Η σηροτροφία στις αρχές του 20ού αιώνα κατέστησε το Σουφλί στον Εβρο σημαντικό σηροτροφικό, εμπορικό αλλά και διοικητικό κέντρο. Πλέον τα μεταξωτά υφάσματα αποτελούν το σήμα κατατεθέν της περιοχής. Στο Γεράκι Λακωνίας η χρήση του όρθιου αργαλειού εμφανίζει αδιάκοπη συνέχεια από την αρχαιότητα έως σήμερα και τα υφαντά θεωρούνται αριστουργήματα καλλιτεχνίας. Στη Λέσβο η κεραμική παράδοση έχει ιστορία πέντε αιώνων. Από τα αγγεία που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στον προϊστορικό οικισμό της λουτρόπολης Θέρμης έως σήμερα η τέχνη της κεραμικής ανθεί στο νησί του Βορείου Αιγαίου. Πρόκειται για τρία ενδεικτικά παραδείγματα ελληνικής χειροτεχνίας. Υφαντουργία, ταπητουργία, μεταξοϋφαντουργία, ραπτική, αργυροχρυσοχοΐα, μεταλλοτεχνία, ξυλοτεχνία, έπιπλα, σκαλιστά, ξυλογλυπτική, κεραμική, αγγειοπλαστική, υαλοτεχνία, κεντητική, η ελληνική χειροτεχνία αποτελεί πολύτιμο κεφάλαιο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ωστόσο, πόσοι άνθρωποι την υπηρετούν; Σε ποιες περιοχές βρίσκονται οι κόμβοι της ελληνικής χειροτεχνίας; Μπορούν να αναδειχθούν μέσα από ένα σύγχρονο μάρκετινγκ και να αποτελέσουν ένα εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης και εξωστρέφειας; Τους στόχους αυτούς έχει θέσει η κυβερνητική πρωτοβουλία –από τα υπουργεία Ανάπτυξης και Πολιτισμού– για την αναβίωση, μετεξέλιξη και ανάδειξη της ελληνικής χειροτεχνίας.
«Υπάρχουν περίπου 50.000 χειροτέχνες σε όλη τη χώρα. Μιλάμε για περίπου 40 ειδικότητες χειροτεχνίας. Πρόκειται για έναν κλάδο κρυμμένο στην αφάνεια με μεγάλη δυναμική» λέει, μιλώντας στην «Κ» για το θέμα, η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, ομότιμη ερευνήτρια, τ. διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, πρόεδρος της Επιτροπής Χειροτεχνίας του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων και μέλος της Εθνικής Επιτροπής «Ελλάδα 2021». Η κ. Πολυμέρου-Καμηλάκη, εμβληματική μορφή για την ελληνική χειροτεχνία, εστιάζει στην αναπτυξιακή δυναμική που έχει η χειροτεχνία εάν στηριχθεί. Για τον σκοπό αυτό ένα σημαντικό έργο συνολικού προϋπολογισμού 18 εκατομμυρίων ευρώ έχει ενταχθεί στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» και των πόρων που εξασφάλισε η Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης. «Η πλούσια αλλά παραμελημένη χειροτεχνική παράδοση της Ελλάδας μπορεί να καταστεί βασικός μοχλός οικονομικής ανάπτυξης, δημιουργώντας θέσεις εργασίας μέσω της δημιουργίας ολόκληρων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας, από τη βιώσιμη και ηθική αξιοποίηση φυσικών πρώτων υλών έως τις εξαγωγές, οδηγώντας σε ουσιαστική πολιτιστική και οικονομική αναζωογόνηση των τοπικών κοινωνιών. Με άλλα λόγια, η ελληνική χειροτεχνία δεν έχει μόνο ένα σημαντικό παρελθόν αλλά δείχνει τον δρόμο για το μέλλον», αναφέρει ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρμόδιος για θέματα σύγχρονου πολιτισμού και ιθύνων νους του έργου.
