Ο άνθρωπος που αγάπησε τα ρομπότ
Ο Γιώργος Νικολακόπουλος ήταν οκτώ ετών όταν ο πατέρας του είχε την ιδέα να πάνε μαζί σινεμά και να παρακολουθήσουν στην κλειστή πια «Μαργαρίτα» της Καλλιθέας το τρίτο «Star Wars, η επιστροφή των Τζεντάι»· μια ιδέα που έμελλε να του αλλάξει τη ζωή. «Aκόμη θυμάμαι τα πρώτα τριάντα δευτερόλεπτα της ταινίας με δύο ρομπότ να περπατάνε σε μια εξωτική έρημο και να συζητούν με φυσικό τρόπο… Ο θεατής κατακλύζεται με κάθε λογής ρομποτικά συστήματα, drones, διαστημόπλοια και τεχνολογίες που πραγματικά προκαλούσαν τα όρια της φαντασίας. Μου άρεσε τόσο πολύ που πήγα και την επόμενη μέρα».
Αυτό ήταν. Τι κι αν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 δεν είχαμε ιδέα για όλα αυτά που σήμερα θεωρούμε εντελώς αυτονόητα; Το παιδικό μυαλό του Γιώργου Νικολακόπουλου κάλπαζε. Ενας από τους διευθυντές του διοικητικού συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ρομποτικής, κάτοχος της έδρας Ρομποτικής και Τεχνητής Νοημοσύνης στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Λούλεα στη βόρεια Σουηδία, ο 46χρονος Ελληνας επιστήμονας ηγείται σήμερα μιας από τις μεγαλύτερες ομάδες ρομποτικής στην Ευρώπη και συνεργάζεται στενά με το Jet Propulsion Laboratory (JPL) της NASA, την πρωτοπόρο Boston Dynamics, καθώς και την Eυρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA). Και το πιο ευχάριστο απ’ όλα; Πριν από μερικούς μήνες εκλέχθηκε στην έδρα της Μηχατρονικής και Ρομποτικής στη Σχολή των Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών. Αξιοποιώντας τον νέο νόμο-πλαίσιο της προηγούμενης ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας, θα προσπαθήσει να συνδυάσει τις πυκνές ακαδημαϊκές και ερευνητικές δραστηριότητές του στη Σουηδία με το ελληνικό πανεπιστήμιο. Ακούγεται συνεπαρμένος με την προοπτική. «Μπορεί να υστερούμε σε βιομηχανία και χρηματοδότηση, αλλά έχουμε σπουδαία μυαλά στην Ελλάδα. Οραμά μου είναι να χτίσω μια γέφυρα επιστημονικής συνεργασίας, όχι μόνο μεταξύ Ελλάδας – Σουηδίας αλλά και Ελλάδας – βόρειας Ευρώπης, ενισχύοντας την εξωστρέφεια και προωθώντας τους άριστους Ελληνες φοιτητές σε παγκόσμιο επίπεδο».
Στον Αρκτικό Κύκλο
Τριακόσια μόλις χιλιόμετρα από τον Αρκτικό Κύκλο, η ζωή του Ελληνα καθηγητή έχει αλλάξει εντυπωσιακά από τη στιγμή που εγκαταστάθηκε στη βορειότερη κομητεία της Σουηδίας, διευθύνοντας μια ενθουσιώδη ομάδα ρομποτικής, που αριθμεί σήμερα περισσότερους από 30 επιστήμονες από κάθε άκρη του πλανήτη· ανάμεσά τους οκτώ ερευνητές από την Ελλάδα. Δεν ακούγεται να έχει μετανιώσει καθόλου για την απόφασή του να αφήσει το Πανεπιστήμιο της Πάτρας για τον θεωρητικά αφιλόξενο, καιρικά, σκανδιναβικό βορρά. Ομως, ήξερε πολύ καλά πού πήγαινε.
Ο 46χρονος Ελληνας επιστήμονας συνεργάζεται με το Jet Propulsion Laboratory της NASA, την Boston Dynamics, καθώς και την Eυρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος.
