τεκμηρίωση των ερευνών τους.
Κάπως έτσι έβαλε τη στολή του δύτη και βρέθηκε να ετοιμάζει τις μπουκάλες του για κατάδυση και κινηματογράφηση στη Μακρόνησο στο ερευνητικό πρόγραμμα για τα ναυάγια του «Νότιου Ευβοϊκού» που πραγματοποιεί το Ινστιτούτο Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών σε συνεργασία με την Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων.
Αργότερα καταδύθηκε στη νησίδα Μόδι και κινηματογράφησε τη λεπτομερή ανασκαφική εργασία των αρχαιολόγων στο μυκηναϊκό ναυάγιο. Τεκμηρίωσε την επίπονη δουλειά στον προϊστορικό οικισμό του Παγασητικού κόλπου και τις έρευνες στους Φούρνους. Καταδύθηκε στα υποβρύχια λιβάδια της ποσειδωνίας στη Γυάρο με το Πανεπιστήμιο Πατρών. Ποιες στιγμές θα ξεχώριζε;
«Θυμάμαι που αποκλειστήκαμε στη Μακρόνησο για τρεις μέρες λόγω καιρού. Σκεφτόμουν τι θα τραβούσαν οι άνθρωποι που ήταν εξόριστοι εδώ. Σε πιάνει δέος όταν πατάς το πόδι σου σε έναν τέτοιο ιστορικό τόπο», μας λέει. Στη Γυάρο έμεναν σε ένα καταδυτικό καΐκι και έπρεπε να ξυπνάνε τη νύχτα για να αλλάζουν τους κάβους ώστε να μην παρασύρεται από τον άνεμο. Περιγράφει τους σφουγγαράδες των Φούρνων σαν υπερφυσικούς ανθρώπους με μια αρχαία γνώση της θάλασσας και της γεωγραφίας του βυθού που τους έδιναν πληροφορίες για τα ναυάγια. Η ανέλκυση της αρχαϊκής άγκυρας στα Λέβιθα, βάρους 400 κιλών, που χρονολογείται τον 6ο αιώνα π.Χ. έβαλε τη φαντασία του να αναρωτηθεί για τις διαστάσεις του πλοίου στην οποία ήταν δεμένη.
Δεν θα ξεχάσει όμως τη στιγμή που κατέγραψε με την κάμερά του μια μοναδική ανακάλυψη στο Μόδι. «Ηταν η στιγμή κατά την οποία οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως μια μυκηναϊκή υδρία, εκεί νιώθω σαν να γίνομαι και εγώ αρχαιολόγος», μας λέει και συμπληρώνει ότι «το συγκλονιστικό με τα ασύλητα ναυάγια είναι ότι υπάρχει μια ανέγγιχτη στρωματογραφία, μπαίνεις μέσα σε μια χρονοκάψουλα, δεν υπάρχουν επικαλύψεις, ο χρόνος έχει “παγώσει” και τα είδη καθημερινής χρήσης που βρίσκεις αποκτούν μια άλλη σημασία».
«Τα μάτια του δύτη δεν αντικαθίστανται»
«Κάτοικος» της αποικίας ιπποκάμπων στο Στρατώνι της Χαλκιδικής.
Πόσο δημιουργικός όμως μπορεί να είναι ένας κινηματογραφιστής, ψημένος στο αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ, όταν βιντεοσκοπεί σε υποβρύχιες συνθήκες; Αν προσθέσουμε και τον παράγοντα χρόνο, που σε μια κατάδυση είναι αρκετά πιο σύντομος σε σχέση με μια επιφανειακή έρευνα, η εξίσωση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη.
«Οσο πιο βαθιά πας τόσο πιο τεμπέλης πρέπει να γίνεσαι. Οι κινήσεις πρέπει να είναι πιο αργές, ακολουθείς τους ρυθμούς» μας λέει ο Αναστάσης Αγάθος και συμπληρώνει ότι «η ανασκαφή έχει μια βιβλική ατμόσφαιρα, αυτό προσπαθώ να αποδώσω, αυτή τη συγκίνηση πρέπει να αισθάνεσαι».
Την ίδια συγκίνηση προσπαθεί να μεταφέρει και από την κινηματογράφηση ενός άλλου, πολύ πιο ζωντανού, στοιχείου της θάλασσας. Μαζί με μια ομάδα δυτών από το Ipocambus Marine Institute κινηματογραφεί εδώ και αρκετά χρόνια τη μοναδική αποικία ιππόκαμπων στην Ελλάδα στο Στρατώνι της Χαλκιδικής. Ολες οι ερευνητικές αποστολές όμως έχουν προσωρινά σταματήσει λόγω της επιδημίας του κορωνοϊού.
Μεγαλωμένος στην Αθήνα ο Αναστάσης Αγάθος ήρθε από νωρίς σε επαφή με την αδρεναλίνη που κρύβει η εξερεύνηση. Από το παλαιοπωλείο του θείου του στην Αδριανού τριγυρνούσε με τον ξάδελφό του στους πάγκους με τις αντίκες και με όσα φάνταζαν ως «αρχαιολογίες» στα παιδικά τους μάτια. Σκαλίζανε το χώμα στην Αρχαία Αγορά και φαντασιώνονταν ανακαλύψεις. Το ενδιαφέρον του για την αρχαιολογία έγινε πάθος, που σε συνδυασμό με τις σπουδές του στη φωτογραφία και τον κινηματογράφο, τον έφεραν στη θέση του καταγραφέα και του παρατηρητή μέσα και έξω από το νερό.
Οσο κι αν έχει προχωρήσει η τεχνολογία, η έρευνα, μας λέει, το κολύμπι και τα μάτια του δύτη δεν αντικαθίστανται. «Εχω βρεθεί με τους αρχαιολόγους σε ναυάγια ασύλητα», συμπληρώνει, «η αρχαιολογική έρευνα έχει για εμένα κάτι το ηρωικό, το ρομαντικό, και αυτό, αν έχεις το σαράκι, σε συναρπάζει».