Πώς ήταν οι Κυκλάδες παλιά; Προτού ο τουρισμός γίνει η βασική ασχολία των κατοίκων και οι παραλίες γεμίσουν ομπρελοξαπλώστρες και αυθαίρετες κατασκευές; Σαν τη Σίκινο. Μαζί με ελάχιστα ακόμη νησιά, η Σίκινος, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στην Ιο και στη Φολέγανδρο, φαίνεται να αντιστέκεται. Λίγο γιατί οι κάτοικοί της τη φροντίζουν, λίγο γιατί η γεωμορφολογία της δεν προσφέρεται για μαζικό τουρισμό, η Σίκινος κατάφερε να παραμείνει αυθεντική, για να βλέπουν οι νέες γενιές πώς ήταν κάποτε όλα τα νησιά.
Οι Σικινιώτες διατηρούν τις παραδόσεις τους, όπως το έθιμο του πανηγυρά, ασχολούνται με τη μελισσοκομία, το ψάρεμα και τη γη, η οποία συχνά δουλεύεται σε αναβαθμίδες. Οι γυναίκες φτιάχνουν χειροποίητα παστέλια, μελιτίνια και κεριά και αν παραστεί ανάγκη… ξεηλιάζουν, κατά το ξεματιάζουν, ήτοι θεραπεύουν την ηλίαση με ξόρκι.
Οι παραλίες είναι λίγες, μικρές και σε γενικές γραμμές με δύσκολη πρόσβαση. Το χωριό είναι ένα και οι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 200. Ολα αυτά βέβαια δεν σημαίνουν ότι το νησί έχει μείνει πίσω όσον αφορά τις παροχές προς τους επισκέπτες. Νέα μαγαζάκια ανοίγουν, πεζοπορικές διαδρομές διανοίγονται, ενώ τα τελευταία χρόνια διοργανώνεται και το Little Islands Festival, το οποίο περιλαμβάνει εικαστικά δρώμενα και προβολές (φέτος έχει τίτλο «Ανθρωπογεωγραφίες» και θα πραγματοποιηθεί από τις 28 έως τις 31/8). Η διαφορά είναι ότι στη Σίκινο όλα είναι σε μικρή κλίμακα, ό,τι πρέπει δηλαδή για εκείνους που αποζητούν ησυχία και απλότητα.
Η Αλοπρόνοια είναι το λιμάνι του νησιού, όπου βρίσκονται μερικά ενοικιαζόμενα δωμάτια και ταβερνάκια. Από εκεί ξεκινάει και το σκάφος τις εκδρομές για τον γύρο του νησιού και προς τις παραλίες Μάλτας, Σαντοριναίικα, Αγιος Παντελεήμονας, Καράς, Αη Γιάννης, οι οποίες δεν έχουν οδική πρόσβαση. Οι παραλίες Αλοπρόνοια, Αγιος Γεώργιος και Διαλισκάρι είναι οι μοναδικές στις οποίες οδηγεί δρόμος.
Μονοπάτια
Αν δεν προτιμάτε το πλωτό μέσο, τότε μπορείτε να ακολουθήσετε τα μονοπάτια του νησιού τα οποία έχουν καθαριστεί και σηματοδοτηθεί. Κορυφαίο μονοπάτι, το οποίο θα περπατήσετε τουλάχιστον μία φορά κατά την παραμονή σας στη Σίκινο (45 λεπτά από τη Χώρα), είναι εκείνο που οδηγεί στην περίφημη Επισκοπή. Παραδόθηκε στο κοινό μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο, έπειτα από χρόνια εργασιών αναστήλωσης από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, για τις οποίες απέσπασε το βραβείο Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς Europa Nostra.
Σαν κομμάτια από διαφορετικά παζλ που όμως ταίριαξαν μεταξύ τους, η Επισκοπή είναι ένα από τα ομορφότερα μνημεία των Κυκλάδων και σίγουρα το πιο αινιγματικό. Η ιστορία του φαίνεται να ξεκινάει τον 2ο-3ο αιώνα, όταν κτίστηκε ως ρωμαϊκό μαυσωλείο, ενώ τον 17ο αιώνα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό και αφιερώθηκε στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Μάλιστα, η ταφή εντοπίστηκε μόλις το 2018, κατά τη διάρκεια των εργασιών, αποκαλύπτοντας σημαντικές ιδιαιτερότητες: αφενός ανήκε σε γυναίκα, τη Νεικώ, γεγονός σπάνιο για την εποχή και ενδεικτικό του ότι επρόκειτο για κάποια αρχόντισσα, αφετέρου βρέθηκε στο διπλό τοίχωμα του ναού, προστατευμένη από αρχαιοκαπήλους. Τωόντι, ο τάφος παρέμεινε ασύλητος, σε αντίθεση με τις δύο πιο απλοϊκές ταφές που βρέθηκαν συλη-μένες στις κρύπτες.
