Εάν έχετε περπατήσει στον χωματόδρομο που ενώνει το Θησείο με την Πλάκα κάτω από την Ακρόπολη σίγουρα έχετε δει την οικία Κωλέττη. Είναι το πρώτο σπίτι που συναντά κανείς πλάι στην Αρχαία Αγορά. Σε μια μεγάλη αυλή με φοίνικες και πορτοκαλιές με το εντυπωσιακό άγαλμα μιας γυναίκας σε μια εσοχή ανάμεσα στα παράθυρα του πρώτου ορόφου. Στέκει εδώ και χρόνια μεγαλοπρεπές αλλά απόλυτα εγκαταλελειμμένο. Ποια είναι η ιστορία του κτιρίου; Ποια η τύχη του;
Αναζητώντας απαντήσεις βρεθήκαμε σε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο στο κέντρο της Αθήνας. Εκεί, στην αίθουσα συσκέψεων, ανάμεσα σε παρουσιάσεις έργων που οι αρχιτέκτονες του γραφείου έχουν αναλάβει κατά καιρούς, υπάρχουν και φωτογραφίες του εν λόγω κτιρίου πλήρως ανακαινισμένου. «Είναι φωτορεαλιστικά», σπεύδει να διευκρινίσει ο αρχιτέκτονας Κυριάκος Κικίλιας. Είναι η εικόνα του πώς θα μπορούσε να είναι σήμερα το κτίριο εάν είχαν ξεκινήσει οι εργασίες που είχε αναλάβει το 2009.
Ο Αγγελος Φιλιππίδης, πρόεδρος τότε του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου, είχε συμφωνήσει να τους παραχωρηθεί ένα κτίριο του υπουργείο Πολιτισμού για να στεγαστεί ένα μουσείο αφιερωμένο στον Καβάφη. Ο ίδιος συνδεόταν φιλικά με την οικογένεια Σαββίδη που είχε το αρχείο του ποιητή. Από προσωπικά αντικείμενα, έπιπλα και τη βιβλιοθήκη του με εκατοντάδες επιστολές του μέχρι τη νεκρική του μάσκα. Ο Φιλιππίδης τους είχε πείσει να μην το πουλήσουν σε κορυφαίο αμερικανικό πανεπιστήμιο που το διεκδικούσε αλλά να παραμείνει στην Ελλάδα. «Η χώρα μας είναι διάσημη για τον αρχαίο πολιτισμό. Πίστευα πως ένα τέτοιο μουσείο θα ήταν ζωντανή απόδειξη πως συνεχίζουμε να παράγουμε πολιτισμό», λέει σήμερα στην «Κ». Σε μια βόλτα με στελέχη του υπουργείου αναζητώντας το κατάλληλο κτίριο έφτασε στην οδό Πολυγνώτου. Το συγκεκριμένο ακίνητο, κατασκευασμένο το 1870, είχε περάσει στην ιδιοκτησία του υπουργείου το 1960 και χαρακτηρίστηκε τότε ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Για πολλά χρόνια στεγαζόταν εκεί η Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων αλλά με τον σεισμό του 1999 αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. «Εδώ έμενε ο Ιωάννης Κωλέττης, ο πρώτος πρωθυπουργός της χώρας», του είχαν πει. Δεν ήταν τόσο αυτή η πληροφορία (έχει διαψευσθεί και άγνωστο παραμένει το πώς προέκυψε και πήρε το όνομά του το κτίριο), ο Φιλιππίδης είχε μαγευτεί με το κτίριο. Εχοντας εξασφαλίσει τα χρήματα για την κατασκευή (τότε ο προϋπολογισμός ήταν 1 εκατ. ευρώ) και τις δαπάνες συντήρησης, επικοινώνησε με τον αρχιτέκτονα Κικίλια, ο οποίος ήδη συνεργαζόταν με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Δήλωσε αμέσως πρόθυμος να το αναλάβει. Οχι μόνο γιατί έχοντας μεγαλώσει στην περιοχή τον στεναχωρούσε να βλέπει ένα τόσο ξεχωριστό διατηρητέο να καταρρέει, αλλά γιατί είχε ανακαλύψει μια παλιά φωτογραφία της μητέρας του μπροστά στα κάγκελα της συγκεκριμένης οικίας.
