«Καλούμαι να προσαρμοστώ πολύ γρήγορα σε δύο εκπαιδευτικά συστήματα. Ερχομαι σε επαφή με διαφορετικά ακαδημαϊκά περιβάλλοντα. Και αυτό είναι δύσκολο, αλλά και μεγάλο κέρδος. Η δυνατότητα που έχω να δουλεύω σε δύο ΑΕΙ, ένα στην Ελλάδα και ένα στο εξωτερικό, μου επέτρεψε να μη μεταναστεύσω», λέει στην «Κ» ο Μάνος Καραγιάννης. Είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και στο King’s College London.
«Επέστρεψα στην Ελλάδα εν μέσω κρίσης, το 2014, διατηρώντας τη θέση μου στο εξωτερικό. Δεν έκοψα το νήμα με το έργο που είχα φτιάξει στο εξωτερικό, με τους φοιτητές και την ερευνητική μου ομάδα», προσθέτει στην «Κ» ο Μανώλης Γεωργούλης, καθηγητής στο ΕΜΠ και στο Πανεπιστήμιο Heriot-Watt του Εδιμβούργου. Οι δυο τους, μαζί με άλλους περίπου 20 επιστήμονες που μοιράζουν το ακαδημαϊκό έτος τους σε ένα ΑΕΙ της Ελλάδας και του εξωτερικού, είναι πιονιέροι μιας νέας τάσης που διαμορφώνεται στο ελληνικό ακαδημαϊκό σύμπαν.
Καθηγητές, προτιμούν να έχουν παράλληλη απασχόληση σε δύο ΑΕΙ. Το ίδιο μοντέλο υιοθετούν όλο και περισσότεροι νέοι Ελληνες επιστήμονες, όπως καταδεικνύεται από δηλώσεις της Βίβιαν Σπυροπούλου και της Δήμητρας Παναγιωτάτου, οι οποίες ετοιμάζουν το βιογραφικό τους για να διεκδικήσουν θέση σε ελληνικό ΑΕΙ. «Είμαι ένθερμος υποστηρικτής της παράλληλης απασχόλησης. Είναι σημαντικά τα οφέλη», παρατηρεί στην «Κ» ο πρύτανης του ΕΜΠ, Ανδρέας Μπουντουβής. Δεν λείπει ωστόσο η γκρίνια από μερίδα Ελλήνων πανεπιστημιακών, και αυτό αποτυπώνεται (και) στην καχυποψία μήπως απορριφθεί μία αίτηση για διορισμό σε ελληνικό ΑΕΙ εάν ο υποψήφιος επιδιώξει εργασία σε ξένο ΑΕΙ.
Η παράλληλη απασχόληση εισήχθη για πρώτη φορά με τον νόμο 4009/2011, για να υποστηρίξει τη διεθνοποίηση των πανεπιστημίων και ταυτόχρονα να επιβραδύνει τη διαρροή εγκεφάλων. Ρύθμιση επέτρεπε στα μέλη ΔΕΠ που εξελέγησαν σε αντίστοιχη μόνιμη θέση σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού να μην παραιτηθούν από το ελληνικό ΑΕΙ, αλλά να ζητήσουν να απασχοληθούν παράλληλα και στα δύο πανεπιστήμια. Ενα εξάμηνο εδώ, ένα εξάμηνο έξω με τον μισό μισθό από το πανεπιστήμιο του εξωτερικού και τον άλλο μισό από το ελληνικό ΑΕΙ.
Ο νέος νόμος 4957/2022, που ψηφίστηκε το καλοκαίρι, έρχεται να ενισχύσει τον θεσμό και να επιδιώξει περαιτέρω και τον επαναπατρισμό εγκεφάλων. Επιτρέπει πλέον σε καθηγητές που απασχολούνται στο εξωτερικό και εκλέγονται σε θέση μέλους ΔΕΠ σε ελληνικό ΑΕΙ να μην παραιτηθούν κατευθείαν από τη θέση τους στο εξωτερικό, αλλά να επιδιώξουν παράλληλη απασχόληση. Η ρύθμιση στοχεύει στην ομαλή και σταδιακή επιστροφή πανεπιστημιακών στην Ελλάδα και ενισχύει τη συνεργασία ελληνικών και ξένων ΑΕΙ. Επιπλέον, ο νόμος 4957/2022 κάνει σαφές ότι τα μέλη ΔΕΠ που βρίσκονται υπό αυτό το καθεστώς έχουν ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τα υπόλοιπα μέλη ΔΕΠ και άρα μπορούν να ασκούν τα διοικητικά τους καθήκοντα, π.χ. συμμετέχοντας σε εκλεκτορικά σώματα. Επίσης, κάνει σαφές ότι δεν υπάρχουν χρονικά όρια στην άσκηση της παράλληλης απασχόλησης.