Στη Χώρα
Εκτός από πεζοπορία και κολύμπι, οι διακοπές στη Σίκινο περιλαμβάνουν και βόλτες στη Χώρα. Χωρίζεται σε τρεις συνοικίες: το Κάστρο, το Βουνί και το Χωριό στην απέναντι πλαγιά. Στο Κάστρο χτυπά η καρδιά της, αφού βρίσκονται τα περισσότερα καταστήματα. Από το ίδιο το μεσαιωνικό κάστρο δεν διασώζεται παρά το παραπόρτι, η δευτερεύουσα είσοδός του. Τα περισσότερα σπίτια είναι τυπικά ασβεστωμένα, ωστόσο ανάμεσά τους εμφανίζονται μισογκρεμισμένα πέτρινα σπίτια και αναστηλωμένα αρχοντικά. Το Χωριό αποτέλεσε τον οικισμό των εξορίστων της δικτατορίας του Μεταξά. Σήμερα τα περισσότερα σπίτια έχουν αγοραστεί από ξένους, οι οποίοι τα έχουν αναστηλώσει με σεβασμό, διατηρώντας τις καμάρες, τις φίδες και τα πιθάρια – καμινάδες.
Η ωραιότερη βόλτα είναι στην κορυφή του λόφου της Χώρας, όπου βρίσκεται το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής ή Χρυσοπηγής (1775), το οποίο κατοικείται από μία μοναχή. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν οι πειρατές κατάφερναν να μπουν στη Χώρα, να φθάσουν στο μοναστήρι και να ξεπεράσουν τα τείχη του, τις πολεμίστρες και τις ζεματίστρες, οι μοναχές για να μην ατιμαστούν έπεφταν στον τρομακτικό γκρεμό. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, από εκεί έφευγαν, επίσης κατά τις πειρατικές επιδρομές, όλοι οι κάτοικοι, όχι πηδώντας, αλλά με σκοινιά. Οπως και να έχει, σήμερα θα απολαύσετε από εκεί τη θέα στη θάλασσα και στα γύρω νησιά.
Μια αντίστοιχη, αν όχι ωραιότερη, θέα στο Αιγαίο, συνοδεία μάλιστα εκλεκτού κρασιού, θα αγναντέψετε από το οινοποιείο «Μάναλης», το οποίο έχει ξεπεράσει εδώ και χρόνια τα τοπικά όρια. Ο Γιώργος Μάναλης και η οικογένειά του αναβιώνουν τις παλιές ποικιλίες (Ασύρτικο, Αηδάνι, Μονεμβασιά, Μαυροτράγανο, Λημνιό) στον βιολογικό αμπελώνα, ενώ το οινοποιείο, που λειτουργεί με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, διαθέτει επιπλέον εστιατόριο και χώρο όπου φιλοξενούνται εικαστικές εκθέσεις.
Μελισσοκέρια και «ιερές» λίστες
Οι Σικινιώτες ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τη μελισσοκομία και μάλιστα διαθέτουν μελισσοκομικό συνεταιρισμό. Εκτός, όμως, από το εκλεκτό θυμαρίσιο μέλι, η μέλισσα τους προσφέρει ακόμη ένα αγαθό, το κερί, το οποίο εδώ αξιοποιείται πλήρως, αφού με αυτό οι παλιές γυναίκες συνεχίζουν να φτιάχνουν τα χειροποίητα μελισσοκέρια. Αφού πάρουν το κερί από τις κερήθρες, το λιώνουν σε μια μεγάλη κατσαρόλα και έπειτα το τοποθετούν σε ένα μπολ για να κρυώσει. Κατόπιν αυτή η μάζα θερμαίνεται εκ νέου στο κάρβουνο και ξύνεται με το κουτάλι. Τα ξύσματα-φλοίδες «δουλεύονται» με υπομονή στο χέρι και στο τέλος πλάθονται γύρω από τα φιτίλια. Σε όλες τις εκκλησίες οι πολυέλαιοι κοσμούνται από αυτά τα κεριά, ενώ και στα πανηγύρια (και στα τάματα) χρησιμοποιούνται αποκλειστικά μελισσοκέρια και λαμπάδες. Υπολογίζεται ότι οι γυναίκες πλάθουν στο χέρι περισσότερα από 70 κεριά για κάθε πανηγύρι.
