Οι οκτώ προσφυγικές πολυκατοικίες της λεωφόρου Αλεξάνδρας δεν χρειάζονται συστάσεις. Είναι συνυφασμένες τόσο με την προσφυγική μνήμη όσο και με την Ιστορία της Αθήνας. Ομως το φιλόδοξο σχέδιο για την αποκατάσταση και επανακατοίκησή τους εξακολουθεί να παραμένει στο συρτάρι, παρότι υπάρχουν ολοκληρωμένες μελέτες και μάλιστα με έναν πολύ σεμνό προϋπολογισμό. Η υπόθεση δείχνει να «κολλάει» στην Περιφέρεια Αττικής, η οποία δεν έχει θέσει το έργο στις προτεραιότητές της, παρότι είναι έτοιμο προς δημοπράτηση. Ολα δείχνουν ότι τα προσφυγικά εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται περισσότερο ως «πρόβλημα» παρά ως ευκαιρία για την περιοχή.
Η πρώτη κίνηση που έγινε την τελευταία δεκαετία για τη σωτηρία των προσφυγικών και την επανένταξή τους στη ζωή της πόλης, μετά την απαλλοτρίωση των 177 από τα 228 διαμερίσματά τους από το Δημόσιο και την ανακήρυξη όλου του συγκροτήματος των οκτώ πολυκατοικιών ως διατηρητέου, ήταν το 2016 η μεταβίβασή τους από το ΤΑΙΠΕΔ, στο οποίο είχαν περιέλθει, στην Περιφέρεια Αττικής. Ακολούθως γεννήθηκε η ιδέα της αποκατάστασης των κτιρίων προκειμένου να μετατραπούν σε κοινωνική κατοικία (για ευάλωτα στρώματα, φοιτητές κ.ο.κ.) και ένα τμήμα τους να διατεθεί ως ξενώνες για τους συγγενείς ασθενών του νοσοκομείου «Αγιος Σάββας» και για τη δημιουργία μουσείου μικρασιατικού πολιτισμού, επιλογή για την οποία υπάρχει πολιτική συναίνεση.
Το έργο ανέλαβε να εκτελέσει η «Ανάπλαση Αθήνας», ο οργανισμός που ιδρύθηκε για να παίξει τον ρόλο του επιστημονικού και τεχνικού συντονιστή σε σημαντικές αστικές παρεμβάσεις. Η «Ανάπλαση Αθήνας» εκτέλεσε όλες τις βασικές μελέτες και στη συνέχεια, με χορηγία των Ελληνικών Πετρελαίων, προχώρησε στις οριστικές μελέτες και τις μελέτες εφαρμογής (αρχιτεκτονική, στατική, εγκαταστάσεων, περιβάλλοντος χώρου), στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων και στα τεύχη δημοπράτησης του έργου. Οι μελέτες παραδόθηκαν το 2019, εγκρίθηκαν από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, και μάλιστα τον Μάιο της ίδιας χρονιάς εκδόθηκε και η οικοδομική άδεια του έργου από την Πολεοδομία Δήμου Αθηναίων, λίγο πριν από τις δημοτικές εκλογές (μάλλον για πολιτικούς λόγους, αφού δεν είχε γίνει διαγωνισμός για την επιλογή αναδόχου για τις εν λόγω εργασίες).
Στη συνέχεια, ο Δήμος Αθηναίων προχώρησε στην κατάρτιση μιας προγραμματικής σύμβασης ανάμεσα στον δήμο, την περιφέρεια και την «Ανάπλαση Αθήνας», με την οποία εξειδικεύονταν οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις του καθενός. Να σημειωθεί ότι ο Δήμος Αθηναίων συμμετέχει και ως ιδιοκτήτης του οικοπέδου στο οποίο βρίσκονται τα προσφυγικά, υποστηρίζοντας ότι το 1934 και το 1940 παραχώρησε στο υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως το δικαίωμα ανέγερσης των προσφυγικών πολυκατοικιών, αλλά όχι και την ιδιοκτησία του χώρου που τις περιβάλλει.
«Τα προσφυγικά πρέπει να ξαναζωντανέψουν ως κιβωτός ελπίδας, προσφέροντας κοινω- νική στέγη στους συγ-γενείς των ασθενών του “Αγίου Σάββα”» λέει στην «Κ» ο Κώστας Μπακογιάννης.
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η προγραμματική σύμβαση είναι έτοιμη από το καλοκαίρι του 2020, χωρίς να έχει υπογραφεί. Η «Κ» ζήτησε την άποψη του δημάρχου Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, για την καθυστέρηση στην υλοποίηση του έργου. «Τα προσφυγικά της λεωφόρου Αλεξάνδρας πρέπει να ξαναζωντανέψουν. Για να διασωθούν και να αναδειχθούν. Οχι μόνο ως κιβωτός μνήμης, αλλά ως κιβωτός ελπίδας, προσφέροντας κοινωνική στέγη στους συγγενείς των ασθενών του παρακείμενου “Αγίου Σάββα”. Το έργο είναι μελετητικά ώριμο και απαιτεί τη συνεργασία τριών δημόσιων φορέων, της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων και της “Ανάπλασης Αθήνας Α.Ε.”. Είμαστε στο “παρά ένα”. Η περισσότερη δουλειά έχει γίνει και γνωρίζοντας και τη βούληση του περιφερειάρχη, πιστεύουμε ότι άμεσα θα προχωρήσουμε στην υπογραφή της προγραμματικής σύμβασης και ακολούθως στη δημοπράτηση του έργου», αναφέρει στην «Κ».
