Η θάλασσα είναι ένα στοίχημα. Αν η περιφρούρηση των προστατευόμενων περιοχών μας στην ξηρά έχει πολλές και συχνά ανυπέρβλητες δυσκολίες, οι προκλήσεις στην προστασία των λιγοστών θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών μας είναι σαφώς περισσότερες. Δεν είναι μόνο τα περιορισμένα μέσα, καθώς η δημιουργία ενός στόλου περιπολιών απαιτεί μια συνεχή ροή χρημάτων και τα εποπτικά μέσα, ακόμη και τα πιο σύγχρονα, δεν επαρκούν χωρίς αυτόν. Η θάλασσα έχει και αρκετούς αστάθμητους παράγοντες – από τον καιρό έως την πιθανότητα ένα ατύχημα να καταστρέψει όσα με κόπο έχεις χτίσει. Τι έχουμε όμως να επιδείξουμε, ως χώρα νησιωτική και ως χώρα της ναυτοσύνης, αν δεν τα καταφέρουμε;
Στη Γυάρο, η περιβαλλοντική οργάνωση WWF έκλεισε φέτος δέκα χρόνια παρουσίας και κάνει έναν απολογισμό για όσα επιτεύχθηκαν και όσα απομένουν. Και τα δύο, δεν είναι λίγα. Η υπόθεση της Γυάρου ξεκίνησε «από το μηδέν», τεκμηριώθηκε επιστημονικά και στη συνέχεια «χτίστηκε» όχι μόνο θεσμικά αλλά και κοινωνικά, με μια μακρά και επίπονη διαδικασία. Υπήρχε όμως ένα πλεονέκτημα: Η Γυάρος δεν κατοικείται εδώ και περίπου έναν αιώνα, βρίσκεται σχετικά απομονωμένη από τις υπόλοιπες Κυκλάδες, δεν έχει μαγικές αμμουδιές αλλά το βαρύ παρελθόν της ως τόπος εξορίας και μαρτυρίου. Επομένως οι ανθρωπογενείς πιέσεις είναι περιορισμένες.
Ασφυκτική πίεση
Αντιθέτως, στην Αλόννησο, «καρδιά» του πρώτου εθνικού θαλάσσιου πάρκου της χώρας, οι προκλήσεις είναι πολύ περισσότερες: η προστατευόμενη περιοχή είναι τεράστια και πολύ δύσκολο να επιτηρηθεί, οι πιέσεις από επαγγελματίες και ερασιτέχνες αλιείς, αλλά και τον τουρισμό, είναι πολλές. Η συνδρομή ιδιωτών στη φύλαξή του δείχνει υπό τις σημερινές συνθήκες επιβεβλημένη.
Μετά το Ιδρυμα Thalassa, που υποστηρίζει πολλά χρόνια την περιβαλλοντική οργάνωση MΟm και άλλες περιβαλλοντικές δράσεις στην Αλόννησο, φέτος προστέθηκε και η οργάνωση Sea Shepherds, που συνέδραμε με ένα σκάφος τις περιπολίες, υπό τη σκέπη της μονάδας διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής. Η εικόνα που μεταφέρουν οι άνθρωποι της οργάνωσης είναι απογοητευτική: δίπλα στο μεγαλείο της φύσης και στον πλούτο της, που τόσα χρόνια προστασίας έχουν με πολλές δυσκολίες βοηθήσει, βρίσκεται ένας καθημερινός αγώνας με τοπικά μικροσυμφέροντα τα οποία μπορούν να προκαλέσουν δυσανάλογη με το μέγεθός τους ζημιά.
Γαλάζιος παράδεισος
Ο απολογισμός των περιβαλλοντικών οργανώσεων για τις προστατευόμενες περιοχές και προτάσεις για το τι πρέπει να γίνει στο μέλλον.
Η περίπτωση της Γυάρου αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα συνεργασίας περιβαλλοντικών οργανώσεων, πολιτείας και πολιτών. Η περιοχή έχει πλέον ένα σαφές πλαίσιο προστασίας και έχει αρχίσει να εγγράφεται στη συλλογική μνήμη όχι μόνο ως τόπος μαρτυρίου που ήταν στο παρελθόν, αλλά και ως ένας φυσικός παράδεισος χάρη στον πλούτο του θαλάσσιου περιβάλλοντός της. Η ίδια περίπτωση ωστόσο αποδεικνύει πώς, όταν μιλούμε για το φυσικό περιβάλλον, η ισορροπία που έχει με κόπο επιτευχθεί μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα εύθραυστη, αρκεί να ληφθεί μια λάθος απόφαση.