«Δεν χρειάστηκε να μπω στο δίλημμα να φύγω από την Ελλάδα. Απέκτησα μία δεύτερη καριέρα χωρίς να μεταναστεύσω από τη χώρα μου», λέει ο κ. Καραγιάννης, εξηγώντας την εμπειρία του από την παράλληλη διδασκαλία σε Βρετανία και Ελλάδα: «Μιλάμε για διαφορετικά συστήματα, ως προς στο πλαίσιο λειτουργίας, τις απαιτήσεις, την οργάνωση, τις προσδοκίες. Στη Βρετανία η παρακολούθηση των μαθημάτων είναι υποχρεωτική, υπάρχει συνεχώς αξιολόγηση των καθηγητών για τις παιδαγωγικές τους μεθόδους, αυστηρό πλαίσιο για δημοσιεύσεις σε καλά επιστημονικά περιοδικά και εκδοτικούς οίκους. Είναι μια άλλη εμπειρία, που τροφοδοτεί τη δουλειά μου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας», τονίζει και προσθέτει: «Στην Ελλάδα ακολουθείται το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας. Επίσης, εκεί οι φοιτητές έρχονται στο μάθημα προετοιμασμένοι με βιβλιογραφία, έχουν πειθαρχία. Οι δικοί μας φοιτητές στερούνται μεθοδολογικής πειθαρχίας. Υπάρχουν φυσικά πολύ καλοί, ωστόσο ένα ποσοστό δεν είναι συνειδητοποιημένο τι θέλει να κάνει με τις σπουδές του». Ο ίδιος επισημαίνει, πάντως, ότι «στη Βρετανία υπάρχει ροπή προς την εμπορευματοποίηση των σπουδών, και λόγω των υψηλών διδάκτρων οι φοιτητές αντιμετωπίζονται και ως πελάτες».
Δεν λείπει η γκρίνια από καθηγητές εγχώριων ΑΕΙ, καθώς πολλοί θεωρούν ότι οι «ξένοι» δεν κάνουν αρκετά μαθήματα και διοικητικό έργο.
«Η επιλογή της παράλληλης απασχόλησης μου δίνει τη δυνατότητα να έχω χρηματοδότηση από το εξωτερικό, τη στιγμή που στην Ελλάδα τα πράγματα στο σκέλος αυτό δεν είναι τόσο ευνοϊκά. Εχω πάρει μεταπτυχιακούς φοιτητές από το ΕΜΠ για να κάνουν διδακτορικό στη Βρετανία, έρχονται ξένοι καθηγητές στην Ελλάδα, στήνεται ένα δίκτυο επιστημόνων, γίνεται μια ζύμωση. Ολο αυτό λειτουργεί σαν συγκοινωνούντα δοχεία», σημειώνει ο Μανώλης Γεωργούλης, υπογραμμίζοντας ότι «για να επιλέξει κάποιος έναν τέτοιο τρόπο δουλειάς πρέπει να έχει μεγάλη όρεξη να προσφέρει στον τόπο του, διατηρώντας ταυτόχρονα ενεργή ακαδημαϊκή πορεία στο εξωτερικό».
Η ιδέα κερδίζει όλο και περισσότερους οπαδούς ανάμεσα στους νέους επιστήμονες που έχουν εξοικειωθεί με τη φιλοσοφία της ψηφιακής νομαδικότητας. «Μπορείς να δεις πώς λειτουργεί κάθε επιστημονικός χώρος, διαφορετικές ακαδημαϊκές κοινότητες, τις καινοτομίες, τα προβλήματα», λέει στην «Κ» η Δήμητρα Παναγιωτάτου, διδάκτωρ του Queen Mary στις πολιτικές επιστήμες, η οποία έχει απασχοληθεί στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια και παράλληλα έχει διδάξει ως συμβασιούχος στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και μετέχει ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου.
