Σίγουρα ο χειμώνας δεν είναι η καλύτερη εποχή του χρόνου για να περπατήσεις στο ρέμα της Πικροδάφνης, πολλώ μάλλον αν έχουν προηγηθεί μέρες συνεχών βροχοπτώσεων. Χρειάζεται διάθεση για περιπέτεια, για να μπορέσεις να το προσεγγίσεις λόγω των καταπατήσεων, κατάλληλα παπούτσια –γιατί το πιθανότερο είναι πως θα βραχείς– και καλή φυσική κατάσταση, γιατί το σκαρφάλωμα δεν θα το αποφύγεις. Δεν υπάρχει ίσως ενήλικος που μεγάλωσε στις γύρω γειτονιές και όταν ήταν παιδί δεν έπαιξε στην κοίτη του, δεν κρύφτηκε στις καλαμιές του, δεν συναπαντήθηκε με τα βατραχάκια που ζουν στα νερά του. Ξεκινώντας την πορεία από τις πλαγιές του Υμηττού, είναι ένα από τα τελευταία εναπομείναντα «ανοιχτά» ρέματα της Αττικής. Αφού διασχίσει τους Δήμους Ηλιούπολης και Αγίου Δημητρίου, συνεχίζει ως φυσικό σύνορο ανάμεσα σε Παλαιό Φάληρο και Αλιμο, για να καταλήξει στον Σαρωνικό, σχηματίζοντας ένα μικρό δέλτα στην ακτή «Εδέμ», δίπλα στη μαρίνα Αλίμου.
Ως αφετηρία της δικής μας διαδρομής, επιλέξαμε το σημείο όπου η κοίτη συναντά τη λεωφόρο Αγίου Δημητρίου. Η παράνομη δόμηση εκατέρωθεν, μαζί με φράχτες και καγκελόπορτες που αυθαίρετα έχουν τοποθετηθεί, αποκλείει την ελεύθερη πρόσβαση. Προχωρούμε με νότιο προσανατολισμό συνεχίζοντας να ψάχνουμε δίοδο με βοηθό το Google maps, ώστε να ακολουθούμε στοιχειωδώς την πορεία του. Και τη βρίσκουμε ρωτώντας, στην πίσω αυλή ενός σπιτιού, πάνω στις όχθες του: τα χορταριασμένα σκαλάκια που έχτισε κάποτε ο ιδιοκτήτης, κρυμμένα στην πυκνή βλάστηση, μας δείχνουν το δρόμο. Κατεβαίνουμε και περπατάμε κατά μήκος της βραχώδους κοίτης. Αυτός είναι ουσιαστικά και ο μόνος τρόπος να γνωρίσεις το πολύπαθο ρέμα του λεκανοπεδίου σε αυτό το κομμάτι της πορείας του, καθώς οι έντονες αστικές πιέσεις το έχουν κάνει πρακτικά αθέατο από ψηλά. Ισορροπούμε πάνω στις πέτρες, αφήνοντας πίσω μας για τα καλά τη θορυβώδη λεωφόρο, όχι όμως τον αστικό «πολιτισμό»: τη φυσική ομορφιά του τοπίου διαταράσσουν κατά τόπους σκουπίδια κάθε λογής, που συστηματικά υποδέχεται εδώ και δεκαετίες. Λόγω εποχής, υπάρχουν σημεία που η στάθμη των υδάτων ανεβαίνει – για να προχωρήσουμε πρέπει να μπούμε για λίγα μέτρα μέσα στο νερό, πριν βγούμε ξανά σε στεγνό έδαφος. Οπως τα μποτάκια μας προσγειώνονται άτσαλα στο νερό, μπροστά μας εμφανίζονται ξαφνικά δυο βατραχάκια – τα πρώτα από τα πολλά που θα συναντήσουμε στη συνέχεια, εξασκώντας την παρατηρητικότητά μας. Μοναδικοί ήχοι που μας συντροφεύουν, το τραγούδι των πουλιών και το σούρσιμο των ποδιών μας στα πεσμένα καλάμια της όχθης.
