Το νεοκλασικό της οδού Μπενάκη 87 δείχνει λίγο σαν τη μύγα μέσα στο γάλα. Δεν είναι και τόσο περίεργο: από ένα (σπάνιο για την Αθήνα) συμπαγές μέτωπο προπολεμικών σπιτιών που διασώζεται ακόμα, είναι το μόνο που έχει ανακαινιστεί πρόσφατα. Ακτινοβολεί τη λάμψη του (αντικειμενικά) ωραίου. Η λιτή ομορφιά του, οι προσεγμένες λεπτομέρειες και ταυτόχρονα η γλυκόπικρη υπόμνηση τόσο των δυνατοτήτων όσο και των απωλειών που μετράει η ευρύτερη περιοχή μέσα στα χρόνια, όλα ηχούν κάπως παράταιρα σε αυτό το απρόβλεπτο, ακατάστατο, πάντα γοητευτικό, τόσο αθηναϊκό και (σχεδόν) πάντα πνιγμένο από τα αυτοκίνητα και τα μηχανάκια αστικό σταυροδρόμι ανάμεσα στο Κολωνάκι και το Μουσείο, που αρκεί μόνο κάποιος να ψιθυρίσει το όνομά του για να ξεπεταχτούν από το μεταπολιτευτικό ντουλάπι όλα τα φαντάσματα, οι μύθοι, οι πληγές, οι φαντασιώσεις, τα όνειρα, οι αντιφάσεις που το συνοδεύουν εδώ και σχεδόν μισό αιώνα.
«Αυτό δεν αντέχουν κάποιοι στα Εξάρχεια, να γίνεται κάτι ωραίο», μου λέει ο Σπύρος Τ., κάτοικος της περιοχής. «Πριν το φτιάξουν το σπίτι, ήταν χώρος αφόδευσης, ούρησης και εμπορίου ναρκωτικών. Κάποια στιγμή έγινε μια κατάληψη Πακιστανών. Μετά έβλεπες βαποράκια. Ευτυχώς, βρέθηκε ένας χριστιανός να το αναστήσει, να ‘ναι καλά ο άνθρωπος». Τώρα το παλιό ρημάδι φιγουράρει σε διαδικτυακές σελίδες αρχιτεκτονικών επιθεωρήσεων ως μία από τις πιο καλαίσθητες απόπειρες μεταμόρφωσης μιας κατοικίας του 1874. Ναι, για κάποιους Εξαρχειώτες όπως ο ανώνυμος «Σπύρος» το αποκατεστημένο νεοκλασικό είναι κάτι που θυμίζει παράδεισο: μια καλοβαλμένη επένδυση, που δείχνει τον δρόμο για ένα μέλλον που δεν θα εξαργυρώνει για πάντα μια ξεχαρβαλωμένη ταυτότητα εξτρεμισμού και δεν θα μυρίζει υποχρεωτικά καμένο κάδο.
Για κάποιους άλλους είναι ακριβώς το αντίθετο, ένας προάγγελος του Κακού, ένας «Δούρειος Ιππος» για την άλωση των Εξαρχείων, η επιβεβαίωση ενός ύπουλου στρατηγικού σχεδίου που είχαν καταγγείλει εγκαίρως οι συλλογικότητες όταν έκαναν λόγο για σχέδιο «εξευγενισμού» της περιοχής μέσω επενδύσεων τύπου Αirbnb και σε δεύτερο χρόνο με την κατασκευή του σταθμού της νέας γραμμής του μετρό στην πλατεία.
Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία δύο χρόνια τα Εξάρχεια «ανθίζουν». Ακολουθώντας το ρεύμα της μεταπανδημικής έκρηξης που σάρωσε ολόκληρη την Αθήνα μέσα από μικρομεσαίες, κυρίως, επενδύσεις στον τουρισμό και στην εστίαση, η γειτονιά δεν προλαβαίνει να μετράει εγκαίνια νέων μπαρ, εστιατορίων, concept stores, υβριδικών φούρνων, new age ανθοπωλείων, αλλά και μικρών βιβλιοπωλείων ή γκαλερί (μετρήστε, μόνο, πόσοι νέοι χώροι τέχνης έχουν ανοίξει στην οδό Ασκληπιού). Κατά γενική ομολογία, το επίπεδο της καθαριότητας έχει βελτιωθεί, ενώ και οι παραδοσιακές, τελετουργικές αψιμαχίες ανάμεσα σε αστυνομία και ομάδες αντιεξουσιαστών ή όψιμα πολιτικοποιημένων χούλιγκαν έχουν περιοριστεί σημαντικά.