Η Βίβιαν Σπυροπούλου υποστήριξε το διδακτορικό της στις πολιτικές επιστήμες τον περασμένο Ιανουάριο στο Πάντειο, έχει κάνει έρευνα στο Queen Mary, επελέγη για μία θέση μεταδιδακτορικής ερευνήτριας στο Università degli Studi του Τορίνου της Ιταλίας, στο πλαίσιο ερευνητικού project η επικεφαλής του οποίου είναι στο Μόναχο. «Θα επέλεγα σίγουρα την παράλληλη απασχόληση σε ΑΕΙ δύο χωρών. Το πανεπιστήμιο δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας κλειστός, απομονωμένος θεσμός», υπογραμμίζει στην «Κ».
Βεβαίως, δεν λείπει η γκρίνια από καθηγητές ελληνικών ΑΕΙ, η οποία εμφανίζεται εντονότερη στα μεγάλα, παραδοσιακά ΑΕΙ. Πολλοί θεωρούν ότι οι «ξένοι» δεν κάνουν αρκετά μαθήματα και διοικητικό έργο, την ίδια στιγμή που ίδιοι έχουν… τραβήξει πολύ κουπί μέσα στο ίδρυμα. Μάλιστα, όπως ανέφερε στην «Κ» νέος επιστήμονας που θέλει να διεκδικήσει θέση σε ελληνικό ΑΕΙ, «φοβάμαι πως εάν πω πως θα ήθελα να κάνω χρήση της ρύθμισης για παράλληλη απασχόληση, θα με απορρίψουν».
«Για να διδάσκει κάποιος σε ελληνικό και ξένο ΑΕΙ πρέπει να είναι πολύ καλός. Αυτό είναι μια σημαντική παράμετρος, που υποδηλώνει τη σημασία της ρύθμισης. Το καθεστώς ευελιξίας επιτρέπει στην Ελλάδα να κρατάει άξιους επιστήμονες, αλλά και σε κάποιους που έχουν φύγει να επιστρέψουν», τονίζει στην «Κ» ο κ. Μπουντουβής. Βοηθούν επίσης στη δικτύωση των Ελλήνων πανεπιστημίων με ξένα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα. «Η παρουσία τους αντισταθμίζει το καθεστώς ενδογαμίας που παρατηρείται σε ελληνικά ΑΕΙ. Ομως, όσοι υπάγονται σε αυτό το καθεστώς θα πρέπει να αφοσιωθούν στη δουλειά, να κάνουν μαθήματα, να επιβλέπουν διδακτορικά, να έχουν ερευνητικό έργο. Πρέπει να υπάρχει ουσιαστική ώσμωση μεταξύ των “Ελλήνων” και των “ξένων”».
Ενα σημαντικό εργαλείο εξωστρέφειας για τα ελληνικά ΑΕΙ
Της Στέλλας Λαδή
Η παράλληλη απασχόληση πρωτοεισήχθη με τον νόμο Διαμαντοπούλου του 2012, για να υποστηρίξει τη διεθνοποίηση των πανεπιστημίων και ταυτόχρονα να επιβραδύνει τη «διαρροή εγκεφάλων», η οποία λόγω της οικονομικής κρίσης είχε αρχίσει να αυξάνεται. Ο θεσμός αυτός επέτρεπε στα μέλη ΔΕΠ που κατάφερναν να επιλεγούν σε αντίστοιχη μόνιμη θέση σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού να μην παραιτηθούν από το ελληνικό ΑΕΙ, αλλά να ζητήσουν να απασχοληθούν παράλληλα και στα δύο πανεπιστήμια. Ο νέος νόμος, με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση πλέον λόγω του ευνοϊκότερου οικονομικού κλίματος στη χώρα, έρχεται να ενισχύσει τον θεσμό και να επιδιώξει περαιτέρω και την «εισροή εγκεφάλων». Επιτρέπει πλέον σε καθηγητές που απασχολούνται στο εξωτερικό και εκλέγονται σε θέση μέλους ΔΕΠ σε ελληνικό ΑΕΙ να μην παραιτηθούν κατευθείαν από τη θέση τους στο εξωτερικό, αλλά να επιδιώξουν παράλληλη απασχόληση. Η ρύθμιση αυτή επιτρέπει την ομαλή και σταδιακή επιστροφή πανεπιστημιακών στην Ελλάδα και, βεβαίως, ενισχύει τη συνεργασία ελληνικών και ξένων ΑΕΙ.
