Κάποιοι δεν μιλούν τη γλώσσα μας. Πώς θα καταλάβουν τον γιατρό που τους δίνει οδηγίες για τη θεραπεία τους; Κάποιοι μένουν σε απομακρυσμένα μέρη της Ελλάδας. Πώς θα φθάσουν στο ραντεβού για τη θεραπεία τους; Κάποιοι δεν ξέρουν πού θα κοιμηθούν τη νύχτα ή σε ποιο συσσίτιο θα βρεθούν. Πώς θα εξασφαλίσουν τη φροντίδα που απαιτεί η θεραπεία τους;
Αυτά τα ερωτήματα θέτει η καμπάνια ενημέρωσης για την κοινωνική ανισότητα στον καρκίνο του πνεύμονα της Ελληνικής Εταιρείας Καρκίνου Πνεύμονα «Προσοχή στο κενό», αναφερόμενη στο κενό στην πληροφορία, την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, την πρόληψη. Με αφορμή τον μήνα ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του πνεύμονα, όπως έχει οριστεί ο Νοέμβριος, οι ειδικοί επιστήμονες φέρνουν στο προσκήνιο μια πραγματικότητα που δεν είναι καθολικά αντιληπτή: ότι απέναντι στον καρκίνο του πνεύμονα δεν είναι όλοι ίσοι. Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Παθολογίας και Ογκολογίας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Καρκίνου Πνεύμονα Κωνσταντίνος Συρίγος, «φαίνεται ότι για να έχει κάποιος καλή επιβίωση στον καρκίνο του πνεύμονα, μεγαλύτερη σημασία έχει ο ταχυδρομικός του κώδικας παρά ο γενετικός του κώδικας. Και αυτό είναι σοκαριστικό στην κοινωνία που ζούμε».
Στην Ελλάδα κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περίπου 9.000 νέα περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα. Οι θάνατοι λόγω της νόσου κυμαίνονται μεταξύ 6.000 και 7.000. «Αρα καταλαβαίνετε ότι υπάρχει επιβίωση των ασθενών, αλλά αυτή θα πρέπει να αυξηθεί», τονίζει ο κ. Συρίγος. Οπως σημειώνει ο καθηγητής, ο καρκίνος του πνεύμονα έχει μια ιδιαιτερότητα. Λόγω των αιτιών που τον προκαλούν, είναι πιο συχνός στους φτωχούς, σε αυτούς που είναι στο περιθώριο της κοινωνίας, σε αυτούς που καίνε βιομάζα για να ζεσταθούν, τους αστέγους, τους ασθενείς με ψυχικές παθήσεις. Αντίθετα, στον καρκίνο του μαστού έχει τις ίδιες πιθανότητες να εκδηλώσει τη νόσο π.χ. μια εφοπλίστρια με την καμαριέρα της». Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Καρκίνου Πνεύμονα, η νόσος είναι 50%-80% συχνότερη σε άτομα με χαμηλότερο εισόδημα και εκπαίδευση. Το δε ποσοστό εξάρτησης από τη νικοτίνη σε άτομα με διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχιατρικά νοσήματα είναι 2-3 φορές υψηλότερο από τον γενικό πληθυσμό.
Ο κ. Συρίγος συνεχίζει λέγοντας ότι «αυτοί που εμφανίζουν τη νόσο συχνότερα είναι και αυτοί που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στο σύστημα. Δεν συμμετέχουν στο screening (σ.σ. εξετάσεις), δεν έχουν ακούσει καν για το screening. Το screening το έχουμε στα νοσοκομεία και περιμένουμε να μας έρθουν οι άρρωστοι. Αυτοί οι ασθενείς όταν εκδηλώσουν συμπτώματα καθυστερούν να πάνε στον γιατρό. Και όταν πάνε, μπλέκουν σε ένα σύστημα που, ας μην κρυβόμαστε, δεν είναι φιλικό. Θα πρέπει να τρέχουν από γιατρό σε γιατρό για εξετάσεις, με ραντεβού που είναι δική τους ευθύνη να προγραμματίσουν. Εάν είναι ανασφάλιστοι μπορούν να πάνε μόνο σε δημόσιο νοσοκομείο. Και κατά τεκμήριο παίρνουν πιο παλιές θεραπείες, λιγότερο αποτελεσματικές και έχουν χειρότερη ποιότητα ζωής και πρόγνωση. Ενώ λοιπόν νοσούν πιο συχνά, το σύστημα τούς βάζει περισσότερα εμπόδια. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του καρκίνου του πνεύμονα. Είναι μια ταξική, εάν μου επιτρέπεται ο όρος, νόσος».