Η ζωή μετά
Αυτή η (προσωρινή;) νηνεμία λειτουργεί καθησυχαστικά για όσους βλέπουν στα Εξάρχεια μια ευκαιρία. Οχι γιατί τα Εξάρχεια «άλλαξαν» ή «θα αλλάξουν», αλλά γιατί οι τόνοι έχουν πέσει λίγο και μπορείς να σκεφτείς λίγο πιο μακροπρόθεσμα αν έχεις κάποια χρήματα στην άκρη.
Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, η μετακόμιση του «Cafe Boheme» από το Κολωνάκι στoν δοξασμένο Μπαρμπαγιάννη της οδού Δερβενίων. Η περιοχή πάντα ήταν πόλος έλξης νέων τάσεων, εναλλακτικών ιδεών και προσεγμένων παραγωγών: αυτός είναι ο λόγος που το πρώτο new age φυτοπωλείο της Αθήνας, η διάσημη πια kopria, άνοιξε πριν από λίγα χρόνια εδώ, αυτός είναι ο λόγος που ο υβριδικός φούρνος του «Black Salami» προσελκύει πελάτες από όλη την Αθήνα, αυτός είναι ο λόγος που το ευωδιαστό «Πορτατίφ-Factory» κάνει θραύση με τα ζαχαροπλαστικά του σουξέ.
Και σίγουρα αυτός είναι ο λόγος που ένα από τα πιο πολυαναμενόμενα γαστρονομικά πρότζεκτ της φετινής σεζόν αναμένεται να ανοίξει λίγο πριν από τις γιορτές στην οδό Σολωμού. Πρόκειται για το «Pharaoh», την επενδυτική σύμπραξη ενός καταξιωμένου σεφ (Μανώλης Παπουτσάκης), ενός έμπειρου και πολυταξιδεμένου δημοσιογράφου (Φώτης Βαλλάτος), ενός wine expert (Perry Παναγιωτόπουλος) κι ενός διάσημου βαρύτονου (Δημήτρης Πλατανιάς).
Ρωτάω τον συνάδελφο Φώτη Βαλλάτο γιατί επέλεξαν ένα σημείο που για πολλούς παραείναι κοντά στη διακεκαυμένη ζώνη της Στουρνάρη και του Πολυτεχνείου. «Αναζητούσαμε ένα χώρο που να μην ταυτίζεται με κάποια γαστρονομική πιάτσα. Η αρχική μας σκέψη ήταν η Ομόνοια, αλλά τελικά καταλήξαμε εδώ, πολύ κοντά στην Πατησίων, όπου όντως δεν υπάρχει τίποτα». Του θυμίζω ότι πολύ κοντά στήνεται κάθε τρεις και λίγο το γνωστό σκηνικό έντασης. «Εχω την αίσθηση ότι τα πράγματα έχουν ηρεμήσει κάπως», μου λέει.
Για να επιστρέψουμε εκεί που ξεκινήσαμε, τη μύγα μέσα στο γάλα, μιλάω με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Παύλου, ο οποίος με ξεναγεί στο Casa Somos Suenos, που είναι χώρος φιλοξενίας αλλά δεν θέλει να ταυτιστεί με την πιο εμπορική εκδοχή του Αirbnb. Μου εξηγεί τι ακριβώς έχουν κάνει ως γραφείο (Studionoh), ότι συνειδητά δεν προχώρησαν σε δομικές αλλαγές (εξάλλου, το σπίτι είναι διατηρητέο), την ειδική φροντίδα της αυλής και στο τέλος του ζητάω να με φέρει σε επαφή με τον ιδιοκτήτη. Αναρωτιέμαι: Είναι κάποιο αδηφάγο, ξένων συμφερόντων fund που αγοράζει ακίνητα σαν ζεστές τυρόπιτες για να διώξει άρον άρον τους ενοικιαστές; Ισως κάποιος ζάπλουτος επιχειρηματίας που κάνει το ίδιο;
Τελικά όχι. Ο ιδιοκτήτης είναι ένας ελεύθερος επαγγελματίας (και καθόλου ζάπλουτος) που κάποια στιγμή θέλησε να σώσει την οικογενειακή περιουσία από τον μαρασμό και την τελική κατάρρευση. Δεν θέλει να μιλήσει επωνύμως και αμέσως μου λέει αυτό: «Ξέρετε ότι τα δύο από τα άλλα τρία διατηρητέα του οικοδομικού τετραγώνου είναι ήδη ερειπωμένα;».