Η καθημερινότητα της άσκησης της παράλληλης απασχόλησης δεν είναι πάντα εύκολη, καθώς υπάρχει σωρεία πρακτικών θεμάτων που πρέπει να επιλυθούν, όπως η διαμονή στις δύο χώρες, το ασφαλιστικό καθεστώς και, βεβαίως, η οικογενειακή ισορροπία του μέλους ΔΕΠ. Επιπλέον, πρέπει τα δύο πανεπιστήμια να πεισθούν ότι είναι προς όφελός τους να μοιραστούν τον/την καθηγητή/τρια, κάτι όχι πάντα εύκολο αφού μόνον εκ των υστέρων τα πολλαπλασιαστικά οφέλη γίνονται φανερά. Εχοντας υπάρξει σε καθεστώς παράλληλης απασχόλησης μεταξύ του Παντείου Πανεπιστημίου και του Queen Mary University of London εδώ και αρκετά χρόνια, μπορώ να επιβεβαιώσω ότι, παρά τις πρακτικές δυσκολίες, τα πλεονεκτήματα είναι για όλες τις πλευρές πολλά. Η εμπειρία από το ένα σύστημα μπορεί να τροφοδοτήσει αλλαγή πρακτικών και πρόβλεψη προκλήσεων στο άλλο σύστημα πολύ γρηγορότερα. Για παράδειγμα, εδώ και χρόνια παρατηρείται στο Ηνωμένο Βασίλειο μια έλλειψη ενδιαφέροντος των φοιτητών για τα μαθήματα και για όσα έχει να τους προσφέρει η ενεργή συμμετοχή τους στις πανεπιστημιακές δραστηριότητες. Αντιθέτως, στην Ελλάδα οι φοιτητές που καταφέρνουν να φτάσουν στην αίθουσα διψούν για ευκαιρίες και δραστηριότητες που πλέον δεν συγκινούν τους αντίστοιχους φοιτητές στο Η.Β. Ως διδάσκουσα, έχοντας συμμετάσχει σε διεξοδικές αναλύσεις των πηγών του προβλήματος στο Η.Β., μπορώ να προσπαθήσω να προλάβω αντίστοιχα προβλήματα στο ελληνικό πανεπιστήμιο.
Στο νευραλγικό πεδίο της έρευνας και του τρόπου με τον οποίο αυτή μπορεί να είναι χρήσιμη για το κοινό καλό και για τη χάραξη τεκμηριωμένης δημόσιας πολιτικής, τα βρετανικά πανεπιστήμια έχουν κάνει άλματα και είναι πολλά αυτά που μπορεί να μεταφέρει κανείς στις δράσεις των ελληνικών πανεπιστημίων προς αυτήν την κατεύθυνση. Η διεθνής δικτύωση και η εμπειρία σύναψης και εφαρμογής διεθνών διδακτικών και ερευνητικών συμφωνιών, που μπορεί κάποιος να αντλήσει από πανεπιστήμια που είναι πρωτοπόρα σε αυτό τον τομέα εδώ και δεκαετίες, είναι επίσης τεράστια. Εξίσου σημαντική είναι και η αυτοπεποίθηση που μπορεί κανείς να νιώσει για το μέλλον των ελληνικών πανεπιστημίων, καθώς ανακαλύπτει ότι πολλά από τα διοικητικά και άλλα προβλήματα που θεωρούμε ελληνικές ιδιαιτερότητες είναι τελικώς διεθνή και μπορούν να επιλυθούν και στα δύο συστήματα όταν υπάρχει σωστή ηγεσία και θέληση.
Η παράλληλη απασχόληση αποτελεί μια σημαντική ευκαιρία ώσμωσης των ελληνικών και αλλοδαπών ΑΕΙ. Με το να εμπλέκεται το μέλος ΔΕΠ πλήρως στις διδακτικές, ερευνητικές, αλλά και διοικητικές δραστηριότητες δύο πανεπιστημίων, σημαίνει ότι η συνεργασία και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μπορεί να προχωρήσει σε βάθος και σε τομείς που δεν φτάνει η, εξίσου σημαντική, αλλά πιο στοχευμένη, σχέση με τους επισκέπτες καθηγητές. Η ενίσχυση του θεσμού της παράλληλης απασχόλησης από τον νόμο Κεραμέως αποτελεί άλλο ένα σημαντικό εργαλείο εξωστρέφειας για τα ελληνικά πανεπιστήμια.
* Η κ. Στέλλα Λαδή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Queen Mary University of London.