Eχουν μάθει να κοιτούν ψηλά και να ανακαλύπτουν την ομορφιά των πανέμορφων πουλιών που πετούν ελεύθερα για μακριά. «Κυνηγοί» άλλου είδους, που δεν σκοτώνουν, αλλά ψάχνουν και καταγράφουν πτερωτούς πληθυσμούς, συμβάλλοντας στη διατήρησή τους. Επίμονοι φρουροί της βιοποικιλότητας σε λίμνες και υγροτόπους. Συνεργάτες και εθελοντές της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (ΕΟΕ), μαζί τους παρατηρητές πουλιών, «ανοίγουν φτερά» για την προστασία του περιβάλλοντος. Τις μέρες αυτές ο Ορνιθολογικός Σταθμός των Αντικυθήρων (ΟΣΑ) ζωντανεύει. Εθελοντές από όλο τον κόσμο πλαισιώνουν τα δύο βασικά προγράμματα: παρακολούθησης της μετανάστευσης των μικρών πουλιών με δακτυλιώσεις και καταγραφή των μεγάλων αρπακτικών πουλιών. Η φθινοπωρινή σύναξη των ορνιθοφυλάκων.
Ο Ορνιθολογικός Σταθμός των Αντικυθήρων είναι ένα εμβληματικό σημείο για τους λάτρεις των πουλιών. Σκληρή δουλειά και αυστηρό ωράριο, συλλογική ζωή στην κοινότητα, επαφή με χιλιάδες πουλιά και την άγρια φύση, η γοητεία του βράχου και της απομόνωσης σε μια εσχατιά γης, «τελευταίο πάτημα» για χιλιάδες πτηνά από και προς την Αφρική. «Οι πρώτες δράσεις στο νησί από την ΕΟΕ ξεκίνησαν το 1998. Το πρόγραμμα όμως επίσημα άρχισε το 2004. Συνολικά έχουν δακτυλιωθεί πάνω από 70.000 πουλιά από 127 είδη, ενώ έχουν καταγραφεί 25.800 αρπακτικά από 28 είδη», λέει στην «Κ» ο Χρήστος Μπαρμπούτης, υπεύθυνος δράσεων στον ΟΣΑ.
«Υλοποιούμε ένα πολυετές πρόγραμμα παρακολούθησης της μετανάστευσης. Καταγράφουμε τα πουλιά με σταθερό τρόπο για να μπορούμε να συγκρίνουμε. Εχουμε διαμορφώσει μια πολυετή χρονοσειρά. Στην Ελλάδα, μόνο στα Αντικύθηρα γίνεται τέτοια δουλειά, αναδεικνύοντας τον ΟΣΑ σε σημείο αναφοράς για την ανατολική Μεσόγειο και τη Βαλκανική. Γίνονται πολλές επιστημονικές μελέτες βασισμένες σε στοιχεία του ΟΣΑ», μας λέει ο Χρήστος λίγο πριν ξεκινήσει για τα Αντικύθηρα. Στον ΟΣΑ έρχονται εθελοντές από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, ακόμη και από την Κίνα! Τα τελευταία χρόνια η συμμετοχή από την Ελλάδα αυξάνεται. Κάθε χρόνο τώρα δακτυλιώνονται 6.000-8.000 μικρά πουλιά, ενώ τον Σεπτέμβριο γίνεται η παρακολούθηση των αρπακτικών.
Το πρόγραμμα
Εθελοντές από όλο τον κόσμο δίνουν ραντεβού στον Ορνιθολογικό Σταθμό των Αντικυθήρων.
Το πρόγραμμα είναι αυστηρό. «Μισή ώρα πριν από την ανατολή του ήλιου ανοίγουμε τα δίκτυα. Ανά μία ώρα παίρνουμε τα πουλιά στον σταθμό, γίνεται η δακτυλίωση και τα ελευθερώνουμε. Αυτό κρατάει εφτά ώρες κάθε μέρα. Για τα αρπακτικά υπάρχει δεκάωρο παρατήρησης και καταγραφής 9 π.μ.-7 μ.μ. Επίσης παρακολουθούμε τον μαυροπετρίτη, που έχει τη μεγαλύτερη ελληνική αποικία στα Αντικύθηρα. Ο μαυροπετρίτης είναι ένα γεράκι που διαχειμάζει στη Μαδαγασκάρη και στην Ελλάδα αναπαράγεται το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού», εξηγεί ο κ. Μπαρμπούτης. «Τα Αντικύθηρα είναι σχολείο. Είναι η επαφή και η εξερεύνηση της άγριας φύσης, η γοητεία του βράχου, η ομορφιά των λίγων πραγμάτων όταν δεν χρειάζονται πολλά για να είσαι εντάξει», λέει στην «Κ» η Ελισάβετ Ζαγκλέ, η οποία έχει πάει εφτά φορές στα Αντικύθηρα. «Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις τη μετανάστευση των πουλιών. Διανύουν τεράστιες αποστάσεις. Πώς το κάνουν; Πού βρίσκουν αυτή την ενέργεια;». Η Ελισάβετ εκπονεί τώρα διδακτορικό στη φυσιολογία των πουλιών. Η εμπειρία και τα στοιχεία του ΟΣΑ είναι πολύτιμα.