«Η Σουηδία είναι μια χώρα που επιστημονικά είναι παγκόσμια πρωτοπόρα στον χώρο του αυτόματου ελέγχου, το θεμέλιο της ρομποτικής αυτονομίας. Οπότε είναι πολύ φυσικό να βρίσκομαι εδώ. Στη Λούλεα, η παρουσία του χιονιού είναι έντονη τουλάχιστον για τέσσερις μήνες τον χρόνο και η θερμοκρασία συχνά αγγίζει τους -20 βαθμούς Κελσίου τον χειμώνα. Ο ιδιαίτερος γεωγραφικός και κλιματικός χαρακτήρας της ευρύτερης περιοχής είναι και ο λόγος που τα πράγματα γίνονται ενδιαφέροντα από την πλευρά της ρομποτικής. Εδώ βρίσκονται μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής ορυκτών στην Ευρώπη, όπως για παράδειγμα η LKAB και η Boliden, που επενδύουν τεράστια ποσά για την έρευνα ανάπτυξης συστημάτων, ώστε να διασφαλίσουν ασφαλή παραγωγή ορυκτών μεταλλευμάτων. Οσο πιο βαθιά στο υπέδαφος γίνεται η εξόρυξη, τόσο πιο επικίνδυνες και δύσκολες είναι οι συνθήκες εργασίας για τους εργαζομένους. Ετσι και η ανάγκη για αυτόνομα ρομποτικά συστήματα που θα υποβοηθούν ή θα αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου όλες τις διαδικασίες παραγωγής, είναι τεράστια. Και κάπου εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται πολύ ενδιαφέροντα για την ομάδα μας».
Καθαρίζοντας το Διάστημα
Ομως, δεν μιλάμε αποκλειστικά για τον πλανήτη Γη, σωστά; Στο Πανεπιστήμιο της Λούλεα δόθηκε η ευκαιρία στον Γιώργο Νικολακόπουλο να ασχοληθεί με την εφαρμοσμένη ρομποτική στο πεδίο, δηλαδή τη λειτουργία αυτόνομων συστημάτων σε φυσικό περιβάλλον, έξω από εργαστηριακές υποδομές. «Σε ένα ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, όπως για παράδειγμα σε ένα ορυχείο βάθους 1,5 χιλιομέτρου, οι εφαρμογές δεν συγχωρούν λάθη ούτε επιτρέπουν ακαδημαϊκές θεωρητικές προσεγγίσεις», λέει στην «Κ». «Αυτή η πρόκληση είναι και η διαρκής μας έμπνευση στο να αναπτύξουμε συστήματα αυτονομίας που θα λειτουργούν αξιόπιστα σε ένα “απαιτητικό” φυσικό περιβάλλον. Αντίστοιχα αντίξοα περιβάλλοντα με τα ορυχεία στη Γη μπορούν να βρεθούν και σε άλλους πλανήτες. Αυτή είναι και η φυσική εξέλιξη του ερευνητικού μας ενδιαφέροντος, από την εξόρυξη στον πλανήτη μας στην εξερεύνηση άλλων πλανητών». Θα μπορούσε να πει περισσότερα; «Η ομάδα μας επικεντρώνεται στον σχεδιασμό συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης με σκοπό τον εξοπλισμό των μελλοντικών αποστολών στην εξερεύνηση πλανητών και αστεροειδών. Δεν περιοριζόμαστε, όμως, μόνο στην εξερεύνηση. Σχεδιάζουμε, επίσης, αυτόνομα συστήματα για την εξυπηρέτηση διαστημικών σταθμών, την εκτέλεση διαστημικών αποστολών και την περιβαλλοντική ισορροπία στο Διάστημα. Σχετικά με το τελευταίο, αναφέρομαι στην αποκομιδή απορριμμάτων από προηγούμενες διαστημικές αποστολές, που ήδη αποτελεί ένα από τα πιο καυτά περιβαλλοντικά ζητήματα. Η ερευνητική μας αυτή δραστηριότητα είναι σε