«Οδηγώ και σε σκέφτομαι και είναι αυτό επικίνδυνο», έλεγε το άσμα, αναγνωρίζοντας ότι όταν πιάνουμε τιμόνι, το μυαλό οφείλει να είναι μόνο στον δρόμο. Οι αιτίες απόσπασης προσοχής κατά την οδήγηση είναι πολύ περισσότερες από όσες νομίζουμε και ευθύνονται για το 30% των τροχαίων ατυχημάτων. Οσο βελτιώνεται μάλιστα η τεχνολογία και αυξάνονται οι δυνατότητες που παρέχονται μέσα σε ένα όχημα στον οδηγό, τόσο περισσότεροι είναι οι «πειρασμοί» που μπορούν να παρασύρουν το μυαλό του οδηγού σε «διαδρομές» άλλες. Οι… παρεμβολές κατά την οδήγηση χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, αυτές που σημειώνονται εντός του οχήματος και εκείνες που είναι εξωγενείς.
Βασικός παράγοντας απόσπασης προσοχής εντός του οχήματος αποτελεί το κινητό τηλέφωνο, το οποίο, όπως εξηγούν οι ειδικοί, θεωρείται επικίνδυνο ακόμα και σε περιπτώσεις χρήσης με συσκευές hands free. «Πέραν της ενασχόλησης με την ίδια τη συσκευή του τηλεφώνου, ακόμα και μια συνομιλία λίγο πιο έντονη μπορεί να τραβήξει την προσοχή του οδηγού, περιορίζοντας τα αντανακλαστικά του στον δρόμο», εξηγεί στην «Κ» ο πρόεδρος εκπαιδευτών οδήγησης Δυτικής Αττικής και αντιπρόεδρος του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΕΑ) Νίκος Γρέντζελος. Η χρήση κινητού αυξάνει κατά τέσσερις φορές την πιθανότητα εμπλοκής σε ατύχημα. Ιδιαίτερα επικίνδυνη αποδεικνύεται η συγγραφή, αλλά και η ανάγνωση γραπτού μηνύματος. «Οδηγός που γράφει μήνυμα στο κινητό εμφανίζει 23 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες εμπλοκής σε ατύχημα», εξηγεί στην «Κ» ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων (ΣΕΣ) Παναγιώτης Παπαντωνίου. Η ανάγνωση μηνύματος αποσπά το βλέμμα του οδηγού από τον δρόμο για διάστημα έως και 5 δευτερολέπτων.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα βελτιωμένη ως προς τη χρήση κινητού κατά την οδήγηση. Ειδικότερα, το 47,7% των Ευρωπαίων φαίνεται ότι μιλάει στο κινητό χρησιμοποιώντας hands free συσκευές, 28,6% κρατά το τηλέφωνο και 24,2% διαβάζει ή στέλνει μηνύματα ή mails. Ενθαρρυντικό ωστόσο είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με τα στοιχεία, το 94% των νέων οδηγών κατανοεί τον κίνδυνο χρήσης κινητού, με το 35% να παραδέχεται ότι το χρησιμοποιεί. Το 73% των νέων οδηγών που έχει στο ένα χέρι το τιμόνι και στο άλλο το τηλέφωνο έχει εμπλακεί σε ατύχημα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ESRA (European Survey Research Association).
Ο εκνευρισμός
Ειδικοί εξηγούν ότι ένας καβγάς ή ακόμα και η φροντίδα του παιδιού στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου είναι πιθανό να οδηγήσουν το όχημα εκτός λωρίδας κυκλοφορίας ή να περιορίσουν επικίνδυνα την απόσταση ασφαλείας που απαιτείται από το προπορευόμενο όχημα. Οποιαδήποτε πηγή εκνευρισμού επηρεάζει τον χρόνο αντίδρασης και τα αντανακλαστικά του οδηγού. «Ο ανθρώπινος παράγοντας αποτελεί τη βασική αιτία για ποσοστό 65%-95% των οδικών ατυχημάτων», εξηγεί ο Γιώργος Γιαννής, καθηγητής του ΕΜΠ. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι τα 2/3 των τροχαίων οφείλονται σε κάποια πηγή απόσπασης προσοχής του οδηγού.
Το 73% των νέων οδηγών που έχει στο ένα χέρι το τιμόνι και στο άλλο το τηλέφωνο έχει εμπλακεί σε ατύχημα.
Στους παράγοντες που επηρεάζουν την προσοχή ενός οδηγού εντός του οχήματος περιλαμβάνεται και η κατανάλωση φαγητού ή ποτού, αλλά και το κάπνισμα. Οποιαδήποτε δραστηριότητα απαιτεί την προσοχή του οδηγού, έστω και σε στιγμιαίο επίπεδο, θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνη.
Η αγαπημένη μουσική μπορεί να δρα χαλαρωτικά, ωστόσο η διαδικασία αναζήτησης τραγουδιού ή οι συνεχείς εναλλαγές ραδιοφωνικού σταθμού, επίσης αποσπούν την προσοχή του οδηγού. Οι ειδικοί προτείνουν είτε να γίνεται προεπιλογή των τραγουδιών πριν από την έναρξη κάποιας διαδρομής είτε… πιστή ακρόαση ενός ραδιοφωνικού σταθμού χωρίς εναλλαγές εν μέσω ταξιδιού.