«Ταυτόχρονα, η ζωή στον ξενώνα στα Αντικύθηρα είναι πολύ όμορφη. Συναντάς εθελοντές απ’ όλο τον κόσμο, γνωρίζεσαι και μοιράζεσαι το ίδιο ενδιαφέρον για τα πουλιά, αναλαμβάνεις δουλειές, μαγειρεύεις κ.λπ. Ε, χμ, πρέπει να ξυπνάς και στις 5 το πρωί, γιατί τα πουλιά είναι… πρωινοί τύποι».
Πετύχαμε τον Αρη Βούρο, νεαρό φοιτητή στο Βιολογικό, όταν μια δύσκολη μέρα τελείωνε ύστερα από δεκάωρη παρατήρηση αρπακτικών. «Εδώ είναι παράδεισος! Ειδικά για όσους ενδιαφέρονται για τα πουλιά και την άγρια φύση. Τα αρπακτικά είναι πολύ εντυπωσιακά. Πώς πετούν, πώς ανεβαίνουν, πώς αξιοποιούν τα ανοδικά ρεύματα. Και η αναγνώρισή τους είναι μια πρόκληση», μας λέει ο Αρης.
Ρωτάμε τον κ. Μπαρμπούτη εάν καταγράφονται αλλαγές στην κίνηση και τους ιπτάμενους πληθυσμούς. «Τα πουλιά έρχονται νωρίτερα, όπως και η άνοιξη, λόγω κλιματικής αλλαγής. Δυστυχώς υπάρχει μεγάλη μείωση των τρυγονιών, παλιότερα δακτυλιώναμε διπλάσια τρυγόνια». Η ανακοίνωση υποστήριξης από το ΥΠΕΚΑ δημιουργεί αισιοδοξία για το μέλλον, για αναβάθμιση των εργαλείων και της δράσης του ΟΣΑ.
«Η γοητεία των μεγάλων ταξιδιών τους»
Γιατί με τα πουλιά; Δεν είναι απλά «μια δουλειά». «Οι περισσότεροι του σιναφιού είχαμε μια αγάπη για την άγρια ζωή. Τα πουλιά ενδείκνυνται γιατί είναι στην πόλη, είναι παντού. Εμένα μου άρεσαν τα μεγάλα θηλαστικά. Πού να τα δεις όμως; Μ’ αρέσει να παρατηρώ την αλλαγή των εποχών μέσα από τις αλλαγές στη σύνθεση των πουλιών», μας λέει ο Χρ. Μπαρμπούτης. «Πήγα στο Βιολογικό γιατί μου άρεσαν τα πουλιά. Πηγαίναμε εκδρομές με την οικογένειά μου σε υγροτόπους και απολαμβάναμε τα διάφορα είδη. Κάποτε πήρα ένα φυλλάδιο με πουλιά της περιοχής μου και σημείωνα ποια είχα δει. Μετά ένα πρώτο βιβλίο-οδηγό αναγνώρισης, μετά εγκυκλοπαίδεια κ.λπ. Αργότερα άρχισα να επισκέπτομαι το ρέμα της Πικροδάφνης, που ήταν κοντά μας, ίσως το τελευταίο ανοικτό ρέμα στην Αθήνα, πιο μετά ανέβαινα στον Υμηττό. Συναντήθηκα με την Ορνιθολογική και ξεκίνησα να βοηθώ σε καταγραφές στην Πικροδάφνη και τον Σχοινιά», ο Αρης Βούρος σκιαγραφεί τη δική του διαδρομή.Από τη Γιάλοβα ως φοιτήτρια ξεκίνησε τις οργανωμένες ορνιθοπαρατηρήσεις η Ελισάβετ Ζαγκλέ. «Αν και παιδί μεγαλωμένο στην πόλη, είχα πάντα την τάση να φεύγω προς τη φύση. Γιατί τα πουλιά; Οχι μόνο γιατί τα συναντάς πιο εύκολα, αλλά γιατί είναι πολύ όμορφα. Είναι και η γοητεία των μεγάλων ταξιδιών τους», λέει η Ελισάβετ στην «Κ».