συνεργασία με την OHB Sweden, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες σχεδιασμού και ελέγχου δορυφόρων στην Ευρώπη. Πιστεύω πως στις επόμενες δεκαετίες θα γίνει μια επανάσταση στην αυτονομία των διαστημικών αποστολών. Ηδη η αμερικανική (NASA) αλλά και η ευρωπαϊκή (ESA) υπηρεσία Διαστήματος έχουν ήδη αρχίσει να ερευνούν την περιοχή της διαστημικής αυτονομίας. Επιπλέον η ανάπτυξη αυτών των συστημάτων δημιουργεί τεχνολογικά επιτεύγματα που μπορούν να εφαρμοστούν σε πάρα πολλούς τομείς στην καθημερινότητά μας. Η εξόρυξη μεταλλευμάτων, η αυτοματοποίηση των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων, ο έλεγχος πυρηνικών εργοστασίων είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Σε αρμονία με τη φύση
Ζητάω από τον καθηγητή Νικολακόπουλο να μας δώσει μια γεύση από τη ζωή στον σουηδικό βορρά. «Ωραία, αφού αφήσω τις τέλειες συνθήκες εργασίας και προοπτικής στην άκρη, θα πω ότι η καθημερινότητα εδώ έρχεται σε πλήρη αρμονία με τη φύση και είναι μια ποιότητα ζωής που μου ταιριάζει απόλυτα. Είναι πολύ εύκολο να συνδεθείς με τη φύση και να την εντάξεις στην καθημερινότητά σου, να απολαύσεις το Βόρειο Σέλας το φθινόπωρο, να κάνεις σκι σε απάτητο χιόνι μέσα σε απέραντα δάση τον χειμώνα, να χαρείς φωτεινά καλοκαίρια με ήλιο που δεν δύει, να ακούσεις τον ήχο της σιωπής (ναι, υπάρχει ήχος της σιωπής!), ακόμη και να ευχαριστηθείς έναν ζεστό καφέ με πολύ καλούς φίλους πάνω σε παγωμένες λίμνες. Λίγο ζηλέψαμε από την Αθήνα των 43 βαθμών, αλλά στο τέλος μας έμεινε η χαρά ενός Ελληνα που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της τεχνολογικής επανάστασης.
Ο Γιώργος Νικολακόπουλος ηγείται σήμερα μιας από τις μεγαλύτερες
ομάδες ρομποτικής στην Ευρώπη. Από τον Σεπτέμβριο θα μοιράζεται την πολύτιμη εμπειρία του με τους πρώτους φοιτητές του στην Πάτρα.
«Το ρομποτικό σύστημα πρέπει να είναι ικανό να πάρει σωστές αποφάσεις»
– Αλήθεια, τι ακριβώς είναι η ρομποτική αυτονομία και ποια είναι η ακριβής ειδίκευση της ομάδας σας;
– Είναι η απόλυτη πρακτική εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης. Με μέσο τα μαθηματικά είναι ο τρόπος με τον οποίο τα ρομπότ αντιλαμβάνονται τον περιβάλλοντα χώρο, αναπτύσσουν την ικανότητα λήψης αποφάσεων για τις επόμενες κινήσεις τους, την αποφυγή πιθανών εμποδίων και την αλληλεπίδρασή τους με αντικείμενα, ενώ εκπληρώνουν τη γενική αποστολή που τους έχει ανατεθεί. Η ομάδα μας ειδικεύεται στη δημιουργία της κατάλληλης τεχνητής νοημοσύνης, ώστε τα ρομποτικά συστήματα να λειτουργούν αυτόνομα και να εξυπηρετούνται διαστημικές αποστολές χωρίς τον ανθρώπινο παράγοντα. Η τεχνητή νοημοσύνη καλείται να διασφαλίσει αποστολές εξερεύνησης και υποβοήθησης σε περιβάλλοντα που είναι άγνωστα, απομακρυσμένα και δεν επιτρέπουν εξ αποστάσεως χειρισμό.