«Είμαστε η μόνη χώρα που αγοράζει πηλό από την Ιταλία και την Κίνα μετά την κατάργηση του ΕΟΜMEX (σ.σ.: Ελληνικός Οργανισμός Μικρών-Μεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας) και το κλείσιμο του εργοστασίου αργιλόμαζας. Επίσης, σήμερα καίμε ή θάβουμε τα νήματα. Οι κτηνοτρόφοι μας ωστόσο έχουν προσφερθεί να δίνουν νήμα για δύο χρόνια. Την ίδια στιγμή, δεν καλλιεργούμε τίποτε που παράγει κλωστική ίνα, όπως το λινάρι, ο αθάνατος, το σπάρτο», παρατηρεί η κ. Πολυμέρου-Καμηλάκη, περιγράφοντας ένα από τα προβλήματα του χώρου. Παράλληλα, δεν υπάρχει μητρώο που να είναι καταγεγραμμένοι οι χειροτέχνες. Τώρα σχεδιάζεται μία ψηφιακή πλατφόρμα στην οποία ο καθένας θα παρουσιάζει τη δουλειά του και θα είναι «ορατός» τόσο στους αρμόδιους κρατικούς φορείς όσο και διεθνώς. Ταυτόχρονα, θα προχωρήσει και η πιστοποίηση των προϊόντων.
Δράσεις και κίνητρα
Στο πλαίσιο του έργου προβλέπονται μεταξύ άλλων η χαρτογράφηση των ιδιαίτερων μορφών χειροτεχνίας κάθε περιοχής, η διασύνδεση της χειροτεχνίας με γειτονικές εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δομές και η καλύτερη δόμηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας που συνδέεται με τη χειροτεχνία (π.χ. δημιουργία πιστοποιημένων κέντρων εκμάθησης και δομών διδασκαλίας). Σημαντικό είναι επίσης ότι θα αναβαθμιστεί ο εξοπλισμός και θα δοθούν οικονομικά κίνητρα για την ανάπτυξη συγγενών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Ουσιαστικά το έργο επιχειρεί να συνδέσει όλα τα διάσπαρτα κομμάτια της ελληνικής χειροτεχνίας στη χώρα, να δώσει κίνητρα (οικονομικά, φορολογικά κ.λπ.) να έρθουν στο προσκήνιο οι άνθρωποι που ασχολούνται ή που θέλουν να ασχοληθούν επαγγελματικά με τη χειροτεχνία, να αξιοποιήσει φυσικούς πόρους που τώρα καταστρέφονται (π.χ. το μαλλί από τα πρόβατα οι κτηνοτρόφοι αναγκάζονται να το κάψουν), να ενισχύσει όσους επιθυμούν να εμπλακούν στην παραγωγή των πρώτων υλών που χρειάζεται η χειροτεχνία (άργιλος, μετάξι κ.λπ.) με βιώσιμο τρόπο, και τελικά να διασυνδέσει την παραγωγή με τη ζήτηση, δημιουργώντας μια αλυσίδα αξίας που καταλήγει στον καταναλωτή, ο οποίος αποζητά ποιοτικά προϊόντα, εντός και εκτός Ελλάδας.
Ετσι, θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, θα αξιοποιηθούν τοπικοί πόροι και υλικά, θα ενισχυθούν οι εξαγωγές. Το πρόγραμμα στοχεύει επίσης στην ανάδυση μιας νέας γενιάς χειροτεχνών μέσα από την επαγγελματική κατάρτιση και πιστοποίηση, οι οποίοι θα βοηθηθούν στα επιχειρηματικά τους βήματα αλλά και στη διεθνή δικτύωσή τους.
«Το έργο καλείται να διασώσει και να αναδείξει τον πλούτο της χειροτεχνίας που διαθέτει η Ελλάδα, όχι ως κειμήλιο αλλά ως δυναμικό κλάδο που μπορεί να ανασυσταθεί με τη βοήθεια και της τεχνολογίας και να διασυνδεθεί ουσιαστικά με την αγορά και τη βιομηχανία της μόδας και του ντιζάιν», λέει ο κ. Γιατρομανωλάκης. Και όπως παρατηρεί η κ. Πολυμέρου-Καμηλάκη, «η χειροτεχνία επιτέλους μπαίνει στον καθρέφτη της οικονομίας».