Στις αγκυλώσεις, στις παθογένειες, στα χρόνια προβλήματα και στις μεγάλες καθυστερήσεις στη λειτουργία του δικαστικού μας συστήματος, που εύστοχα επισήμανε και η επιτροπή Πισσαρίδη, έχουν αναφερθεί κατά καιρούς δικαστές όλων των κλάδων. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες οι κυβερνήσεις αγνόησαν αυτό που υποστηρίζει η επιτροπή Πισσαρίδη, ότι δηλαδή οικονομική ανάπτυξη και επενδύσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς δικαστικό σύστημα που να δουλεύει ρολόι. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την επιτροπή, ο χρόνος που απαιτείται για να τελεσιδικήσει σε πρώτο βαθμό μια αστική υπόθεση στη χώρα μας είναι ο δεύτερος υψηλότερος στην Ευρώπη. Για τις διοικητικές διαφορές είμαστε πέμπτοι στην Ευρώπη. Στην παγκόσμια κατάταξη κατέχουμε την 146η θέση, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Και κάτι εξίσου ενδιαφέρον. Εχουμε πολλούς δικαστές, αλλά αργή απονομή της δικαιοσύνης. Σύμφωνα με την έκθεση Πισσαρίδη, η χώρα μας διαθέτει 25,8 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους. Η Γαλλία έχει αναλογία 10,4 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους. Η Ιταλία 10,6 και η Ισπανία 11,5. Και ενώ έχουμε δικαστές που εργάζονται σκληρά, άλλα είναι εκείνα που επιβαρύνουν τη συνολική κατάσταση του δικαστικού συστήματος.
Οι περισσότερες αιτίες για ένα δικαστικό σύστημα που δεν αποδίδει καταγράφονται εκτός Δικαιοσύνης και αφορούν τον τρόπο που νομοθετεί η Βουλή, καθώς εκατοντάδες νόμοι που ψηφίζονται αλληλοκαλύπτονται, αλληλοαναιρούνται και πάει λέγοντας. Και κοντά σε αυτό, μια δημόσια διοίκηση η οποία λειτουργεί με τέτοιο τρόπο που, αντί να επιλύει προβλήματα, προκαλεί πάσης φύσεως διαφορές με τους πολίτες.
Για τα εκτός Δικαιοσύνης προβλήματα, που είναι μείζονος σημασίας, η επιτροπή Πισσαρίδη προτείνει σειρά λύσεων, άμεσων και μακροπρόθεσμων. Για τα εντός της Δικαιοσύνης, κάνει ουσιαστικές προτάσεις, οι οποίες κατά καιρούς έχουν υποστηριχθεί δημόσια από δικαστές, όπως η σημερινή Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ο επίτιμος πρόεδρος του ΣτΕ Αθανάσιος Ράντος, ο επίτιμος εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ιωάννης Τέντες, ο αντιπρόεδρος του ΣτΕ Μιχάλης Πικραμένος, ο επίτιμος αρεοπαγίτης Ιωάννης Χαμηλοθώρης, ο εφέτης Τάκης Λυμπερόπουλος και πολλοί ακόμα. Και βέβαια έχουν τύχει επεξεργασίας επί χρόνια από τον σημερινό αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Παναγιώτη Πικραμμένο.
Τι γίνεται όμως τώρα; Mε αφορμή τις προτάσεις Πισσαρίδη, το αίτημα εκατοντάδων δικαστικών για αλλαγές στη Δικαιοσύνη επανέρχεται δριμύτερο. Την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων περιγράφει με δυο λόγια η έκθεση. Η ανάπτυξη και το μεγάλο πακέτο στήριξης από το Ταμείο Ανάκαμψης δεν γίνεται να προχωρήσουν χωρίς δικαστικό σύστημα που να λειτουργεί γρήγορα.
Ο επίτιμος αρεοπαγίτης Ιωάννης Χαμηλοθώρης, που έχει κάνει χρόνια συστηματική δουλειά για τα προβλήματα του δικαστικού συστήματος, τονίζει ότι τα μέτρα πρέπει να ληφθούν άμεσα, διότι «τα εμφανή σημεία δυσλειτουργικότητας και αναποτελεσματικότητας, πέραν όλων των άλλων, επιδρούν σοβαρά και στην εμπιστοσύνη των πολιτών στην απονεμόμενη δικαιοσύνη».