Η «Κ» απευθύνθηκε και στην Περιφέρεια Αττικής. Ο περιφερειάρχης Γιώργος Πατούλης επικαλέστηκε φόρτο εργασίας – πηγές του περιβάλλοντός του ανέφεραν ότι η προγραμματική σύμβαση βρίσκεται υπό διαμόρφωση, με στόχο να «κλείσει» και να υπογραφεί πριν από το τέλος του έτους. Και επανέλαβαν το ενδιαφέρον της περιφέρειας να προχωρήσει το έργο.
«Η υπόθεση έχει παγώσει»
Πού βρίσκεται η αλήθεια; «Εδώ και δύο χρόνια η υπόθεση έχει παγώσει. Τόσο απλά», εκτιμά ο Δημήτρης Ευταξιόπουλος, εκπρόσωπος των εναπομεινάντων ιδιοκτητών στα προσφυγικά. «Κατά τη γνώμη μου υπεύθυνη είναι η περιφέρεια. Αρχικά ο κ. Πατούλης αμφισβήτησε τον προϋπολογισμό του έργου, ότι είναι πολύ υψηλός, παρότι αυτός είχε προκύψει από μια εξαιρετική μελέτη. Στη συνέχεια υποστήριξε τη δημιουργία υπόγειου πάρκινγκ και μάλιστα προτού προχωρήσει η επισκευή των πολυκατοικιών. Εβαλε δηλαδή ένα εμπόδιο, αφού το γκαράζ θα ήθελε νέα μελέτη, πολύ μεγαλύτερο προϋπολογισμό, τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου κ.ο.κ. Στη συνέχεια υποστήριξε ότι δεν έχουν συναινέσει ακόμα όλοι οι ιδιοκτήτες των 55 διαμερισμάτων που δεν είχαν απαλλοτριωθεί από το κράτος, το οποίο όμως δεν ισχύει καθώς όλοι μας είμαστε σύμφωνοι. Κατά τη γνώμη μου, όλα αυτά είναι προφάσεις. Η επισκευή και αποκατάσταση των προσφυγικών της Αλεξάνδρας είναι ένα τεράστιο έργο που θα δώσει πνοή στο κέντρο της Αθήνας».
Υπάρχει και μια άλλη πτυχή, η οποία θα πρέπει να προσεγγιστεί με ευαισθησία. Σταδιακά την τελευταία δεκαετία σχεδόν το σύνολο των διαμερισμάτων που απαλλοτρίωσε το Δημόσιο επανακατοικήθηκαν. «Αυτήν τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη κατάληψη της Αθήνας, μένουν εδώ τουλάχιστον 300-400 άτομα, κυρίως οικογένειες που ήταν άστεγες», λέει ο κ. Ευταξιόπουλος. Στις υπό κατάληψη κατοικίες λειτουργεί μια μορφή κοινότητας, η οποία έχει αναλάβει την επιδιόρθωση των διαμερισμάτων, την οργάνωση σίτισης και άλλων θεμάτων καθημερινότητας κ.ο.κ., ενώ δεν έχουν αναφερθεί παραβατικές συμπεριφορές. «Πολλοί άνθρωποι που έμεναν στον δρόμο βρήκαν καταφύγιο εδώ. Αυτό δεν έκανε κακό σε κανέναν. Νομίζω ότι υπάρχει τρόπος να συνδιαλλαγούν μαζί τους και να μην τους πετάξουν στον δρόμο διά της βίας», καταλήγει ο κ. Ευταξιόπουλος. Πάντως, η μετατροπή των περισσότερων διαμερισμάτων σε κοινωνική κατοικία –που τόσο λείπει από την Αθήνα σήμερα– προβλέπεται ρητά και στην προγραμματική σύμβαση που πρόκειται να υπογραφεί.
Τα σημάδια του 1944…
Στόχος του έργου είναι η συντήρηση και προστασία του χαρακτηρισμένου ως νεότερου μνημείου συγκροτήματος και η επανάχρησή του, με διατήρηση της αρχικής του χρήσης ως κατοικίας. Για τον σκοπό αυτό, εκτός των επεμβάσεων στο κέλυφος των πολυκατοικιών, προκειμένου αυτό να αποκατασταθεί και να συντηρηθεί (λ.χ. εργασίες στατικής ενίσχυσης, υγρομόνωσης και θερμομόνωσης) με σεβασμό στον αρχικό σχεδιασμό και στην τυπολογία, θα γίνουν εργασίες στο εσωτερικό των διαμερισμάτων προκειμένου αυτά να καταστούν λειτουργικότερα και βιώσιμα. Οι σημειακές επεμβάσεις στοχεύουν στην αποκατάσταση της αρχικής μορφής των πολυκατοικιών (σύμφωνα με τα υφιστάμενα διασωζόμενα τμήματα όψεων), ενώ ταυτόχρονα όποια νέα επέμβαση θα διαφοροποιείται σαφώς από την αρχική κατασκευή ώστε να δηλώνεται η συγχρονικότητά της. Παράλληλα, για την ανάδειξη της ιστορικότητας των πολυκατοικιών προβλέπεται η διατήρηση των αποτυπωμάτων των οβίδων από τις συγκρούσεις των Δεκεμβριανών του 1944. Να σημειωθεί, τέλος, ότι επί του συνόλου των 228 διαμερισμάτων θα ανακαινισθούν εσωτερικά τα 177 που ανήκουν στο Δημόσιο, ενώ τα υπόλοιπα 51 μόνο εξωτερικά.