Επειτα από περίπου μία ώρα πορείας, τα πρανή στα αριστερά χαμηλώνουν, με έξοδο στην οδό Αρματολών, στο Παλαιό Φάληρο. Βγαίνουμε στον δρόμο έχοντας το ρέμα στα δεξιά μας και βαδίζουμε πια παράλληλα με αυτό (Ηπείρου, Αγίας Λαύρας, Φοινίκων), ώσπου διασταυρωνόμαστε με την Αμφιθέας. Το χάνουμε προσωρινά, για να το ξαναβρούμε διασχίζοντας τη λεωφόρο, στην οδό Πικροδάφνης (ή εναλλακτικά στην άλλη όχθη, την οδό Ελλης). Επιλέγουμε την Πικροδάφνης, που με τους ψηλούς ευκάλυπτους και την πλούσια παραποτάμια βλάστηση ξεκουράζει το βλέμμα από την πυκνή δόμηση της απέναντι πλευράς. Δέκα λεπτά μόλις μας χωρίζουν από τη θάλασσα, σε έναν ευχάριστο περίπατο που διακόπτεται ξανά, αυτή τη φορά από τον άξονα της Ποσειδώνος. Περνάμε απέναντι, αναζητώντας την έξοδο του ρέματος στον Σαρωνικό. Στην άδεια παραλία «Εδέμ», λιγοστοί χειμερινοί κολυμβητές κάνουν τις απλωτές τους. Στα αριστερά μας, δίπλα στη μαρίνα Αλίμου, οι εκβολές σχηματίζουν ένα ήσυχο απάγκιο για τα πουλιά, το πιο απρόσμενο καταφύγιο μέσα στην πόλη κάτω από την κίνηση της παραλιακής, το οποίο έχει μάλιστα χαρακτηριστεί υγρότοπος Β προτεραιότητας. Οι γλάροι χορεύουν πάνω από το νερό, στον πιο ιδανικό επίλογο ενός όμορφου χειμωνιάτικου πρωινού.
Ενα παραγνωρισμένο οικοσύστημα, που συνεχίζει να δίνει ανάσες ζωής
Χαρακτηρισμένο ως «ιδιαίτερου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος», το ρέμα της Πικροδάφνης φιλοξενεί χαρακτηριστικά είδη παρόχθιας βλάστησης (πικροδάφνες, καλάμια, λεύκες κ.ά.) αλλά και ποικιλία θάμνων και δένδρων που αποτελούν προϊόν των αισθητικών παρεμβάσεων που απρογραμμάτιστα έχουν εκτελεστεί σε βάθος χρόνου. Στα παρατηρούμενα είδη πανίδας συγκαταλέγονται βατράχια, φρύνοι, σκαντζόχοιροι, μυγαλές και κρασπεδοχελώνες, ενώ έχουν καταγραφεί 83 είδη πουλιών, πολλά από τα οποία προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες και την εθνική νομοθεσία. Ειδικότερα, στον υγρότοπο που σχηματίζεται στις εκβολές του έχουν παρατηρηθεί λευκοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, κρυπτοτσικνιάδες, αλκυόνες και χειμωνογλάρονα. Για την ιχθυοπανίδα δεν υπάρχουν ιδιαίτερα στοιχεία, με εξαίρεση την παρουσία του ευρωπαϊκού χελιού, το οποίο θεωρείται «κρισίμως κινδυνεύον», με βασικότερες απειλές τη ρύπανση του βιοτόπου του και την απώλεια ενδιαιτημάτων.
Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα υδάτινα σώματα της Αττικής, που έχουν διατηρήσει τη φυσικότητά τους, ρέοντας στο μεγαλύτερο μέρος του ακάλυπτο, με ελεύθερη κοίτη. Πριν από λίγους μήνες το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε για μία ακόμη φορά πως πρέπει να οριοθετηθεί στο σύνολό του, επισημαίνοντας την ανάγκη επανεξέτασης της προτεινόμενης από το υπουργείο Περιβάλλοντος οριοθέτησης, η οποία εξαιρεί το πλήθος αυθαιρέτων που έχουν χτιστεί στην κοίτη του. Η έκταση των καταπατήσεων είναι τεράστια και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων 41 πολυκατοικίες, 85 μονοκατοικίες, 15 επαγγελματικούς χώρους και τρία γήπεδα μπάσκετ. Τα μπαζώματα των πρανών και οι κάθε λογής παρεμβάσεις που διαταράσσουν την παρόχθια βλάστηση, τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα αλλά και η κάλυψη του βόρειου τμήματός του, στον Δήμο Ηλιούπολης, που έχει αποκόψει τη φυσική του συνέχεια με τον Υμηττό, είναι από τις βασικές πληγές του. Ωστόσο, παρά τις έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως αναφέρει το ΕΛΚΕΘΕ, εξακολουθεί να διατηρεί ορισμένα από τα φυσικά υδρομορφολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του.
Στοιχεία
Απόσταση: 6 χλμ.
Διάρκεια: 2 ώρες και 36 λεπτά
Ανύψωση: 60 μ.
Μέση ταχύτητα: 2,3 χλμ./ώρα
Θερμίδες: 624 kcal