Πάντως, δικαστικοί που ζουν «από μέσα» την κατάσταση και γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει εκφράζουν από καιρό απόψεις που συμφωνούν με τις προτάσεις Πισσαρίδη, εστιάζοντας σε εσωτερικές μεταβολές στο δικαστικό σώμα, με έμφαση στην εκπαίδευση των δικαστών και στην αξιολόγησή τους με ουσιαστικά κριτήρια και όχι μόνον την επετηρίδα, αλλά και εμμένοντας στο ότι για να υπάρξει γρήγορη απονομή της δικαιοσύνης, η πολιτεία οφείλει άμεσα να ενισχύσει τις μορφές εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών, επεκτείνοντας τον θεσμό της διαμεσολάβησης, που ήδη ισχύει, αλλά ακόμη απέχει πολύ από το να παραγάγει σημαντικά αποτελέσματα.
Το άλλο εξίσου σημαντικό είναι το θέμα που θέτουν δικαστικοί λειτουργοί σχετικά με την ενίσχυση των δικαστών με βοηθούς, «επίκουρους», όπως αναφέρει και η έκθεση Πισσαρίδη, αλλά και με ειδικούς επιστήμονες –οικονομολόγους και λοιπά– σε υποθέσεις με εξειδικευμένα αντικείμενα, καθώς και με την ίδρυση της δικαστικής αστυνομίας, που θα «συνεισφέρει σημαντικά στο έργο της Δικαιοσύνης», όπως δηλώνει στην «Κ» ο εφέτης Κων. Σαργιώτης, που μετείχε στην επεξεργασία του σχετικού νομοσχεδίου το οποίο είναι έτοιμο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόταση του προέδρου Πρωτοδικών Δημήτρη Φούκα, μέλους της διοίκησης της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, που εστιάζει στη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν ασκούμενοι δικηγόροι, αλλά και συνταξιούχοι δικαστικοί, οι οποίοι θα ενεργοποιούνται για την εκκαθάριση μεγάλου αριθμού υποθέσεων, όπως για παράδειγμα αυτές του λεγόμενου νόμου Κατσέλη.
Η πρόταση αυτή στηρίζεται σε εμπειρία άλλων χωρών, όπου συνταξιούχοι αναλαμβάνουν για ορισμένο διάστημα την εκκαθάριση υποθέσεων, αμειβόμενοι κάτι παραπάνω από τη σύνταξή τους. Αν η πρόταση τεθεί σε δημόσιο διάλογο, θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς οι συντάξεις των δικαστών σήμερα είναι πολύ μικρές και πάρα πολλοί θα ενδιαφέρονται να εργαστούν, έστω για κάποιο διάστημα.
Και βέβαια οι όποιες αλλαγές οφείλουν –το τονίζουν όλοι– να υποστηρίζονται από τα σύγχρονα μέσα τεχνολογίας. Το πρόγραμμα e-justice τρέχει τελευταία με πολύ γρήγορους ρυθμούς, καθώς ο υπουργός Δικαιοσύνης Κων. Τσιάρας έχει δώσει προτεραιότητα – επί των ημερών του έχει θεσμοθετηθεί και η πρόταση Πισσαρίδη περί ειδικών τμημάτων που θα δικάζουν γρήγορα υποθέσεις επενδυτικού ενδιαφέροντος, ενέργειας κ.λπ. Ωστόσο τα τμήματα αυτά δεν λειτουργούν ακόμη όπως πρέπει.
Ο αντίλογος
Ο πρόεδρος της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων Χριστόφορος Σεβαστίδης έχει διαφορετική άποψη για τα εν λόγω ειδικά τμήματα και για τις προτάσεις Πισσαρίδη. Δηλώνει στην «Κ» ότι οι προτάσεις, παρά τις επιμέρους βελτιώσεις, «εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη Δικαιοσύνη ως εργαλείο προσέλκυσης επενδύσεων και όχι ως κρατικό θεσμό απονομής δικαίου. Μετά την ψήφιση του νόμου που θεσμοθέτησε ειδικά επενδυτικά δικαστήρια για ζητήματα ενέργειας, επικοινωνιών και λοιπά, το σχέδιο Πισσαρίδη προτείνει διεύρυνση του νόμου και σε άλλες διαφορές “σημαντικού οικονομικού ενδιαφέροντος”, όπως ο ανταγωνισμός, η πτώχευση, η εταιρική διακυβέρνηση. Πέρα από το γεγονός ότι υφίστανται ήδη τμήματα Εμπορικού Δικαίου στα μεγάλα δικαστήρια της χώρας με το παραπάνω αντικείμενο, μια διεύρυνση του νόμου σε αυτή την κατεύθυνση θα οδηγήσει σε περαιτέρω αποδυνάμωση όλων των υπόλοιπων τμημάτων που εκδικάζουν διαφορές ιδιωτών, για χάρη της ταχύτερης επίλυσης των επιχειρηματικών διαφορών».