Η γειτονιά δεν προλαβαίνει να μετράει εγκαίνια νέων μπαρ, εστιατορίων, concept stores, υβριδικών φούρνων, new age ανθοπωλείων, αλλά και γκαλερί.
Τον ρωτάω για το επιχειρηματικό ρίσκο δεδομένων των χαρακτηριστικών της περιοχής. «Κοιτάξτε, εγώ είμαι ειδική περίπτωση, ήθελα να σώσω ένα σπίτι του 19ου αιώνα που σχετιζόταν με την οικογενειακή μου ιστορία. Το θεωρούσα σημαντικό. Και χαίρομαι που το έκανα. Αλλά δεν θέλω να σας πω ψέματα: το παιχνίδι με αυτούς που αποκαλούμε “μπαχαλάκηδες” είναι χαμένο. Το πρώτο πράγμα που μου είπαν άλλοι ιδιοκτήτες διατηρητέων στα Εξάρχεια είναι να μην αφήνω ούτε για μια μέρα tags και γκράφιτι γιατί μετά κινδυνεύεις να ξυπνήσεις και όλο σου το σπίτι να είναι αγνώριστο από τις μπογιές και τα συνθήματα».
Λίγο πριν τον αφήσω, τον ρωτάω αν μετάνιωσε για τα χρήματα, τον κόπο και το ενδεχόμενο ψυχικό κόστος αυτής της ιστορίας. «Καθόλου!», μου λέει αμέσως. «Αλλά θα περάσουν ακόμη λίγα χρόνια για να γίνουν τα Εξάρχεια μια ας πούμε “κανονική” γειτονιά, όπως είναι η Κυψέλη ή το Παγκράτι. Μια γειτονιά όπου ο ένας θα σέβεται την προσπάθεια του άλλου. Αλλά τα παιδιά αυτά που έρχονται και κάνουν τις φασαρίες δεν είναι καν Εξαρχειώτες, αυτό είναι γνωστό. Γι’ αυτό αν προσέξετε, τις καθημερινές επικρατεί μια ωραία ησυχία».
Το fund
Αναζητώντας ένα fund που επενδύει συστηματικά στα Εξάρχεια, πέφτω εντελώς απροσδόκητα στον πρώτο άνθρωπο που δεν ανήκει στον αντιεξουσιαστικό χώρο και θέλει να μου μιλήσει επωνύμως. Είναι ο Σταύρος Τόλιας, διευθύνων σύμβουλος του ισραηλινών συμφερόντων επενδυτικού fund Zoia στην Ελλάδα. Η εταιρεία μετράει ήδη μία πενταετία παρουσίας στην ελληνική αγορά, διαθέτοντας ένα portfolio με περισσότερα από 40 ακίνητα. Με το χαρτοφυλάκιο του ομίλου να προσεγγίζει τα 200 εκατομμύρια, η Zoia σήμερα εκτός από τα ακίνητα γραφείων που διαθέτει σε προβεβλημένα σημεία του Λεκανοπεδίου, διοχετεύει μεγάλο ποσοστό των ενεργειών της στη μέχρι πρότινος υποτονική αγορά των serviced apartments, έχοντας αποκτήσει περισσότερα από 1.000 διαμερίσματα. Περίπου τα 200 από αυτά βρίσκονται διάσπαρτα σήμερα σε κτίρια στα Εξάρχεια. Και το πρώτο δείγμα λειτουργεί εδώ και λίγους μήνες στη συμβολή των οδών Μετσόβου και Μπουμπουλίνας.