Πιο εντυπωσιακό και από αυτό πάντως είναι το γεγονός ότι στη Σίκινο διατηρείται ολοζώντανο το έθιμο των πανηγυράδων. Τέσσερα είναι τα μεγάλα πανηγύρια του νησιού, τέσσερις οι τιμώμενες εικόνες (Παντάνασσας, Τιμίου Σταυρού, Εισοδίων της Θεοτόκου, Ζωοδόχου Πηγής), τέσσερις και οι πανηγυράδες. Υποχρέωση του πανηγυρά είναι να φυλάει για έναν ολόκληρο χρόνο την εικόνα στο σπίτι του, να θυμιατίζει τρεις φορές την ημέρα, να κρατάει το καντήλι αναμμένο και στη γιορτή να αναλαμβάνει τα έξοδα και τη διοργάνωση του πανηγυριού. Το άσπρισμα του ναού, τα μελισσοκέρια, η αρτοκλασία, το φαγητό είναι επίσης στις αρμοδιότητές του.
Το έθιμο των πανηγυράδων διατηρείται ολοζώντανο, ενώ είναι τέτοια η επιμονή με την οποία συνεχίζεται η παράδοση, που η αναμονή για τους υποψηφίους είναι μεγάλη.
Μάλιστα είναι τόση η τιμή που αισθάνονται οι πιστοί και τέτοια η επιμονή με την οποία συνεχίζεται η παράδοση, που έχουν δημιουργηθεί πλέον τεράστιες λίστες αναμονής με τους υποψήφιους πανηγυράδες. Ειδικά για την εικόνα της Παντάνασσας είναι τόσο μεγάλη η λίστα που σπάνια κάποιος προλαβαίνει να τη φιλοξενήσει όσο είναι εν ζωή. Σε αυτές τις περιπτώσεις την υποχρέωση και την τιμή κληρονομούν οι απόγονοί του. Για τις υπόλοιπες εικόνες συχνά εγγράφονται στη λίστα απευθείας τα παιδιά ήδη από την ημέρα που γεννιούνται και καταφέρνουν να τη φιλοξενήσουν στα 30 ή και στα 50 χρόνια τους.
Στη λίστα δηλώνεται το όνομα του άνδρα της οικογένειας, τις υποχρεώσεις ωστόσο αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου οι γυναίκες. Εκείνες είναι που θα τοποθετήσουν στο πιο εμφανές σημείο του σαλονιού την εικόνα και θα τη στολίσουν με λουλούδια και κεντητά τραπεζομάντιλα. Εκείνες θα θυμιατίζουν καθημερινά και όταν φθάσει η ώρα της γιορτής μαζί με τις υπόλοιπες γυναίκες του νησιού θα φροντίσουν για την παρασκευή του φαγητού και θα φτιάξουν συλλογικά τα γλυκά και τα κεριά. Οι άνδρες αναλαμβάνουν την περιφορά της εικόνας την ημέρα της γιορτής αλλά και τη μεταφορά στο σπίτι του νέου πανηγυρά. Και στις δύο περιπτώσεις όλοι οι πιστοί ακολουθούν, πραγματοποιώντας ουσιαστικά μια μικρή λιτανεία. Μέσα στο καλοκαίρι μπορείτε να βιώσετε τον εορτασμό της Παντάνασσας τον Δεκαπενταύγουστο (γιορτάζει και δεύτερη φορά την Κυριακή της Ορθοδοξίας) ή στις 14 Σεπτεμβρίου την ιεροτελεστία για την εικόνα του Τιμίου Σταυρού. Τα Εισόδια της Θεοτόκου πανηγυρίζουν στις 21 Νοεμβρίου, ενώ η Ζωοδό-χος Πηγή μετά το Πάσχα.