Μπαίνοντας στον Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, η έντονη μυρωδιά του σαφράν σού σπάει τη μύτη. Για τους ανθρώπους που εργάζονται εδώ, μετρώντας, ξεδιαλέγοντας και συσκευάζοντας το πολύτιμο φυτό, αυτό είναι το άρωμα που έχει κάθε Οκτώβρης και Νοέμβρης τους. Είναι η εποχή που στο χωριό Κρόκος στη Δυτική Μακεδονία, οι κάτοικοι πηγαίνουν στα χωράφια, που είναι σπαρμένα με χιλιάδες μοβ λουλούδια, για να συλλέξουν το λεγόμενο «χρυσάφι» της κοζανίτικης γης.
Κάθε πορφυρός στήμονας που καταφέρνουν να αποκομίσουν, μετράει. Η σοδειά τους μεταφέρεται στον συνεταιρισμό, όπου μετριέται και ελέγχεται για την υγρασία της. Επειτα οι γυναίκες του χωριού, καθισμένες ανάμεσα σε βουναλάκια με σαφράν, φορώντας ειδικά σκουφιά, γάντια και ποδιές, πιάνουν με χειρουργική προσοχή μικρά δείγματα και τα ζυγίζουν. Ενα μόλις γραμμάριο κρόκου αρκεί για να μπει στα λιτά γυάλινα μπουκαλάκια ή στα διάφανα πλαστικά κουτάκια και να ταξιδέψει από το μικρό χωριό σε κάθε άκρη της Γης, φέρνοντας πίσω σημαντικά έσοδα και ένα δυνατό brand name για τoν τόπο.
Φέτος, όμως, η διαδικασία αυτή διαταράχθηκε απότομα.
Μέλος του συνεταιρισμού από τη δεκαετία του ’80, ο Εμμανουήλ Παρασκευάς μπαίνει στο κτίριο κρατώντας δύο λευκούς πλαστικούς κουβάδες. Αυτή είναι όλη η σοδειά κρόκου που μάζεψε φέτος. Ο ηλικιωμένος αγρότης περιμένει με αγωνία τους εργαζομένους να ζυγίσουν την ποσότητα. «890 γραμμάρια, κ. Μανώλη». Μετά ένα χρόνο κόπου στο χωράφι, δεν συνέλεξε ούτε ένα κιλό. «Μεγάλη απώλεια! Φέτος δεν είχαμε παραγωγή», λέει απογοητευμένος. Πέρυσι τέτοια εποχή έδινε στον συνεταιρισμό τρία κιλά από το πανάκριβο φυτό.
Δεν είναι ο μόνος που είχε τέτοια ζημιά, «είναι κάτι που το αντιμετωπίζουμε πρώτη φορά. Από το 1954 που κρατάμε στοιχεία, ποτέ ξανά δεν είχαμε τόσο χαμηλή στρεμματική απόδοση. Φέτος καταγράφηκε ιστορικό χαμηλό», εξηγεί ο πρόεδρος του συνεταιρισμού, Βασίλης Μητσόπουλος, ο οποίος δηλώνει ανήσυχος για το μέλλον της καλλιέργειας. Ο συνεταιρισμός παράγει συνήθως τρεις τόνους κρόκου. Φέτος θα συγκεντρώσει με δυσκολία 800 κιλά από τους 800 παραγωγούς που είναι μέλη του. Η πολύ μεγάλη μείωση δεν φαίνεται να οφείλεται σε κάτι παροδικό ή εύκολα επιλύσιμο, αλλά σε ένα ολοένα εντονότερο φαινόμενο: την κλιματική κρίση.
Το θερμόμετρο
Ο κρόκος χρειάζεται το φθινόπωρο για να ανθοφορήσει. Φέτος τον Οκτώβριο, όμως, το θερμόμετρο στην περιοχή ανέβηκε ασυνήθιστα ψηλά, αποτρέποντας το φυτό να βγάλει το άνθος του. Το αποτέλεσμα ήταν μια μείωση της παραγωγής κατά 70%.
«Οι υψηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με την ανομβρία του καλοκαιριού δεν ευνόησαν την ανθοφορία του κρόκου. Το φυτό “μπερδεύεται” και δεν λειτουργεί σωστά ο βιολογικός του κύκλος. Είναι η κλιματική αλλαγή: είτε μιλάμε για κλιματική κρίση που οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα είτε για αλλαγή που οφείλεται στην περιοδικότητα του κλίματος», εξηγεί ο Πέτρος Ταραντίλης, καθηγητής Ενόργανης Χημικής Ανάλυσης Φυσικών Προϊόντων στο Γεωπονικό Παν/μιο Αθηνών και σύμβουλος του συνεταιρισμού σε θέματα ποιότητας. Οι ντόπιοι καταλαβαίνουν τη διαφορά εμπειρικά. «Πώς είναι δυνατόν τέτοια εποχή στην Κοζάνη να στεκόμαστε έξω και να είμαστε τόσο ελαφρά ντυμένοι;» αναρωτιέται ο πρόεδρος του συνεταιρισμού, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην περιοχή. «Δεν είναι φυσιολογικό».