Η οικία Κωλέττη, κατασκευασμένη το 1870, κάτω από την Ακρόπολη παρέμενε εγκαταλελειμμένη από το 1999.
Ομως πρώτα έπρεπε να λυθούν διάφορα θέματα. Οπως το να φύγει ο εργολάβος ο οποίος είχε κάνει παλαιότερα εργασίες αποκατάστασης για λογαριασμό του υπουργείου και διεκδικούσε 400.000 ευρώ που του όφειλαν. Ο Αντώνης Σαμαράς ως υπουργός Πολιτισμού είχε ασχοληθεί προσωπικά με το θέμα. Ο Κικίλιας κλήθηκε να διαχειριστεί όμως και άλλους, αστέγους και εξαρτημένους που είχαν εγκατασταθεί σε αυτό. Ούτε το υπουργείο ούτε η αστυνομία αναλάμβανε να τους βγάλει. Ηξερε από συναδέλφους που είχαν κάνει αντίστοιχα έργα πως υπήρχε κίνδυνος να βάλουν φωτιά. Τον συμβούλευσαν να τους μετακομίσουν σε κάποιο άλλο ακατοίκητο ακίνητο. Εκείνος ακολούθησε άλλη τακτική. Ξεχώρισε τον πιο νοικοκύρη και του ανέθεσε να προσέχει το κτίριο. Εκείνος, παίρνοντας τον ρόλο του σοβαρά, σιγά σιγά το άδειασε.
Από την άνοιξη του 2009 πέρασαν αρκετοί μήνες αδράνειας από πλευράς υπουργείου μέχρι που μια εβδομάδα πριν από τις εκλογές του ίδιου έτους υπογράφηκε η σύμβαση παραχώρησης του κτιρίου στην τράπεζα. Οι εμπλεκόμενοι δεν έκρυβαν την ανησυχία τους για το κατά πόσο μια αλλαγή στην κυβέρνηση ή στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο θα άλλαζε κάτι στα σχέδιά τους. Παρ’ όλα αυτά συνέχισαν να εκπονούν τις διάφορες μελέτες και όταν αυτές εγκρίθηκαν τον Οκτώβριο του 2010 έγινε από τον υπουργό Πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο μια παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής. Ο Κικίλιας ήδη έβλεπε όμως από το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο μια απροθυμία για το έργο. Οι φόβοι του επαληθεύτηκαν όταν ένα μήνα αργότερα κατήγγειλαν τη σύμβαση χορηγίας. Ο αρχιτέκτονας, γνωρίζοντας πως αργά ή γρήγορα το κτίριο θα επέστρεφε στο υπουργείο Πολιτισμού, ξεκίνησε να ψάχνει ιδιώτες χορηγούς. Του ανακοίνωσαν όμως πως είχε ληφθεί απόφαση το ακίνητο να παραχωρηθεί στην ΥΣΜΑ (Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως). Τα γραφεία τους είναι ακριβώς απέναντι και ζητούσαν να επεκταθούν και να στεγαστεί εκεί το αρχείο τους.