Πρόκειται για μία από τις πιο ωραίες μεσοπολεμικές πολυκατοικίες μπάουχαουζ αρχιτεκτονικής στην ευρύτερη περιοχή (γι’ αυτό και έχει κηρυχθεί διατηρητέα από το υπουργείο Πολιτισμού), που χτίστηκε το 1932 και σήμερα λειτουργεί ως μια ενδιαφέρουσα οικιστική λύση με πλήρως εξοπλισμένα διαμερίσματα. Ο κ. Τόλιας μου μιλάει για τη συνειδητή επένδυση στα Εξάρχεια· τα άλλα κτίρια που έχει εξαγοράσει η εταιρεία βρίσκονται σε δρόμους όπως η οδός Μπόταση, η Χαριλάου Τρικούπη, η Ζωοδόχου Πηγής, η Γεωργίου Γενναδίου.
«Πιστεύουμε στο κέντρο των πόλεων και θεωρούμε υποχρέωσή μας να το αναδείξουμε». Σπεύδει να ξεκαθαρίσει ότι η Zoia δεν πηγαίνει ποτέ σε κτίρια όπου υπάρχουν μισθωτές διαμερισμάτων, «εμείς δεν διώχνουμε κανέναν, ούτε αγοράζουμε ακίνητα μέσα από πλειστηριασμούς, αυτές είναι απαράβατες αρχές μας», επιμένει. Του επισημαίνω, παρ’ όλα αυτά, ότι παρόμοιες πρωτοβουλίες από τον χώρο του real estate καλλιεργούν φόβους για το λεγόμενο «gentrification», δηλαδή την αναβάθμιση/εξευγενισμό περιοχών που οδηγούν τους παλιούς κατοίκους σε άτακτη φυγή λόγω της ανόδου των τιμών.
«Μας αρέσει όπως είναι»
«Εμείς παίζουμε με τις τιμές της αγοράς, ούτε πιο πάνω ούτε πιο κάτω», μου λέει, και με την ευκαιρία σπεύδει να προσθέσει κάτι που το ακούω με μεγάλο ενδιαφέρον: «Πολλοί ενδεχομένως πιστεύουν ότι είμαστε κάποιοι “κακοί”, που θέλουμε να μετατρέψουμε τα Εξάρχεια ή οποιαδήποτε άλλη συνοικία της Αθήνας σε Πλάκα, να φτιάξουμε τουριστικά γκέτο όπου θα έρχονται οι τουρίστες και θα τρώνε σουβλάκια. Αλλά αυτό είναι ένα μοντέλο που δεν ενδιαφέρει κανένα σοβαρό επενδυτή. Και σίγουρα δεν ενδιαφέρει εμάς. Εμείς επενδύουμε στα Εξάρχεια γιατί μας αρέσουν τα Εξάρχεια όπως είναι. Και ο ταξιδιώτης που εμείς θέλουμε να προσελκύσουμε είναι αυτός που θα εκτιμήσει τα Εξάρχεια γι’ αυτό που είναι».
Λίγες εκατοντάδες μέτρα από την οδό Μετσόβου, περπατάμε πέριξ της περιφραγμένης και φρουρούμενης πια πλατείας. Ενα πολύ νέο μαγαζί (που τελικά δεν είναι απλό μαγαζί αλλά συνεργατικός χώρος, όπως μου εξηγούν πολύ ευγενικά οι άνθρωποι που το «τρέχουν»), το ψηλοτάβανο, ανοιχτόκαρδο και κάπως βερολινέζικο Behold the Man, άνοιξε λίγες εβδομάδες μετά την εγκατάσταση του εργοταξίου του μετρό. «Εμείς είμαστε με τους κατοίκους», μου λέει ο αρχιτέκτονας και project manager Κώστας Ορφανός, «επομένως δεν μας αρέσει πολύ η ιστορία με το μετρό για να σας το εξηγήσω κομψά». Παρά τη διακριτή ιδεολογική του στάμπα, το νέο κατάστημα, που αρχικά δίνει την εντύπωση ενός conceptual φαγάδικου (αλλά είναι πολύ περισσότερα αν το επισκεφθείτε), προσελκύει ταυτόχρονα «δικηγόρους με γραβάτες» και πανκ, όπως τουλάχιστον μου λέει ο κ. Ορφανός. «Προσφέρουμε υψηλής ποιότητας γαστρονομική εμπειρία σε χαμηλές τιμές, γι’ αυτό μπορούμε και απευθυνόμαστε την ίδια στιγμή και σε αστικό κόσμο και σε φοιτητές». Τον ρωτάω για την παρουσία της αστυνομικής δύναμης στην πλατεία. «Δεν θα σας πω τη δική μου άποψη, αλλά θα σας μεταφέρω την άποψη των ξένων πελατών μας, που αποτελούν το 50% της πελατείας μας. Αγριεύονται, τους ενοχλεί, μας ρωτούν τι συμβαίνει».
Πάντα, υπάρχει και ο αντίλογος. «Ούτε εμένα μου αρέσει το θέαμα μιας σιδηρόφρακτης πλατείας ή ακροβολισμένων ματατζήδων στη Βαλτετσίου και στη Στουρνάρη», μου λέει ένας ακόμα «ανώνυμος» κάτοικος που ζει και εργάζεται στην οδό Μεθώνης. «Αλλά ίσως το προτιμώ από το να μου έρθει ξώφαλτσα κάποια μολότοφ, κάτι που δεν συμβαίνει τόσο σπάνια όσο κάποιοι νομίζουν. Κυρίως όσοι δεν ζουν εδώ και πληκτρολογούν από την ασφάλεια του σπιτιού τους στα βόρεια ή στα νότια προάστια». Γιατί δεν θέλει να δημοσιευθεί το όνομά του; «Αυτοί που μιλούν επωνύμως στα Εξάρχεια», θα μου εξηγήσει, «είναι όσοι δεν φοβούνται. Και όσοι δεν φοβούνται είναι όσοι θεωρούν a priori τους αστυνομικούς καθάρματα και εχθρούς, όσοι έχουν κάνει το “κάτοικος Εξαρχείων” επάγγελμα και πολιτικό διαβατήριο· όλοι οι υπόλοιποι το βουλώνουμε και αν μας ξετρυπώσει ποτέ κάποιος δημοσιογράφος για να πούμε τον πόνο μας, γινόμαστε “Σταμάτης», “Γιώργος”, οτιδήποτε δεν δίνει στόχο».
Ενας φίλος του κουνάει το κεφάλι του: «Δηλαδή, σου αρέσει να βγαίνεις για καφέ και να πέφτεις πάνω σε περίπολα;». Ο ίδιος θα επιχειρηματολογήσει υπέρ της εμπορικής υπεραξίας του πολιτικού συμβολισμού των Εξαρχείων. «Αν ήμουν καλός καπιταλιστής, δεν θα πείραζα τίποτα από τα Εξάρχεια. Ο κόσμος που έρχεται, ακόμα και οι τουρίστες αγαπούν αυτό που ο φίλος εδώ θεωρεί μπάχαλο. Θα τύπωνα μπλουζάκια με το σήμα της αναρχίας ή με το σήμα της κάνναβης ή ακόμα και με μια μολότοφ και θα γινόμουν πλούσιος. Δεν έχουν απομείνει πολλά μέρη σαν τα Εξάρχεια στην Ευρώπη, είναι είδος προς εξαφάνιση. Πρέπει να τα προστατεύσουμε αντί να θέλουμε να τα κάνουμε σαν όλες τις άλλες γειτονιές».
Τώρα είναι η σειρά του «Σταμάτη» να κουνήσει το κεφάλι του. Αλήθεια, θα τελειώσει κάποτε όλο αυτό, αναρωτιέμαι δυνατά. «Θα τελειώσει όταν άνθρωποι σαν κι εμένα θα μπορούν να λένε τη γνώμη τους χωρίς να φοβούνται».