– Την περίοδο αυτή επικεντρώνεστε σε πρότζεκτ που αφορούν την εξερεύνηση πλανητών με αυτόνομα ρομπότ, σωστά;
– Ναι, συνεργαζόμαστε με τo Jet Propulsion Laboratory (JPL) της ΝΑSA με σκοπό την εξερεύνηση για ίχνη ζωής σε υπόγεια πλανητικά περιβάλλοντα. Εκεί, για ευνόητους λόγους, τα ρομποτικά συστήματα λειτουργούν αναγκαστικά σε πλήρη αυτονομία και εμείς δημιουργούμε τους μαθηματικούς αλγορίθμους ώστε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Για τον σκοπό αυτό δημιουργούμε, επίσης, νέες οντότητες ενοποιώντας διαφορετικά ρομποτικά συστήματα. Για παράδειγμα, συνδυάζουμε τετράποδα συστήματα με βάση το SPOT της Boston Dynamics και εναέρια οχήματα, αυτά που συνήθως αποκαλούμε drones. Οπότε, για να απλουστεύσω το παράδειγμά μου, σκεφτείτε απλώς το τετράποδο SPOT συνδυασμένο με ένα drone. Στόχος μας είναι αυτό το νέο ρομποτικό σύνολο να είναι ικανό να επιλέξει τον τρόπο εξερεύνησης άγνωστων περιοχών. Μόνο του, δηλαδή, καλείται να επιλέξει αν θα εξερευνήσει ένα άγνωστο περιβάλλον περπατώντας ή αν θα χρησιμοποιήσει το εναέριο μέσο εκεί που κρίνει ότι το έδαφος είναι απροσπέλαστο και, πιθανώς, επικίνδυνο για το ίδιο. Αξίζει να σημειωθεί και πάλι πως δεν υπάρχει καμία απολύτως ανθρώπινη παρέμβαση. Το ρομποτικό σύστημα πρέπει να έχει την κατάλληλη νοημοσύνη για να πάρει σωστές αποφάσεις για τις ενέργειές του, αποφάσεις που, αφενός, θα το προστατεύσουν από φθορά ή ακόμη και καταστροφή, και, αφετέρου, θα οδηγήσουν στην ολοκλήρωση της αποστολής.
– Σας πετυχαίνω στην Ελλάδα για διακοπές. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη χώρα μας είναι περισσότερο από εμφανείς την εβδομάδα που διανύουμε. Ποια είναι, αλήθεια, η κατάσταση στον Αρκτικό Κύκλο;
– Κάθε χρόνο προσπαθώ να έρχομαι στην Ελλάδα για διακοπές μετά τα μέσα Ιουλίου, μια και το σουηδικό καλοκαίρι είναι μια πανέμορφη ελληνική άνοιξη. Η κλιματική αλλαγή δυστυχώς είναι αισθητή και στον βορρά και κοντά στον Αρκτικό Κύκλο. Σχεδόν κάθε χειμώνας τα τελευταία χρόνια ήταν αισθητά πιο ζεστός και πιο σύντομος από τον προηγούμενο, με αυξανόμενες βροχές αντί για διαρκείς χιονοπτώσεις, ενώ τα καλοκαίρια γίνονται όλο και πιο θερμά, με θερμοκρασίες που κάποιες μέρες αγγίζουν τους 30 βαθμούς, κάτι που είναι πρωτόγνωρο στην περιοχή. Σαν επακόλουθο της ανάγκης για μια πραγματική πράσινη μετάβαση με σκοπό έναν βιώσιμο κόσμο, η ομάδα μας έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια έντονη δραστηριότητα για τον ρόλο της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης στη νέα αυτή εποχή.
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Δημήτρη Σκούρτα, event director στο Πανόραμα Επιχειρηματικότητας, για την πολύτιμη βοήθειά του στην οργάνωση και υλοποίηση της συνέντευξης με τον κ. Γιώργο Νικολακόπουλο.