Η περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς, με αφορμή τα δέκα χρόνια παρουσίας της στο νησί, προχώρησε προ ημερών σε έναν σύντομο απολογισμό. Αφορμή, η μετάβασή της σε ένα διαφορετικό είδος παρουσίας στο θαλάσσιο πάρκο, με στοχευμένες δράσεις αλλά όχι πια καθοριστικό ρόλο στα πράγματα.
«Επιτύχαμε πολλά»
«Μέσα σε αυτά τα δέκα χρόνια επιτύχαμε πολλά», λέει η Αμαλία Αλμπερίνι, υπεύθυνη θαλάσσιου προγράμματος στην οργάνωση. «Επιτύχαμε τη θεσμική προστασία της περιοχής, μέσα από την οποία η Γυάρος έγινε η πρώτη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή στις Κυκλάδες. Επίσης αποδείξαμε την αξία της συμμετοχής της κοινωνίας στη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Οι 15 φορείς που συμμετείχαν στην Επιτροπή Συνδιαχείρισης (συναρμόδια υπουργεία, περιφερειακή και τοπική διοίκηση, “χρήστες” της περιοχής, μεταξύ των οποίων αλιείς, ακαδημαϊκοί και ερευνητικοί φορείς, περιβαλλοντικές οργανώσεις) συζητούσαν και κατέληγαν σε κοινές αποφάσεις για το μέλλον της προστατευόμενης περιοχής. Σε συνεργασία με το Λιμενικό Σώμα δημιουργήσαμε και λειτουργήσαμε ένα καινοτόμο σύστημα απομακρυσμένης επιτήρησης της περιοχής, με τη χρήση ραντάρ και κάμερας. Αυτό οδήγησε σε μεγάλη μείωση της παράνομης αλιείας (-85% στην παράκτια επαγγελματική και -57% στην ερασιτεχνική), δείχνοντας στην πράξη ότι είναι εφικτή η διαφύλαξη των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών».
Ισορροπίες
Η εμπειρία της Γυάρου, δείχνει, ωστόσο, πόσο εύκολα μπορεί να ανατραπεί δουλειά ετών. Η υπεραλίευση σχεδόν ολόκληρης της προστατευόμενης περιοχής μέσα σε λίγες ημέρες (βλ. «Κ» 8.9.2022), εξαιτίας μιας λανθασμένης απόφασης του υπουργείου Περιβάλλοντος, είναι ένα παράδειγμα του πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες, ακόμη κι όταν έχει προηγηθεί δουλειά ετών. «Γι’ αυτόν τον λόγο είναι πολύ σημαντικό να εκδοθεί προεδρικό διάταγμα προστασίας της περιοχής, καθώς η υπουργική απόφαση (το προσωρινό πλαίσιο προστασίας) λήγει το 2024. Να διασφαλιστεί χρηματοδότηση για τη συνέχιση της παρακολούθησης από το Λιμενικό. Να στελεχωθεί η μονάδα διαχείρισης Κεντρικού Αιγαίου του ΟΦΥΠΕΚΑ, που παραμένει σήμερα σε εκκρεμότητα, και να συντονίσει δράσεις προστασίας της περιοχής». Να σημειωθεί ότι, μετά το ατυχές περιστατικό, το υπουργείο Περιβάλλοντος αποφάσισε την καθολική απαγόρευση της αλιείας στη Γυάρο για μία διετία, μια απόφαση που φαίνεται ότι θα δώσει μια ανάσα στην περιοχή, θεωρείται όμως επίσης λανθασμένη από διαχειριστική άποψη.
Στο επόμενο διάστημα το WWF, υπογράφοντας μνημόνιο με το ΥΠΕΝ, τον ΟΦΥΠΕΚΑ και το Λιμενικό, θα παραδώσει στο τελευταίο το σύστημα επιτήρησης. Με αυτόν τον τρόπο κλείνει έναν κύκλο. «Θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε και να υλοποιούμε δράσεις στη Γυάρο στο πλαίσιο του ρόλου μας και να πιέζουμε για όλα αυτά που πρέπει να γίνουν», αναφέρει με νόημα η κ. Αλμπερίνι.