«Χάνουμε ομορφιές που είναι δίπλα μας»
«Πριν από μερικές μέρες περπατούσα στην παραλία της Θεσσαλονίκης, όταν πέρασε από πάνω μας ένα κοπάδι φλαμίνγκο. Ισως ήμουν η μόνη που το πρόσεξε. Οι περισσότεροι δεν σήκωσαν καν το κεφάλι. Μια άλλη μέρα είχα δει τέσσερις κύκνους. Χάνουμε ομορφιές που είναι δίπλα μας», λέει στην «Κ» η Αλεξάνδρα Δεμερτζή, δασολόγος-περιβαλλοντολόγος. «Είναι πολύ όμορφο να ανακαλύπτεις τη φύση ακόμη και μέσα στον αστικό χώρο. Πουλιά βρίσκονται πολλά μέσα στις πόλεις, όπου υπάρχουν πράσινοι ελεύθεροι χώροι. Ακόμη και γεράκια υπάρχουν στη Θεσσαλονίκη και αλλού».
«Ζω στη Θεσσαλονίκη και κοντά μας είναι πολλά μέρη με πουλιά, όπως ο Αξιός. Ξεκινήσαμε με φωτογραφία φύσης. Μετά μπήκαμε σε ομάδες εθελοντών της Ορνιθολογικής, κάναμε παρέες και εξορμούσαμε. Από το 2010-11 συμμετέχω σε επιστημονικά προγράμματα παρακολούθησης καταγραφής. Από ένα σημείο και μετά θέλεις αυτό που κάνεις και σου αρέσει να έχει αποτέλεσμα».
Ρωτάμε την Αλεξάνδρα για την ορνιθοπαρατήρηση, το birdwatching. «Είναι ένα διαφορετικό κυνήγι. Πολύς κόσμος βγαίνει έξω και αναζητεί πουλιά. Γίνεται χαμός. Φτιάχνονται λίστες, τι έχει δει ο καθένας. Διαμορφώνονται κοινότητες στα κοινωνικά δίκτυα. Υπάρχει συχνά κι ένας καλώς εννοούμενος συναγωνισμός. Εγώ δεν είμαι αυτής της λογικής. Ενθουσιάζομαι όμως εάν δω ένα καινούργιο είδος, ένα σπάνιο πουλί, είναι η χαρά της ανακάλυψης. Το αστείο είναι που όπου πάω κοιτάω τα πουλιά, σου μπαίνει το μικρόβιο του birdwatching».
Ετσι βλέπεις αλλιώς και τη φύση. Γίνεται πολύ σημαντικό τι θα γίνει στους υγροβιότοπους, στα δάση. «Οταν υποβαθμίζεται η Βόλβη δεν θα περνούν πια τα φλαμίνγκο από τη Θεσσαλονίκη. Χάνεται ένα κομμάτι απ’ αυτό που αγαπάω», τονίζει η Αλεξάνδρα.
Ο Σταύρος Πολύμερος ζει στη Λάρισα και είναι εθελοντής από το 2006 σε πρόγραμμα παρακολούθησης ειδών της Ορνιθολογικής. Η αποστολή του είναι στην Κάρλα, τον υγρότοπο που αναγεννιέται ξανά. «Στην Κάρλα υπάρχει μεγάλος αριθμός πουλιών. Με το που ξαναδημιουργήθηκε η λίμνη τα πουλιά την ανακάλυψαν, λες και το ήξεραν. Υπάρχει μια μεγάλη αποικία αργυροπελεκάνων, που είχε φτάσει μέχρι και τα 450 πουλιά», λέει ο Σταύρος. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις επισκέψεις τον χρόνο, καταγραφή των πουλιών και κάθε αλλαγής που πλήττει τη βιοποικιλότητα. «Υπάρχει και η μεσοχειμωνιάτικη καταμέτρηση, τα δύο μεσαία Σαββατοκύριακα του Ιανουαρίου, όταν εκτιμάται πως έχουν σταματήσει οι μετακινήσεις πουλιών λόγω μετανάστευσης, που γίνεται ενιαία σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική», συμπληρώνει ο Σ. Πολύμερος.
«Οταν πέρασα στη σχολή Δασολογίας στη Θεσσαλονίκη επισκεφτήκαμε την Κερκίνη, τη Δαδιά, είδα τα πουλιά, στη συνέχεια έκανα και μεταπτυχιακό. Μου άρεσε η παρατήρηση, αλλά είπα να το κάνω και πιο συστηματικά, να βοηθήσουμε, αυτό που λέμε “επιστήμη των πολιτών”».