Οι πρόσφατες κινητοποιήσεις με αφορμή τα σχέδια της εταιρείας Mitsis Hotels για εκμετάλλευση του ιστορικού κινηματογράφου «Ιντεάλ» στην οδό Πανεπιστημίου και την ανάθεσή του σε μεγάλη εταιρεία για τη λειτουργία του ως πολυχώρου θεάματος και συνεδριακού χώρου, οδήγησαν σε διαπαραταξιακή συναίνεση του δημοτικού συμβουλίου της πόλης για την ανάγκη κήρυξης διατηρητέων κατά τη χρήση των «Ιντεάλ» και «Αστορ».
«Είναι πολύ ξεκάθαρο σ’ εμάς ότι αυτή η συζήτηση ξεπερνάει τους δύο ιστορικούς κινηματογράφους. Εχει να κάνει με το DNA, την ταυτότητα και την προσωπικότητα της Αθήνας», δήλωσε χθες σε συνέντευξη Τύπου ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης. «Θέλουμε οικονομική ανάπτυξη, επενδύσεις, επισκέπτες (…), αλλά δεν θέλουμε να μετατραπούμε σε μια κλασική, αρχαιοελληνική ντίσνεϊλαντ», σημείωσε.
Μεταφέροντας σε αδρές γραμμές τις παρατηρήσεις της επιφανούς Ολλανδοαμερικανής κοινωνιολόγου Σάσκια Σάσεν για την πόλη, είναι «το Κεφάλαιο, η Κυβέρνηση και οι Πολίτες» που αποτελούν τα συνθετικά περιεχόμενά της. «Και όχι σπάνια, η πόλη δημιουργείται μέσα από τις συγκρούσεις τους», αναφέρει η καθηγήτρια των Πανεπιστημίων Columbia και LSE, που αναδεικνύει στο έργο της τη φθορά του χαρακτήρα των πόλεων από τη μείωση των δημόσιων κτιρίων και χώρων και την κλιμάκωση της μεγάλης ιδιωτικής ιδιοκτησίας. «Οι πόλεις είναι οι χώροι όπου όσοι δεν έχουν εξουσία μπορούν να κάνουν Ιστορία και Πολιτισμό, καθιστώντας έτσι την αδυναμία τους περίπλοκη», είχε γράψει η ίδια στο παρελθόν.
Αλλαγή χρήσεων και ιδιωτική πρωτοβουλία
Το Μέγαρο Σλήμαν – Μελά, όπου στεγάζεται ο κινηματογράφος «Ιντεάλ», πρόκειται να μετατραπεί σε ξενοδοχείο, κάτι για το οποίο, πολλοί Αθηναίοι και θαμώνες του κέντρου, αισθάνονται ότι δεν καλύπτει καμία από τις ανάγκες των ντόπιων.
«Κλείνουν βιβλιοπωλεία ή χασάπικα στα Εξάρχεια και ανοίγουν μαγαζιά με χίπστερ κάλτσες», λέει χαρακτηριστικά στην «Κ» κάτοικος της πόλης, καταδεικνύοντας την αλλαγή χρήσεων των χώρων ως αδιαμφισβήτητο παράδειγμα της άποψης ότι η Αθήνα «τουριστικοποιείται» άρδην.
«Υπάρχει, τα τελευταία χρόνια, μια πολύ ισχυρή τάση μετατροπής περιοχών ή ενίσχυσης χρήσεων που εξυπηρετούν την τουριστική οικονομία», λέει στην «Κ» η Δήμητρα Σιατίτσα, διδάκτωρ Πολεοδομίας και μέλος της παράταξης «Ανοιχτή Πόλη». «Με την αλλαγή των χρήσεων, αλλάζει η φυσιογνωμία των γειτονιών. Εκεί όπου υπήρχε λιανικό εμπόριο, έχουμε μπαρ, καφέ και μαγαζιά που εξυπηρετούν συγκεκριμένο πληθυσμό. Το κέντρο της πόλης αποκτά brands και διεθνείς εταιρείες που επαναλαμβάνουν σε διαφορετικές πόλεις του κόσμου το ίδιο πακέτο κατανάλωσης», λέει.
Σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο Αστικών και Κτιριακών Υποδομών και Σχεδίου Πόλεως του Δήμου Αθηναίων, Βασίλη – Φοίβο Αξιώτη, η μεγαλύτερη απόδειξη ότι υπάρχει ισόρροπη ανάπτυξη όλων των αναγκών της πόλης, συμπεριλαμβανομένης της εξωστρέφειας προς τους τουρίστες και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των μόνιμων κατοίκων, είναι ο καταμερισμός του προϋπολογισμού των έργων υποδομών. «Περίπου το 60% είναι αποκεντρωμένα, δηλαδή στα δημοτικά διαμερίσματα πέραν του 1ου», λέει στην «Κ». «Αν θέλαμε να κάνουμε μια τουριστική Ντίσνεϊλαντ, θα είχαμε ρίξει το 80% του προϋπολογισμού στο κέντρο της πόλης», σημειώνει.
Η δρομολογημένη μετατροπή ιστορικών τοποσήμων της Αθήνας σε τουριστικού ενδιαφέροντος επιχειρήσεις, πάντως, είναι ενδεικτική της επικρατούσας τάσης στην Αθήνα, την οποία συνδιαμορφώνουν και ιδιώτες. «Δεν συμφωνεί αυτομάτως ο δήμος με ό,τι γίνεται στην πόλη το οποίο είναι ιδιωτική πρωτοβουλία», απαντά ο κ. Αξιώτης.
Επισημαίνοντάς του, επί παραδείγματι, την αλλαγή χρήσης της Στοάς Αρσάκη -γνωστότερης ως Στοάς του Βιβλίου- ενός εμβληματικού χώρου πολιτισμού, σε «food hall», ο αντιδήμαρχος επισημαίνει: «Προσωπική μου άποψη είναι ότι από ένα food hall θα προτιμούσα τη Στοά του Βιβλίου. Ομως, ως αντιδήμαρχος δεν έχω κάποια αρμοδιότητα σχετικά. Και αν με ρωτάτε γιατί γίνεται αυτό; Γιατί η Αθήνα “πουλάει”. Οπότε οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες προσπαθούν να βρουν χώρο στην αύξηση του τουριστικού προϊόντος της Αθήνας. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι ο δήμος μπορεί να το απαγορεύσει», καταλήγει.
Πόσα ξενοδοχεία αντέχει η πόλη;
Εκτός από τη μετατροπή του Μεγάρου Σλήμαν – Μελά σε ξενοδοχείο, τα νεοκλασικά της πλατείας Ομονοίας, «Μπάγκειον» και «Μέγας Αλέξανδρος», αναμένεται να προστεθούν επίσης στον «στόλο» των ξενοδοχειακών μονάδων της πόλης.
Σύμφωνα με έρευνα της Ενωσης Ξενοδόχων Αττικής – Αργοσαρωνικού, οι βασικοί δείκτες φέρουσας ικανότητας τουριστικής ανάπτυξης της Αθήνας έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια. «Υπάρχει μια υπερπροσφορά κλινών στην Αττική», λέει στην «Κ» ο Ευγένιος Βασιλικός, γενικός γραμματέας της Ενωσης. «Δεν είναι μόνο τα καινούρια που ανοίγουν, αλλά είναι και ξενοδοχεία τα οποία είχαν κλείσει στο παρελθόν και ανακαινίζονται ώστε να επαναλειτουργήσουν. Νομίζω το σημαντικό είναι ότι, για να συνεχίσουν να ανοίγουν τα ξενοδοχεία και γενικότερα οι τουριστικές κλίνες, θα πρέπει να αποφασίσουμε τι θέλουμε και για τον τουρισμό της Αττικής», επισημαίνει.
Αποψη της Ενωσης Ξενοδόχων Αττικής – Αργοσαρωνικού είναι πως, για να δεχτεί η Αθήνα περισσότερους τουρίστες, χρειάζεται υποδομές. «Από μητροπολιτικό συνεδριακό κέντρο -σήμερα δεν έχουμε- (ώστε να ενισχυθεί ο συνεδριακός τουρισμός), μέχρι το πόσα σκουπίδια μπορεί να μαζεύει ο Δήμος της Αθήνας καθημερινά», λέει ο κ. Βασιλικός. «Ολα αυτά είναι ένα κομμάτι της στρατηγικής που πρέπει να αποφασιστεί, να είναι σταθερή, γιατί αυτό είναι και το βασικότερο για έναν επενδυτή. Δεν είμαι σίγουρος πως είναι ακόμη ξεκάθαρο το πού θέλουμε να φτάσει η Αθήνα στο τουριστικό κομμάτι», υπογραμμίζει.