Τα ερεθίσματα εντός του οχήματος μπορεί να θεωρούνται βάσει στατιστικών πιο επικίνδυνα από τα εξωτερικά, αλλά δεν είναι άμοιρα ευθυνών και τα όσα εκτυλίσσονται έξω από το όχημα. Ακόμα και ένα εντυπωσιακό τοπίο εν μέσω διαδρομής μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του ταξιδιού. Η αγωνιώδης αναζήτηση ενός προορισμού μετατοπίζει την προσοχή του οδηγού, στερώντας του την πλήρη διαύγεια στον δρόμο. Παράλληλα, ό,τι άλλο συμβαίνει στον δρόμο, όπως ένα ατύχημα ή ένα όχημα που έχει ακινητοποιηθεί λόγω βλάβης, οφείλει να αντιμετωπίζεται με ωριμότητα από τους οδηγούς. «Δεν χρειάζεται να κόβουμε ταχύτητα για να κοιτάξουμε τι έγινε στο δίπλα τρακάρισμα, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να επιβαρύνουμε τον κυκλοφοριακό φόρτο τοπικά, ενώ είναι βέβαιο ότι έχουμε την προσοχή μας στραμμένη στο ατύχημα και όχι στον δρόμο», εξηγεί ο κ. Παπαντωνίου. Οι έρευνες μάλιστα υποστηρίζουν ότι το κυριότερο πρόβλημα στις πηγές απόσπασης προσοχής είναι ότι περιορίζουν τον χρόνο αντίδρασης του οδηγού.
Οι πολυσυζητημένες κατά το παρελθόν διαφημιστικές πινακίδες στον δρόμο αποτελούν διεθνώς και διαχρονικώς μια επικίνδυνη παγίδα για τους οδηγούς. Μελέτες ωστόσο υποστηρίζουν ότι δεν οδηγούν απαραίτητα σε τροχαίο ατύχημα, αλλά είναι βέβαιο ότι περιορίζουν την προσοχή του οδηγού. Βέβαια, οι πιο «ακραίες» πινακίδες, με παλλόμενα γραπτά μηνύματα, με βίντεο ή οτιδήποτε παραπέμπει σε σήμα κυκλοφορίας προκαλεί σύγχυση στον οδηγό, ο οποίος χρειάζεται περισσότερο χρόνο να επεξεργαστεί το οπτικό ερέθισμα το οποίο θα κρατήσει το βλέμμα του περισσότερη ώρα μακριά από τον δρόμο.
Η απόσπαση προσοχής του οδηγού μπορεί να αντιμετωπιστεί με αυστηρότερη επιβολή κανόνων κυκλοφορίας, εκστρατείες ενημέρωσης και ειδικά προγράμματα επιμόρφωσης ειδικών κατηγοριών οδηγών, όπως είναι οι νέοι, οι ηλικιωμένοι, οι συστηματικοί παραβάτες. Κλειδί ωστόσο και σε αυτό το ζήτημα αποτελεί η συστηματική αστυνόμευση και η βεβαιότητα καταλογισμού προστίμων.
Οι φωτεινές ενημερωτικές πινακίδες
Μια σχετικά νέα τάση θέλει την τοποθέτηση φωτεινών επιγραφών, οι οποίες ενημερώνουν τους οδηγούς για τον κυκλοφοριακό φόρτο ή έκτακτα περιστατικά. Οταν δεν υπάρχει κάτι να σημειωθεί, απλώς εκπέμπουν μηνύματα που προάγουν την οδική ασφάλεια «φοράτε ζώνη και κράνος», «διατηρούμε αποστάσεις» κ.ά. Κάποιος μπορεί να δει στην Αθήνα τέτοιες επιγραφές, όπως π.χ. στη λεωφόρο Συγγρού. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα συνοδευτικά των μηνυμάτων (π.χ. λογότυπο περιφέρειας, οδικά σήματα) είναι τόσο έντονα στις πινακίδες που τραβούν την προσοχή του οδηγού. Αμερικανική έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science διαπιστώνει ότι οι φωτεινές πινακίδες αντί να αποτρέπουν τα ατυχήματα, τα αυξάνουν, ειδικότερα σε τμήματα των αυτοκινητοδρόμων όπου βρίσκονται οι ψηφιακές οθόνες. Τα ατυχήματα σε σημεία όπου βρίσκονται φωτεινές πινακίδες καταγράφονται αυξημένα κατά 1,35%, στο Τέξας των ΗΠΑ. Στη χώρα μας δεν υπάρχουν ειδικές προδιαγραφές για τις εν λόγω πινακίδες εντός αστικού ιστού. Στους αυτοκινητοδρόμους, από την άλλη, υπάρχει ευρωπαϊκό πλαίσιο, το οποίο ορίζει το πόσο «πλούσια» σε εικόνες μπορεί να είναι κάποια τέτοια επιγραφή.