Ο Κικίλιας συναντήθηκε μαζί τους. Παρότι είχε οραματιστεί το Μουσείο Καβάφη στο συγκεκριμένο κτίριο, είδε με ανακούφιση το ενδιαφέρον της ΥΣΜΑ να υλοποιηθεί το έργο και κινητικότητα στο να προλάβουν μια χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ. Επειδή γνώριζε πως χρειάζονταν ώριμες μελέτες –εκείνες που ο ίδιος είχε στα χέρια του εγκεκριμένες– αποφάσισε να τους τις προσφέρει χωρίς αντάλλαγμα. Δέχτηκαν με ενθουσιασμό την προσφορά αλλά επανήλθαν πως τελικά… δεν μπορούσαν να τη δεχθούν. «Αποστερεί αντικείμενο από άλλους μελετητές εάν τις δώσετε δωρεάν», του είπαν. «Μα η μελέτη είναι της τάξεως του 4% του έργου, γιατί δεν βλέπετε πως παρέχει μια ευκαιρία για το 96% στην αγορά;» απάντησε, αλλά η συνεργασία δεν προχώρησε. Την επόμενη χρονιά, λόγω μνημονίου, έγιναν αρκετές αλλαγές και καταργήθηκε η θέση διευθυντή της ΥΣΜΑ με αποτέλεσμα να μην μπορεί να γίνει καμία διοικητική πράξη για μήνες. Το κτίριο παρέμεινε εγκαταλελειμμένο για έντεκα ακόμη χρόνια μέχρι που τον περασμένο Δεκέμβριο ξεκίνησαν οι εργασίες.
Συναντήσαμε την κ. Βασιλική Ελευθερίου, διευθύντρια της ΥΣΜΑ στο γραφείο της με θέα την οικία Κωλέττη. Εξηγεί πως η καθυστέρηση οφείλεται στο ότι προτεραιότητα τα χρόνια της κρίσης είχαν τα έργα της Ακρόπολης. Το 2018 όμως εξασφάλισε από το ίδρυμα «Παύλου και Αννας Κανελλόπουλου» και την «Ενωση Φίλων Ακροπόλεως» χρηματοδότηση για να γίνουν εκ νέου οι μελέτες. Το έργο εντάχθηκε στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Ο προϋπολογισμός βέβαια έχει αυξηθεί (από 1 εκατ. είναι τώρα 3,1 εκατ. ευρώ για την κατασκευή και αποκατάσταση). Ηδη έχουν ξεκινήσει οι εργασίες και υπολογίζουν να ολοκληρωθούν σε τρία χρόνια.
Αποκαλύπτοντας τις παλιές τοιχογραφίες
Αντίστοιχες περιπέτειες έχει περάσει και το Μέγαρο Αλμυράντη στη συμβολή των οδών Βουλής και Κολοκοτρώνη. Στις αρχές του αιώνα πέρασε στην ιδιοκτησία του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος, το οποίο τα τελευταία είκοσι χρόνια προσπαθεί όχι να το αξιοποιήσει αλλά να το συντηρήσει ώστε να μην καταρρεύσει, προσπαθώντας παράλληλα να αντεπεξέλθει στους φόρους ακίνητης περιουσίας (συνολικά τα έξοδα ήταν 14.000 ευρώ τον χρόνο). Γι’ αυτό όταν το 2016 μια εταιρεία εστίασης μίσθωσε το ακίνητο για 25 χρόνια αναθάρρησαν. Εβλεπαν όμως πως δεν ξεκινούσαν εργασίες και το καλοκαίρι του 2022 τους ανακοίνωσαν αυτό που φοβούνταν: δεν θα προχωρούσαν. Και όμως πριν από λίγες εβδομάδες μπήκε στο κτίριο το πρώτο συνεργείο και η ανακαίνιση ξεκίνησε.
Η ιστορία του
Το ακίνητο αυτό χτίστηκε το 1900. Οσο λειτουργούσε η Παλαιά Βουλή ήταν το εντευκτήριο των πολιτικών, αργότερα μικρό ξενοδοχείο και στη συνέχεια φιλοξενούσε καταστήματα και γραφεία. Στα τέλη του ’90 όμως, ο τελευταίος ενοικιαστής του, o υαλοπώλης του «Ermitage», εξαφανίστηκε αφήνοντας πίσω ένα μεγάλο μέρος του εμπορεύματός του. Το Ιδρυμα (βάσει νόμου) είχε υποχρέωση να περιμένει χρόνια μέχρι να το αδειάσει. Στη συνέχεια έπρεπε με δικό του κόστος να αποθηκεύσει κάπου όλα τα υαλικά, ενώ για 15 χρόνια διεκδικούσαν στα δικαστήρια 60.000 ευρώ από ενοίκια (ουδέποτε εισπράχθηκαν). Στην πορεία τρεις διαφορετικές εταιρείες προχώρησαν σε μίσθωση, αλλά έπειτα από λίγο τα παρατούσαν μπροστά στα γραφειοκρατικά εμπόδια και στους περιορισμούς που έβαζε το κράτος στον βωμό της προστασίας του διατηρητέου κτιρίου. Το 2010 η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου είχε προτείνει στον τότε πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου να χρησιμοποιείται το Μέγαρο Μαξίμου για εθιμοτυπικές λειτουργίες και το πρωθυπουργικό γραφείο να μετεγκατασταθεί σε τρία κτίρια στην οδό Βουλής – ένα από αυτά και το Μέγαρο Αλμυράντη. Εγιναν μελέτες αλλά έμειναν στα χαρτιά. Δύο χρόνια μετά, έλαβαν ένα αισιόδοξο τηλεφώνημα. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ενδιαφερόταν να γίνει εκεί ένα νέο συνοδικό μέγαρο. Από το Ιδρυμα ένιωσαν την υποχρέωση να τον προειδοποιήσουν για το υψηλό κόστος της ανακαίνισης και τα διάφορα εμπόδια που είχαν συναντήσει. «Μην ανησυχείτε, έχουμε εμπειρία σε τέτοια θέματα», τους είπαν. Ούτε αυτό όμως προχώρησε. Κάποια στιγμή έσπασαν κεραμίδια, μπήκαν νερά με αποτέλεσμα να σαπίσει ένα ζευκτό και πέφτοντας να παρασύρει έναν όροφο. Χρειαζόταν απίστευτη γραφειοκρατική διαδικασία –και οικοδομική άδεια– για να γίνει οποιαδήποτε επισκευή. Eνα πρωί ο τότε πρόεδρος του ιδρύματος πήρε τα κλειδιά, μια σκάλα και υλικά και μόνος του μπάλωσε την τρύπα και περιόρισε τη ζημιά. Οταν πέρυσι και ο τελευταίος ενοικιαστής αποφάσισε πως δεν θα προχωρήσει, απελπίστηκαν. Αυτό που δεν γνώριζαν είναι πως πριν εγκαταλείψουν το σχέδιό τους, είχαν προσεγγίσει την εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων Zafido οι οποίοι ενδιαφέρονταν – έχοντας την άδεια στα χέρια τους ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν.
Την περασμένη εβδομάδα μπήκαμε στο κτίριο μαζί με το συνεργείο του έμπειρου συντηρητή αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Γιώργου Παυλόπουλου. Παρότι στο εσωτερικό αντικρίσαμε μια εικόνα απόλυτης εγκατάλειψης, χάρη στην επίμονη δουλειά τους έχουν αρχίσει να ξεπροβάλλουν μοναδικές τοιχογραφίες και οροφογραφίες που ήταν για χρόνια κρυμμένες. «Οι παλαιότεροι ένοικοι, μην μπορώντας να τις συντηρήσουν τις είχαν καλύψει με μπογιά. Αισθανόμαστε σαν αρχαιολόγοι. Aλλοι στο χώμα και εμείς στους τοίχους», λέει ξεναγώντας μας στους τρεις ορόφους του νεοκλασικού. Yπολογίζει πως θα ολοκληρώσουν την αποκατάσταση σε 16 μήνες. Παράλληλα, θα δουλεύουν και άλλα συνεργεία ώστε το έργο να ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2024. Τότε ελπίζουν να υποδεχτούν τους πρώτους ενοίκους. Το μέγαρο θα γίνει ξενοδοχείο.