Η θανάτωση του Κωστή έφερε στην Αλόννησο τη Sea Shepherd
«Ποτέ δεν έχω δει σε ένα μέρος τόσα ψάρια και τόσα θαλάσσια θηλαστικά. Η θάλασσα της Αλοννήσου έχει έναν πλούτο, που όμοιό της δεν έχω ξανασυναντήσει». Ο Δημήτρης Κοκκίνης, έμπειρος καπετάνιος, ανέλαβε από τον Σεπτέμβριο τη δεύτερη περίοδο συμμετοχής του σκάφους «Emanuel Bronner» στην ομάδα φύλαξης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων. Το σκάφος ήρθε στην Ελλάδα μέσω της Sea Shepherd Global, μιας ακτιβιστικής περιβαλλοντικής οργάνωσης που μετράει περισσότερα από 40 χρόνια εκστρατειών σε όλο τον κόσμο.
Αφορμή ήταν η θανάτωση με ψαροντούφεκο, το καλοκαίρι του 2021, μιας φώκιας στην οποία είχε δοθεί το όνομα Κωστής. «Μετά το περιστατικό, η διεθνής οργάνωση με την οποία ήδη συζητούσαμε για την προστασία της φώκιας monachus monachus, έδειξε ενδιαφέρον να αποκτήσουμε πιο ενεργό ρόλο. Ετσι έγιναν οι απαραίτητες επαφές με τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) και το Ιδρυμα Thalassa που ήδη συμμετέχει με ένα σκάφος στις περιπολίες, και προτείναμε να ενταχθούμε και εμείς στο πρόγραμμα περιπολιών με ένα σκάφος που θα έστελνε η οργάνωση στην Ελλάδα και το απαραίτητο προσωπικό», λέει η Βάλια Στεφανουδάκη, διευθύντρια της Sea Shepherd Greece. «Η πρότασή μας έγινε δεκτή και έτσι ξεκινήσαμε τον Ιούνιο».
Το σκάφος ήρθε στην Ελλάδα και επανδρώθηκε με δύο καπετάνιους και περίπου 20 εθελοντές που εναλλάσσονταν. «Στο εθνικό θαλάσσιο πάρκο συμπληρώσαμε το πρόγραμμα περιπολιών, μαζί με το σκάφος του φορέα, το σκάφος του Ιδρύματος Thalassa για τη MΟm και το Λιμενικό», λέει ο κ. Κοκκίνης. «Η δουλειά μας ήταν να περιπολούμε, να κάνουμε φύλαξη, να συλλέγουμε στοιχεία για παράνομες ή ύποπτες δραστηριότητες, κυρίως την παράνομη αλιεία. Υπάρχουν περιοχές στο πάρκο όπου απαγορεύεται η διέλευση μεγάλων πετρελαιοφόρων, η αλιεία, το ψαροντούφεκο. Αυτό που συναντήσαμε ήταν απογοητευτικό. Είδαμε ότι οι μηχανότρατες αλιεύουν μέσα στο πάρκο παράνομα, είδαμε ότι η χρήση συρόμενων εργαλείων δεν αποτελεί παρελθόν. Δυστυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις επρόκειτο για μηχανότρατες ντόπιων, από την Αλόννησο. Η μόνη λύση είναι να ενταχθούν με κάποιο τρόπο αυτοί οι άνθρωποι στη φύλαξη του πάρκου, αφού και οι ίδιοι θα επωφελούνται από τις μεγαλύτερες “ψαριές”, όταν η διαχείριση γίνεται σωστά».
Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων είναι το πρώτο θαλάσσιο πάρκο της Ελλάδας. Σύμφωνα με τη μονάδα διαχείρισης, πρόκειται για τη μεγαλύτερη προστατευμένη θαλάσσια περιοχή στην Ευρώπη (περίπου 2.220 τ. χλμ.), η οποία εκτός από τη θαλάσσια περιοχή περιλαμβάνει την Αλόννησο, 6 μικρότερα νησιά (Περιστέρα, Κυρά Παναγιά, Ψαθούρα, Πιπέρι, Σκάτζουρα και Γιούρα) καθώς και 22 βραχονησίδες. Το σκάφος της Sea Shepherd διήνυσε μέχρι στιγμής 6.000 ναυτικά μίλια συμμετέχοντας στις περιπολίες – το κόστος πραγματοποίησης των περιπολιών μόνο από τη μονάδα διαχείρισης του πάρκου ή το Λιμενικό είναι τεράστιο. Ομως δίπλα στον αγώνα για τη φύλαξη μιας τεράστιας θαλάσσιας περιοχής υπάρχει και το αποτέλεσμα, το οποίο αποδεικνύει συνεχώς την ανάγκη. «Η πιο ωραία εμπειρία είναι να βλέπεις τον πλούτο, τη ζωή του πάρκου. Ως καπετάνιος έχω δουλέψει σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα αλλά δεν έχω συναντήσει αλλού κάτι τέτοιο», λέει ο κ. Κοκκίνης.