Το θέμα δεν απασχολεί μόνο την Ελλάδα. Στην Ινδία, δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό σαφράν στον κόσμο, η παραγωγή μειώθηκε επίσης στο 1/3 εξαιτίας της ανόδου θερμοκρασίας και της ξηρασίας, ενώ στην Ισπανία, στην περιοχή Λα Μάντσα, η παραγωγή κρόκου έχει σχεδόν εξαλειφθεί.
«Φοβάμαι ότι αυτό θα συμβεί και στην περίπτωση της Ελλάδας αν δεν λάβουμε τα μέτρα μας. Ο κρόκος χάνεται από την Ευρώπη», σημειώνει ο κ. Μητσόπουλος.
«Οι υψηλές θερμοκρα-σίες σε συνδυασμό με την ανομβρία δεν ευνόησαν την ανθοφορία του κρόκου. Το φυτό “μπερδεύεται” και δεν λειτουργεί σωστά ο βιολογικός του κύκλος».
Ενα τέτοιο σενάριο θα αποδειχθεί καταστροφικό για την περιοχή που έχει συνδέσει την ταυτότητά της αλλά και μέρος της οικονομίας της στην καλλιέργεια κρόκου. «Για τους ανθρώπους εδώ, τα χρήματα από την πώληση του κρόκου ήταν τα ξύλα τους τον χειμώνα ή το μέσο για να σπουδάσουν τα παιδιά τους», εξηγεί ο ίδιος μιλώντας για τη σημασία του κρόκου στην ευημερία της τοπικής κοινότητας. Εξάλλου, η Δυτική Μακεδονία ήδη μαστίζεται από τη φυγή νέων και λόγω της απολιγνιτοποίησης.
Η συστηματική καλλιέργεια του αρωματικού φυτού ξεκινάει πριν από τρεις αιώνες στη Δυτική Μακεδονία. Τον 17ο αιώνα η Κοζάνη αποτελούσε σημαντικό εμπορικό κόμβο, από όπου μεταφέρονταν αγαθά από και προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι γυρολόγοι εντόπισαν στη Βιέννη ένα μπαχαρικό που είχε υψηλή τιμή. «Εφεραν τους πρώτους βολβούς εδώ και το φυτό ευδοκίμησε. Ο κρόκος αγάπησε το μέρος», τονίζει ο κ. Μητσόπουλος.
Η ποιότητα του κρόκου που παράγεται στο χώμα της Κοζάνης είναι εξαιρετική και εξάγεται εδώ και χρόνια σε Ευρώπη, Αμερική, φθάνοντας μέχρι και στην Κίνα. Σε μια φυσιολογική χρονιά, όπως ήταν οι προηγούμενες, η αξία εξαγωγών φτάνει τα 5 εκατ. ευρώ, με το γραμμάριο βιολογικού κρόκου να υπολογίζεται σε περίπου 3,5 ευρώ. Η ζήτηση δεν σταμάτησε ποτέ, όμως ο όγκος της παραγωγής αυξομειωνόταν ανάλογα με τις κοινωνικές και τις οικονομικές συνθήκες της χώρας.
«Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 φτάναμε τους 12 τόνους παραγωγής. Στη συνέχεια, όμως, η νέα γενιά ξεκίνησε να φεύγει από την επαρχία και η παραγωγή έφθινε. Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης η παραγωγή άρχισε να ανεβαίνει ξανά. Ολο και περισσότεροι νέοι άφηναν τα αστικά κέντρα και επέστρεφαν στην επαρχία και στην καλλιέργεια του κρόκου», σημειώνει ο καθηγητής Ταραντίλης.
