«Περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο παιδιά ηλικίας 2 έως 17 ετών έχουν υποστεί σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική βία ή παραμέληση σε όλο τον κόσμο. Το φαινόμενο έχει λάβει διαστάσεις πανδημίας. Η λύση ίσως βρίσκεται σε τρεις λέξεις: Αναγνωρίζω – Αντιδρώ – Αντιμετωπίζω». Αυτός είναι ο τίτλος του πιλοτικού προγράμματος «ΑΝ», που εφαρμόζει σε δέκα σχολεία ανά τη χώρα το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. «Οταν ξεκινήσαμε, πολλοί μας ρωτούσαν: “Τι αποτέλεσμα περιμένετε να έχει ένα πρόγραμμα μόνο σε δέκα σχολεία;”. Κι όμως, έτσι φυτεύεται ο σπόρος της αλλαγής: τα πρώτα βήματα σου δείχνουν την κατεύθυνση που οφείλεις να ακολουθήσεις, ώστε τα παιδιά να ενδυναμωθούν και να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο», λέει στην «Κ» η επικεφαλής του Τομέα Ψυχικής Υγείας και αντιπρόεδρος του Ιδρύματος, Κατερίνα Λασκαρίδη (ψυχολόγος και ειδική παιδαγωγός).
– Γιατί αποφασίσατε να «αγγίξετε» ένα τόσο ακανθώδες πρόβλημα;
– Είναι λάθος να παριστάνει κάποιος ότι δεν βλέπει προβλήματα τόσο σοβαρά, όπως η βία. Ετσι γιγαντώνονται. Πάντα είχαμε πολύ στενούς δεσμούς με τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, την ανάπτυξη προγραμμάτων με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό, τον αυτισμό και την αποδοχή της διαφορετικότητας στη σχολική κοινότητα. Και μετά τις αποκαλύψεις του ελληνικού #MeToo και τη δημοσιοποίηση πολλαπλών περιστατικών κακοποίησης, δεν μπορούσαμε να μείνουμε αδιάφοροι, απλοί θεατές.
– To γεγονός ότι είστε η ίδια μητέρα τι «κινητοποίησε» εντός σας;
– Ηταν ένας συνδυασμός φόβου και ευθύνης. Η κακοποίηση δεν είναι κάτι «μακρινό». Συμβαίνει δίπλα μας και τις περισσότερες φορές από ανθρώπους που έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη τη δική μας και των παιδιών μας. Η σκέψη αυτή με ταρακούνησε και με έκανε να αναρωτηθώ πόσο πραγματικά ασφαλή είναι τα παιδιά μας. Συγχρόνως, ως μητέρα, αισθάνθηκα πως οφείλω να αναλάβω το μερίδιο της ευθύνης που μου αναλογεί, απέναντι στα δικά μου παιδιά – και απέναντι στην κοινωνία.
– Η αποσιώπηση της βίας (σε επίπεδο οικογένειας, τάξης, γειτονιάς κ.ο.κ.) συνιστά συνενοχή;
«Η κακοποίηση δεν είναι κάτι “μακρινό”. Συμβαίνει δίπλα μας», λέει στην «Κ» η Κατερίνα Λασκαρίδη και αναλύει τις προτεραιότητες του προγράμματος «ΑΝ», που εφαρμόζεται πιλοτικά σε 10 σχολεία.
– Ξεκάθαρα. Δυστυχώς, ο κόσμος συχνά δεν το καταλαβαίνει. Η αντίληψη ότι η κακοποίηση που συμβαίνει στο σπίτι του άλλου είναι αποκλειστικά δική του υπόθεση δυσκολεύει πολλά θύματα να ανοιχτούν, να μιλήσουν για το βίωμά τους, ακόμα και να αναγνωρίσουν ότι βιώνουν μια κακοποιητική συνθήκη. Αυτή την αντίληψη προσπαθούμε να αλλάξουμε με το «ΑΝ». Η βία, η κακοποίηση μας αφορά όλους και η ευθύνη για να αλλάξει κάτι είναι στα χέρια όλων μας!
– Ως ψυχολόγος και ειδική παιδαγωγός πιστεύετε ότι το τραύμα της σεξουαλικής κακοποίησης ενός παιδιού κλείνει κάποτε;
– Οχι μόνο δεν κλείνει, αλλά, σύμφωνα με τις έρευνες, η κακοποίηση, ειδικά αν έχει συμβεί πριν από τα δεκαοκτώ χρόνια, αυξάνει τον κίνδυνο για πληθώρα προβλημάτων ψυχικής υγείας, καθώς και άλλων νοσημάτων (καρδιαγγειακών, διαβήτη). Μέχρι και το DNA των θυμάτων μπορεί να επηρεάσει, με επιγενετικές αλλαγές, και να μεταφερθεί γονιδιακά στις επόμενες γενιές. Το γεγονός ότι υπάρχουν θύματα που, μολονότι βίωσαν κάποια μορφή κακοποίησης, κατάφεραν να έχουν μια φυσιολογική ζωή απέχει παρασάγγας από το να ισχυριστούμε ότι το τραύμα κλείνει.
– Το πρόγραμμα εστιάζει στη σχολική κοινότητα, αλλά υπάρχει και η οικογένεια. Ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να μιλήσει ένας γονιός στο παιδί του για τη βία, προετοιμάζοντάς το για το κακό που ενδεχομένως παραμονεύει;
– Πρώτον, οι γονείς οφείλουμε να καταλάβουμε –ιδίως οι γονείς των αγοριών– ότι δεν υπάρχει η δικαιολογία «έλα μωρέ, παιδιά είναι». Η βία δεν είναι «παιχνίδι» ούτε «πλάκα». Δεύτερον, πρέπει να μάθουμε στα παιδιά να θέτουν τα όριά τους: να μην αισθάνονται ενοχές, ούτε να δικαιολογούν συμπεριφορές που τα φέρνουν σε δύσκολη θέση. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να τους τονίζουμε ότι δεν υπάρχει «καλό» και «κακό» μυστικό, γιατί έτσι θα τα προστατεύσουμε από όποιον μπορεί να τους ζητήσει να μη μας αποκαλύψουν κάτι.
– Η μητέρα σας, Μαριλένα Λασκαρίδη, έφυγε από τη ζωή το 2015, αλλά έχει εμφυσήσει στο Ιδρυμα το όραμά της. Τι πιστεύετε ότι θα έλεγε για το συγκεκριμένο πρόγραμμα;
– Η αρχή της δράσης του Τομέα Ψυχικής Υγείας στο Ιδρυμα (με προγράμματα για την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού) έγινε όχι μόνο με δική μου πρωτοβουλία, λόγω των σπουδών μου, αλλά και από την επιθυμία της μητέρας μου κανένα παιδί να μην αισθάνεται μόνο απέναντι στη βία. Είμαι σίγουρη, λοιπόν, ότι αν ζούσε, θα ήταν η πρώτη που θα πήγαινε στα σχολεία να μιλήσει με τα παιδιά και να φωνάξει τα συνθήματά τους.