Ο πονοκέφαλος της βραχυχρόνιας μίσθωσης
Στην υπερπροσφορά τουριστικών κλινών συμβάλλει εξίσου η βραχυχρόνια μίσθωση. Πρόσφατα, στοιχεία της Ενωσης δείχνουν να έχει αυξηθεί κατά 374% σε σχέση με το 2015, ενώ, σύμφωνα με ανάλυση της AirDNA, η χώρα βρέθηκε τον προηγούμενο μήνα στην πρώτη θέση στην αύξηση των διανυκτερεύσεων, ακολουθούμενη από τη Νορβηγία και την Πορτογαλία. «Δεν έχουμε τέτοια πληρότητα που να δικαιολογεί το να ανοίγουν συνέχεια καινούρια», καταλήγει ο κ. Βασιλικός, τη στιγμή που η αύξηση στις μισθώσεις του Φεβρουαρίου σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα πέρυσι άγγιξε το 60%.
«Ο Δήμος της Αθήνας είναι υπέρ του ξενοδοχειακού τουρισμού, δεν είμαστε pro-airbnb», λέει ο αντιδήμαρχος Αθηναίων. «Το Airbnb καταστρέφει τον ορθό τουρισμό της πόλης και, πέρα από απώλεια εσόδων για τον δήμο, φέρνει και εκτίναξη των ενοικίων, το οποίο έρχεται σε αντιδιαστολή με το βασικό μας δόγμα “ισορροπία ανάπτυξης μεταξύ τουρισμού και κατοίκου”».
Το πρόβλημα της αύξησης των τιμών των ενοικίων επισημαίνεται από όλους τους ερωτηθέντες στο πλαίσιο του ρεπορτάζ. Η συρρίκνωση των διαθέσιμων κατοικιών προς ενοικίαση και η συνεχής, την τελευταία πενταετία, αύξηση των ενοικίων είναι άμεση συνέπεια της επέκτασης των βραχυχρόνιων μισθώσεων στις γειτονιές της Αθήνας. «Αλλαγές τιμών και αλλαγή καθημερινών χρήσεων» φέρνει η διάχυση του Airbnb στις γειτονιές της Αθήνας σύμφωνα με την κ. Στατίτσα, που αλλάζουν «για να εξυπηρετήσουν την τουριστική ζήτηση».
Χαρακτηριστική είναι πάντως η «βιομηχανοποίηση» του φαινομένου, καθώς τα ακίνητα που διατίθενται για βραχυχρόνια μίσθωση δεν ανήκουν, κατά πλειοψηφία, σε μεμονωμένους πολίτες που αναζητούν απλώς μια παράλληλη πηγή εισοδήματος. Στον σύνδεσμο εταιρειών βραχυχρόνιας μίσθωσης είναι καταχωρισμένα 4.365 ακίνητα που ανήκουν σε μόλις 91 ιδιοκτήτες.
Στον απόηχο μιας ακόμα διαμάχης για τις λειτουργίες της Αθήνας -από αυτές που γεννούν τις πόλεις, όπως ξέρουν καλά μελετητές όπως η Σάσεν, μπαίνει και το ερώτημα της «αυθεντικότητας». Ηδη από τη δεκαετία του 1970, αναλυτές αναγνωρίζουν το τουριστικό φαινόμενο ως «μοντέρνα αναζήτηση της αυθεντικότητας» Ειδικοί εκτιμούν ότι, στο τέλος, οι πόλεις, για να είναι θελκτικές, πρέπει να μένουν πιστές στις ιδιαιτερότητές τους. «Για να είναι ιδανική για τον τουρισμό η Αθήνα, πρέπει να είναι ιδανική και για τους πολίτες της. Αν γίνει ιδανική για τους μόνιμους κατοίκους, θα γίνει ιδανική και για τους τουρίστες», λέει εύγλωττα ο κ. Βασιλικός.