Με άδεια χέρια
«Απογοήτευση. Είναι το χειρότερο συναίσθημα να έρχεσαι για παραγωγή στο χωράφι και να μην έχει», λέει ο Εμμανουήλ Παρασκευάς, που μας πηγαίνει στο χωράφι του. Ανάμεσα στο οργωμένο χώμα ξεχωρίζουν πέντε με έξι μοβ λουλούδια που άργησαν να «ξυπνήσουν». Τα κόβει στρίβοντας επιδέξια το χέρι του γύρω από το άνθος, δείχνοντάς μας πόση φροντίδα θέλει το μάζεμα του κρόκου. Ο κρόκος στην περιοχή είναι οικογενειακή υπόθεση: μόλις τα άνθη κοπούν, μεταφέρονται στα σπίτια των παραγωγών, όπου όλα τα μέλη βοηθούν στον καθαρισμό τους, στο λίχνισμα, απομονώνοντας μόνο τις κόκκινες κορυφές, που αποτελούν το ακριβό και ευεργετικό για την υγεία σαφράν. Για ένα κιλό σαφράν χρειάζονται περίπου 120.000 λουλούδια. Η διαδικασία απαιτεί πολλές ώρες εργασίας την ημέρα και αφοσίωση από όλη την οικογένεια. Για αυτό και όταν η παραγωγή δεν επαρκεί, η απογοήτευση είναι τεράστια. Φεύγοντας με τα φρεσκοκομμένα λουλούδια στο χέρι, ο κ. Παρασκευάς μάς δείχνει τις ελιές που φύτεψαν πρόσφατα κάποιοι συγχωριανοί του παραδίπλα. «Παλιά εδώ καίγονταν οι ελιές από το κρύο, αλλά τώρα, με την αλλαγή του καιρού, έχουν αρχίσει να πιάνουν. Οι άνθρωποι άρχισαν να βάζουν και άλλες καλλιέργειες, όπως αμύγδαλο», δηλώνει.
Το στοίχημα
Ο μεγαλύτερος φόβος του προέδρου του συνεταιρισμού των κροκοπαραγωγών, Βασίλη Μητσόπουλου, είναι πως πολλοί παραγωγοί θα παρατήσουν τον κρόκο πριν προλάβουν να δουν πώς θα προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Το στοίχημα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι να δοθεί κρατική υποστήριξη αναπληρώνοντας ένα μέρος του χαμένου εισοδήματος, ώστε οι παραγωγοί να αντέξουν τη φετινή χρονιά και να παραμείνουν στην εποχή αλλά και στον κλάδο αυτό, που αποτέλεσε ένα success story της περιοχής.
Στο μεταξύ, ο συνεταιρισμός θα προσπαθήσει να διερευνήσει τις εναλλακτικές που υπάρχουν. Στην Ισπανία δοκίμασαν πειραματικά την εσωτερική καλλιέργεια του κρόκου, εντός δηλαδή ειδικών δωματίων, ώστε να ξεπεράσουν τις κλιματικές προκλήσεις και να αυξήσουν την παραγωγή. «Αν δούμε πως παγιώνεται αυτή η αλλαγή, θα μπορούσαν ίσως οι παραγωγοί να στραφούν στην καλλιέργεια σε εσωτερικό χώρο», τονίζει ο κ. Ταραντίλης.
Ο πρόεδρος δεν θα μείνει στο παράδειγμα της Ευρώπης. Το επόμενο διάστημα θα ταξιδέψει στη γη του σαφράν, το Ιράν, που αποτελεί μέχρι σήμερα τη χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή κρόκου. Εκεί θα μιλήσει με τους καλλιεργητές και θα δει νέους τρόπους παραγωγής και αντιμετώπισης των κρίσεων, ελπίζοντας να γυρίσει με έξυπνες και καινοτόμες ιδέες στις αποσκευές του.
70% υπολογίζεται η μείωση της παραγωγής – 800 κιλά ήταν η φετινή συγκομιδή από τους 800 παραγωγούς του Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών.
«Και τα φυτά θα προσαρμοστούν»
Ο Kρόκος Κοζάνης δεν είναι η μοναδική περιοχή που βλέπει το μέλλον της να υπονομεύεται εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. Εχοντας μελετήσει επί χρόνια το φαινόμενο, ο Αθανάσιος Τσαυτάρης, ομότιμος καθηγητής Γενετικής στο Τμήμα Γεωπονίας του ΑΠΘ, επισημαίνει πως η γεωργία θα επηρεαστεί σημαντικά από την κλιματική κρίση. «Αρχίζουμε να βλέπουμε τις επιπτώσεις των αλλαγών που έφερε το κλίμα σε όλους τους τομείς. Η γεωργία όμως είναι πιο “ξεσκέπαστο σπίτι”». Ο κ. Τσαυτάρης δεν αποκλείει να χαθούν κάποιες καλλιέργειες στη χώρα, ενώ τονίζει την ανάγκη να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες που έρχονται –λιγότερες αλλά κατακλυσμιαίες βροχές και μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας–, ώστε να προφυλάξουμε τις καλλιέργειες. «Δυστυχώς υπάρχουν περιοχές που ζουν από μία καλλιέργεια. Δεν πρέπει να είναι έτσι. Πρέπει να στηρίζονται σε ποικίλα παραγωγικά συστήματα ώστε να αντέξουν στις προκλήσεις». Ο καθηγητής, ωστόσο, είναι αισιόδοξος και για τον κρόκο αλλά και για πολλά άλλη είδη καλλιεργειών στην Ελλάδα, λέγοντας πως τα φυτά που υπήρχαν στην ελληνική γη επί αιώνες, θα προσαρμοστούν στις διαφορετικές κλιματικές συνθήκες που έρχονται σταδιακά.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr