Μια νέα πολυδιάστατη κρίση, με άδηλες προς το παρόν επιπτώσεις δείχνει να ενεργοποιείται στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας, μετά την απόφαση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να προχωρήσει στην ίδρυση Αφρικανικής Εξαρχίας. Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, που αντέδρασε άμεσα καταγγέλλοντας προσπάθεια εισπήδησης, σε έκτακτη Σύνοδο της Ιεραρχίας, από τις 10 έως τις 12 Ιανουαρίου, μελέτησε τα δεδομένα και έλαβε αποφάσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα κινηθεί.
«Αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε την παραδεδομένη οδό», σχολιάζει ιεράρχης, ο οποίος διευκρινίζει ότι το Πατριαρχείο έλαβε την απόφαση να αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα θεσμικά «όπλα». Ειδικότερα, αποφασίστηκε να σταλεί αντιπροσωπεία στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, από τον οποίο με επιστολή θα ζητηθεί να συγκαλέσει τα πρεσβυγενή πατριαρχεία για να τεθεί το θέμα των κινήσεων της Ρωσικής Εκκλησίας στην Αφρική. «Μόνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει τα πρεσβυγενή πατριαρχεία, με μοναδικό θέμα την εισπήδηση της Ρωσικής Εκκλησίας», αναφέρεται χαρακτηριστικά. Πρόκειται για τα Πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Κύπρου, που έχει ιδρυθεί από Οικουμενική Σύνοδο. Παράλληλα, στην έκτακτη Σύνοδο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας αποφασίστηκε αντιπροσωπείες να επισκεφθούν τα Πατριαρχεία Αντιοχείας και Ιεροσολύμων προκειμένου να ενημερώσουν διεξοδικά για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, ενώ με επιστολές θα ενημερωθούν για το ζήτημα και όλοι οι ορθόδοξοι προκαθήμενοι.
Η ανακοίνωση της Ρωσικής Εκκλησίας, στις 29 Δεκεμβρίου, περί ιδρύσεως Αφρικανικής Εξαρχίας ενεργοποιεί μια σειρά από αντιδράσεις. Βεβαίως, δεν αποτέλεσε κεραυνό εν αιθρία, αλλά την τελευταία πράξη μιας σειράς ενεργειών που ήρθαν ως αντίδραση στην απόφαση για αναγνώριση της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας. Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας καταγγέλλει ότι έγινε μια συστηματική εκστρατεία – εισπήδηση στις περιοχές δικαιοδοσίας του από εκπροσώπους της Ρωσικής Εκκλησίας, οι οποίοι προσέγγισαν κληρικούς με στόχο τη στρατολόγησή τους. Αφήνονται, μάλιστα, σαφείς υπαινιγμοί για χρηματισμό. Αλλωστε, σε εγκύκλιο που απηύθυνε προς τους κληρικούς και τους πιστούς της Αφρικής μόλις την περασμένη Πέμπτη, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρος κάνει αναφορά σε «ψευδοποιμένες» που κινήθηκαν για να «ενσπείρουν ζιζάνια διχασμού», ενώ προσθέτει ότι «πότισαν με κατηγορίες κατά του Πατριαρχείου μας και με βρώμικα χρήματα και τα ζιζάνια αυτά μεγάλωσαν και θέριεψαν και απειλούν να πνίξουν το ταπεινό ευαγγελικό έργο του αποστολικού μας Πατριαρχείου».
Θα σταλεί αντιπροσωπεία στον Οικουμενικό Πατριάρχη για να τεθεί το θέμα των κινήσεων της Ρωσικής Εκκλησίας.
Η Ρωσική Εκκλησία στην ανακοίνωσή της για την απόφαση ίδρυσης Εξαρχίας Αφρικής επικαλείται αδυναμία περαιτέρω άρνησης του αιτήματος 102 κληρικών από ενορίες αφρικανικών χωρών να ενταχθούν στο Πατριαρχείο Μόσχας επειδή αντιδρούν στην απόφαση για αναγνώριση Αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας. Από την πλευρά του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας αμφισβητείται τόσο ο αριθμός όσο και η ιδιότητα αυτών των κληρικών. Οπως συγκεκριμένα αναφέρεται, από την έρευνα που έγινε στο πλαίσιο των εργασιών της έκτακτης συνόδου, προκύπτει ότι ο αριθμός των κληρικών που εμφανίζονται να έχουν προσεγγίσει τη ρωσική πλευρά είναι σημαντικά μικρότερος, ενώ η πληροφόρηση που υπάρχει είναι ότι στους 102 περιλαμβάνονται αρκετοί καθαιρεθέντες κληρικοί, όχι μόνο ορθόδοξοι αλλά και καθολικοί. «Μόνο αν η Ρωσική Εκκλησία αποφασίσει να δώσει τη λίστα με τα ονόματα θα υπάρξει σαφής εικόνα», αναφέρεται σχετικά.
Δεν πέρασε απαρατήρητο, την ίδια στιγμή, ότι η έδρα της νέας Εξαρχίας, που έλαβε την ονομασία Κλιν, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Λεωνίδα, δεν θα είναι στην Αφρική, όπως θα ήταν αναμενόμενο, αλλά στη Μόσχα. «Για τις διοικητικές ανάγκες της Εξαρχίας ο αγιότατος Πατριάρχης Κύριλλος παραχώρησε το μετόχι του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών, τον ναό των Αγίων Πάντων στο Κουλίσκι της Μόσχας», δήλωσε σχετικά σε συνέντευξή του ο μητροπολίτης Κλιν. Η απόφαση αυτή ερμηνεύεται ως επιλογή της Ρωσικής Εκκλησίας προκειμένου να απαντάει στις κατηγορίες ότι προχώρησε σε εισπήδηση, λέγοντας ότι δεν βρίσκεται στην Αφρική ο νέος μητροπολίτης. Πάντως, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας γνωστοποίησε ότι θα αντιδράσει με άμεση καθαίρεση του νέου μητροπολίτη, εάν αυτός αποφασίσει να εμφανιστεί στην Αφρική με αυτή την ιδιότητα.
Και ενώ αναμένονται οι επόμενες κινήσεις και οι αποφάσεις μετά το αίτημα για σύγκληση των εκπροσώπων των πρεσβυγενών πατριαρχείων, η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη συνεδρίασή της της 11ης Ιανουαρίου, τοποθετήθηκε επί του θέματος: «Συζητήσεως γενομένης περί της αντικανονικής εισπηδήσεως της Εκκλησίας της Ρωσσίας εις την δικαιοδοσίαν του παλαιφάτου Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, εξεφράσθη ομοφώνως η αδελφική προς αυτό συμπαράστασις της Πρωτοθρόνου Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, επιφυλασσομένης όπως πράξη παν το επ’ αυτή διά την αποκατάστασιν της κανονικής τάξεως εν τη Αφρικανική Ηπείρω». Μένει να φανεί η αντίδραση –εάν υπάρξει– των υπολοίπων πατριαρχείων.
Ο πρόεδρος του τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας σε συνέντευξή του απάντησε στο ανακοινωθέν του Οικουμενικού Πατριαρχείου υποστηρίζοντας ότι η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στην Αφρική είναι συνέπεια της απόφασης για «νομιμοποίηση του ουκρανικού σχίσματος».