Τα στοιχεία μιας θαλάσσιας ερευνητικής αποστολής αποκάλυψαν την ιστορία των ηφαιστείων του Αιγαίου. Μία διεθνής ομάδα υπό την ηγεσία του ινστιτούτου GEOMAR Helmholtz-Centre for Ocean Research της Γερμανίας και τη συμμετοχή του Πανεπιστημίου Αθηνών, εντόπισε τα ίχνη 20 ηφαιστειακών εκρήξεων στο Αιγαίο Πέλαγος και εξιστόρησε σχεδόν πλήρως τις εκρήξεις των τελευταίων 200.000 ετών στο περιοδικό G-Cubed. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το Αιγαίο έχει ένα πολύ ενεργό ηφαιστειακό παρελθόν, αλλά η καταγραφή των συχνοτήτων και των μεγεθών των εκρήξεων παρέμενε ελλιπής λόγω απουσίας δεδομένων από τον πυθμένα της θάλασσας.
Ειδικότερα, οι ερευνητές εξέτασαν 47 πυρήνες ιζήματος μήκους έως 7,4 μέτρων που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια ερευνητικής αποστολής με το πλοίο «RV Poseidon» το 2017. Περισσότερα από 220 διαφορετικά στρώματα τέφρας αναγνωρίστηκαν με «γεωχημικά αποτυπώματα» ως αποθέσεις από 19 εκρήξεις στο Αιγαίο καθώς και μία ιταλική έκρηξη από τα Φλεγραία Πεδία στην Ιταλία. «Oπως στην εγκληματολογία το δακτυλικό αποτύπωμα μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε την ταυτότητα κάποιου, έτσι στην ηφαιστειολογία το γεωχημικό αποτύπωμα αντιστοιχεί σε μία μοναδική ηφαιστειακή έκρηξη», δήλωσε στην «Κ» ο δρ Στέφεν Κάτερολφ, ηφαιστειολόγος στο GEOMAR Helmholtz-Centre for Ocean Research και κύριος συγγραφέας των δημοσιεύσεων. «Το αποτύπωμα προκύπτει από τη χημική σύνθεση των προϊόντων έκρηξης –στην περίπτωσή μας η σύνθεση ηφαιστειακού γυαλιού– που είναι χαρακτηριστικά για κάθε έκρηξη. Με αυτό μπορούμε να αντιστοιχίσουμε τα άγνωστα στρώματα τέφρας από τη θάλασσα στην έκρηξή τους από την ξηρά».
Ερευνητική αποστολή «χαρτογράφησε» τη δραστηριότητα των τελευταίων 200.000 ετών.
Στη μελέτη ανακαλύφθηκαν εκρήξεις που δεν ήταν προηγουμένως γνωστές. Η ήδη γνωστή έκρηξη της Μήλου αποδείχτηκε ότι συνέβη νωρίτερα από ό,τι αρχικά γνωρίζαμε, πριν από 37.000 χρόνια. Οι δύο νέες εκρήξεις που εντοπίστηκαν στη Νίσυρο έγιναν ενδιαμέσως δύο γνωστών εκρήξεων μεταξύ 57.000 και 76.000 χρόνων πριν. Αν και οι πυκνές τέφρες στα νησιά είναι εντυπωσιακές, τα περισσότερα δεδομένα των εκρήξεων αποθηκεύονται στις θαλάσσιες τέφρες. «Στη στεριά, η διάβρωση από τον άνεμο και τη βροχή επηρεάζει τις αποθέσεις και η βλάστηση μπορεί να μας δυσκολέψει να βρούμε τις λεπτές αποθέσεις τέφρας μακριά από την πηγή της έκρηξης», εξηγεί ο δρ Κάτερολφ. «Στο θαλάσσιο περιβάλλον, οι αποθέσεις των χερσαίων εκρήξεων διατηρούνται σχεδόν πλήρως». Με τα νέα δεδομένα, οι όγκοι της τέφρας τοποθετούν το 80% των εκρήξεων στις πολύ μεγάλες εκρήξεις, συγκρίσιμες με την έκρηξη του Κρακατόα το 1883, ενώ το υπόλοιπο 20% εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει εκρήξεις μεγέθους, όπως η έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. που έθαψε την Πομπηία.
Το επόμενο βήμα
Η έρευνα συμπληρώνει το αρχείο μεγάλων ηφαιστειακών γεγονότων στα οποία βασίζεται η αξιολόγηση κινδύνου για πιθανά μελλοντικά γεγονότα στο Αιγαίο. «Το επόμενο βήμα είναι η εφαρμογή της μεθόδου για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των ηφαιστείων», δήλωσε στην «Κ» η αναπλ. καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Παν. Αθηνών, Παρασκευή Νομικού. Πηγαίνοντας πιο πίσω στον χρόνο οι ερευνητές θα διερευνήσουν εάν «εξωτερικοί παράγοντες ελέγχου όπως οι σεισμοί ή ακόμα και η στάθμη της θάλασσας» επηρέασαν την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Οι βαθύτεροι πυρήνες γεώτρησης που θα συλλεχθούν στα τέλη του 2022 από το ερευνητικό πλοίο «RV JOIDES Resolution» εντός της καλντέρας της Σαντορίνης και γύρω από το νησί από το Διεθνές Πρόγραμμα Γεώτρησης Ωκεανών (IODP) σχεδιάστηκαν για να αποκαλύψουν την εξέλιξη του ηφαιστειακού συμπλέγματος και πιθανώς τη γέννησή του.