Ο,τι συμβαίνει στην υπόλοιπη Αθήνα
Του Νίκου Τριανταφυλλόπουλου
Είναι γνωστό ότι τα Εξάρχεια αποτελούν περιοχή της Αθήνας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Από κάποιους εκφράζονται φόβοι ότι η περιοχή μπορεί προοδευτικά να απολέσει την ταυτότητά της ύστερα από παρεμβάσεις της κεντρικής διοίκησης. Επί του παρόντος δεν φαίνεται ότι υφίσταται ή εκπονείται συγκεκριμένο σχέδιο από τη διοίκηση για την «αναβάθμιση» ή την «αναζωογόνηση» των Εξαρχείων. Σημειακές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, όπως η βελτίωση της πρόσβασης με τη δημιουργία ενός σταθμού του μετρό, έχουν μικρό αποτύπωμα. Εκτός εάν πρόκειται για ένα σύνολο συνεκτικών και συντονισμένων δράσεων. Ομως έως σήμερα η ελληνική δημόσια διοίκηση δεν έχει επιδείξει τέτοιες δυνατότητες.
Εντούτοις, λόγω της κεντρικότητάς τους τα Εξάρχεια είναι αναμενόμενο να προσελκύουν το ενδιαφέρον επενδυτών αλλά και νέων κατοίκων που ενδεχομένως να προκαλέσουν μεταβολές στην κοινωνικοοικονομική σύνθεση της περιοχής. Ηδη σημαντικός αριθμός κατοικιών προσφέρεται για βραχυχρόνια μίσθωση. Μη επιθυμητή θα ήταν ίσως η υπερσυγκέντρωση τουριστικών δραστηριοτήτων που θα άλλαζε δραστικά τον χαρακτήρα της περιοχής. Επιθυμητή θα μπορούσε να ήταν η αναβάθμιση της περιοχής έως του σημείου ώστε να περιορισθούν οι κοινωνικές εντάσεις.
Σε ό,τι αφορά την αγορά ακινήτων και ιδιαίτερα την αγορά κατοικίας, η αύξηση του αριθμού των αγοραπωλησιών και των αξιών των ακινήτων είναι συνήθως προάγγελος ευρύτερων αλλαγών. Η τοπική αγορά ακινήτων φαίνεται ότι ακολουθεί μια ανοδική πορεία, η οποία όμως δεν διαφοροποιείται σημαντικά σε σχέση με τα ποσοστά αύξησης των τιμών άλλων περιοχών του κέντρου της Αθήνας. Επίσης, η προοιωνιζόμενη εκδήλωση σοβαρής οικονομικής κρίσης ενδεχομένως να μετέθετε τις όποιες επενδυτικές προοπτικές για το απώτερο μέλλον. Από την άλλη, ο υψηλός πληθωρισμός ενδεχομένως να ευνοήσει τις τοποθετήσεις σε ακίνητα και να διατηρηθούν οι υψηλές τιμές τους για ένα διάστημα. Ομως, με όρους αγοράς, δεν είναι δυνατή και βιώσιμη η μακροχρόνια άνοδος των τιμών ενοικίασης των κατοικιών κατά περίπου 10% ετησίως όπως συμβαίνει, ενώ αντίστοιχα το διαθέσιμο εισόδημα των ενοικιαστών να παραμένει σταθερό ή να μειώνεται, λόγω του πληθωρισμού. Το κόστος της ενέργειας θα παραμείνει υψηλό ακόμη και μετά τη λήξη της παρούσας ενεργειακής κρίσης, επιβαρύνοντας τα νοικοκυριά. Οι τιμές των ακινήτων αυξάνονται στους καλούς καιρούς, ενώ αντίθετα στους δύσκολους συμπιέζονται απορροφώντας άλλα κόστη. Δηλαδή θεωρώ ότι σχετικά σύντομα οι ιδιοκτήτες κατοικιών θα πρέπει να προσαρμοσθούν στις δυνατότητες των ενοικιαστών, οι οποίοι από τη μεριά τους θα πρέπει να αναζητήσουν και άλλες λύσεις, όπως η συγκατοίκηση.
* O κ. Νίκος Τριανταφυλλόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και μέλος του Advisory Board της διαΝΕΟσις
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr