Στο μικροσκόπιο των επιστημόνων βρίσκονται τον τελευταίο μήνα μεταλλαγμένα στελέχη του κορωνοϊού, υπό τον φόβο ενδεχόμενων επιπτώσεών τους στη μάχη κατά της COVID-19 μέσω του εμβολιασμού. Οπως αναφέρει στην «Κ» ο επίκουρος καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας και επιστημονικός συντονιστής του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Ρετροϊών του ΕΚΠΑ Γκίκας Μαγιορκίνης, ανησυχία προκαλεί κυρίως το βραζιλιάνικο μεταλλαγμένο στέλεχος, καθώς εξετάζεται το ενδεχόμενο αυτό να έχει δώσει εξελικτικό πλεονέκτημα στον ιό ώστε να ξεπερνά την ανοσιακή απόκριση όσων έχουν ήδη νοσήσει. Στη χώρα μας έχει εντοπιστεί το βρετανικό μεταλλαγμένο στέλεχος, το οποίο πιθανολογείται ότι έχει αυξημένη μεταδοτικότητα. Μεταξύ των περιστατικών που έχουν εντοπιστεί είναι τουλάχιστον δύο τα οποία δεν συνδέονται με ταξίδι στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Το παρακολουθούμε. Δεν το υποτιμάμε. Αλλά δεν είναι κάτι που εμένα προσωπικά θα με ανησυχούσε ιδιαίτερα», σημειώνει ο κ. Μαγιορκίνης.
– Κύριε Μαγιορκίνη, το τελευταίο διάστημα ακούμε όλο και πιο συχνά για μεταλλαγμένα στελέχη του SARS-CoV-2. Ποια είναι τα κυριότερα που έχουν εντοπιστεί;
– Μεταλλαγμένα στελέχη έχουμε δει από την αρχή της πανδημίας. Ο ιός μεταλλάσσεται, αλλά αρκετά βραδύτερα από τον ιό της γρίπης. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρία μεταλλαγμένα στελέχη του ιού που βρίσκονται έντονα στο «ραντάρ» της επιστημονικής κοινότητας: το βρετανικό (B.1.1.7), το νοτιοαφρικανικό (501Y.V2) και το βραζιλιάνικο (P.1). Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι μία μετάλλαξη στη θέση 501 του γονιδίου της Spike, η γνωστή ως Ν501Υ, που πρόσφατα στην επιστημονική κοινότητα την ονομάζουν Nelly. Η Nelly εργαστηριακά δείχνει κάποια στοιχεία ότι πιθανόν να διευκολύνει την είσοδο του ιού στα κύτταρα-στόχους, αν και αυτό δεν είναι ξεκάθαρο ακόμα.
– Ποια από αυτά τα στελέχη θα πρέπει να μας ανησυχούν και γιατί;
– Ακόμα δεν έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο για το πόσο σημαντικά είναι τα μεταλλαγμένα στελέχη. Το βρετανικό στέλεχος πιθανολογείται ότι έχει αυξημένη μεταδοτικότητα. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της αυξημένης μετάδοσης, ωστόσο είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδοθεί στη βιολογία του ιού και όχι στη χαλάρωση των μέτρων κοινωνικής απόστασης που παρατηρήθηκε εκείνη τη χρονική περίοδο. Ομοίως έχει πιθανολογηθεί και για το νοτιοαφρικανικό στέλεχος ότι σχετίζεται με αυξημένη μετάδοση. Αυτό που φαίνεται πιο ανησυχητικό επί του παρόντος είναι το βραζιλιάνικο στέλεχος, διότι κάποια προκαταρκτικά στοιχεία δείχνουν ότι έχει επιτύχει μεγάλη διείσδυση στην πόλη Μανάους της Αμαζονίας, μια περιοχή που κάποιες μελέτες έδειξαν ότι το ποσοστό του πληθυσμού που μολύνθηκε είχε ξεπεράσει το 50%. Το στέλεχος αυτό, εκτός από τη μετάλλαξη Nelly, φαίνεται ότι μοιράζεται και κάποιες ακόμα μεταλλάξεις με το νοτιοαφρικανικό στέλεχος, κάτι που δείχνει πιθανή εξέλιξη σύγκλισης. Με απλά λόγια, όταν δύο στελέχη αναπτύσσουν παρόμοιες μεταλλάξεις ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, τότε είναι πιθανόν αυτές οι μεταλλάξεις να δίνουν εξελικτικό πλεονέκτημα. Το υποτιθέμενο εξελικτικό πλεονέκτημα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η διαφυγή από τις ανοσιακές αποκρίσεις των ατόμων που έχουν αναρρώσει, καθότι το Μανάους έχει υψηλό ποσοστό συλλογικής ανοσίας. Κατά πόσον όμως αυτό ισχύει, και πιο συγκεκριμένα κατά πόσον είναι πιθανό να επηρεάσει το ανοσιακό τείχος που θα δημιουργηθεί με τον εμβολιασμό, είναι ακόμα πολύ δύσκολο να το εκτιμήσουμε.
– Για ποιο λόγο παρατηρούμε σε αυτή τη χρονική στιγμή της πανδημίας τόσο πολλές μεταλλάξεις;
– Οσο περνάει ο χρόνος από την αρχή της πανδημίας, τόσο περισσότερες μεταλλάξεις θα παρατηρούμε σε σχέση με τα αρχικά στελέχη, οπότε είναι κάτι αναμενόμενο. Η εντονότερη εργαστηριακή επιτήρηση παίζει σίγουρα σημαντικό ρόλο. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι τα τρία παραπάνω στελέχη έχουν εντοπισθεί σε περιοχές του κόσμου που γίνεται εντατική μοριακή επιτήρηση των λοιμωδών νοσημάτων εδώ και πολλά χρόνια.
– Υπάρχει κίνδυνος να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων έναντι της COVID-19;
– Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός αλλά πολύ μικρός και σε βάθος χρόνου. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η μεταβλητότητα του ιού στο γονίδιο που στοχεύει το εμβόλιο είναι αρκετά περιορισμένη, αλλά αυτό δεν αποκλείεται να αλλάξει όταν υψωθεί μεγαλύτερο ανοσολογικό τείχος στον γενικό πληθυσμό.
– Ποιες από αυτές έχουν εντοπιστεί στη χώρα μας και σε ποιο βαθμό; Πόσο πιθανό είναι να επικρατήσουν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα;
– Προς το παρόν έχει εντοπισθεί μόνο το βρετανικό στέλεχος στην Ελλάδα. Η πιθανότητα επικράτησης είναι δύσκολο να εκτιμηθεί προς το παρόν, με δεδομένο ότι δεν είναι ξεκάθαρη η βιολογική δυναμική μετάδοσης των συγκεκριμένων στελεχών.