«Το σύστημα τους βάζει περισσότερα εμπόδια», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Κων. Συρίγος και εξηγεί τι χρειάζεται να γίνει για ενίσχυση της πρόληψης και καλύτερη πρόσβαση στην περίθαλψη.
Ο κ. Συρίγος επικαλείται διεθνή μελέτη η οποία κατέδειξε ότι ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα που κάνουν προηγμένο μοριακό έλεγχο (Next Generation Sequencing) για την ανίχνευση μεταλλαγών σε γονίδια, βάσει των οποίων επιλέγεται και το αντίστοιχο φάρμακο, έχουν καλύτερη συνολική επιβίωση από αυτούς που δεν κάνουν τον έλεγχο, ακόμη κι αν αυτός είναι αρνητικός (δεν έχει εντοπιστεί γονίδιο). Οπως τονίζει, «αυτό δείχνει ότι η διαφορά στην επιβίωση δεν είναι μόνο βιολογική. Είναι και οικονομική. Αυτοί οι ασθενείς για να μπορούν να πληρώσουν την ακριβή εξέταση, η οποία στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, δεν καλύπτεται, σημαίνει ότι έχουν καλύτερη πρόσβαση γενικά σε εξειδικευμένες υπηρεσίες και κέντρα».
Το πρόβλημα των κοινωνικών ανισοτήτων στον καρκίνο του πνεύμονα με πρωτοβουλία της Ελληνικής Εταιρείας Καρκίνου Πνεύμονα έχει μπει τον τελευταίο χρόνο στην ατζέντα της Παγκόσμιας Εταιρείας Καρκίνου Πνεύμονα. Σύμφωνα με τον κ. Συρίγο, η προσπάθεια είναι να κινητοποιηθούν όσοι έχουν τη δύναμη να λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις προκειμένου να συμπεριλάβουν τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες στους σχεδιασμούς τους. Στην ερώτηση τι θα πρέπει να γίνει σημειώνει, «πρώτον, να αναγνωριστεί το πρόβλημα από επιστήμονες και φορείς υγείας. Και θα πρέπει να ξέρουμε ότι δεν έχει νόημα να χρησιμοποιούμε TikTok και Facebook για να διαφημίζουμε δράσεις για τον καρκίνο, γιατί TikTok και Facebook δεν έχουν οι ψυχιατρικοί ασθενείς, οι άστεγοι, οι μετανάστες στον δρόμο, οι Ρομά. Θα πρέπει εμείς να πάμε στον δρόμο, στις πλατείες, να βρούμε όσους είναι σε υψηλό κίνδυνο, να φροντίσουμε να εξεταστούν και να τους εξασφαλίσουμε περίθαλψη και αξιοπρεπή διαβίωση, ώστε όταν γίνει η διάγνωση, η πρώτη τους προτεραιότητα να μην είναι σε ποιο συσσίτιο θα κάνουν ουρά, αλλά η θεραπεία τους. Χρειάζεται μια συμμαχία φορέων. Και νομίζω ότι μεγάλη ευθύνη, εκτός από τους επιστήμονες και το κράτος, έχει και η φαρμακοβιομηχανία. Δεν είναι κακό σε κάποιους ασθενείς στους οποίους η φαρμακοβιομηχανία ξέρει ότι δεν πρόκειται ποτέ να πουλήσει το φάρμακο, να το χορηγήσει δωρεάν».
Ενοχές και απαξίωση
Εμπόδιο στην έγκαιρη διάγνωση βάζει και το στίγμα. Οπως εξηγεί ο κ. Συρίγος, «ο καπνιστής έχει ενοχές και αναβάλλει συνεχώς την εξέταση. Είναι πραγματικά σαν να χώνει το κεφάλι του στην άμμο. Φοβάται τα επικριτικά μάτια των συγγενών και όλης της κοινωνίας. Πρόσφατη μελέτη της Ελληνικής Εταιρείας Καρκίνου Πνεύμονα κατέδειξε ότι το 25% της κοινωνίας θεωρεί πως οι μη καπνιστές ασθενείς θα πρέπει να προηγούνται όταν υπάρχουν περιορισμένες θέσεις ακτινοθεραπείας, χειρουργείου ή χημειοθεραπείας. Αρα το 25% των πολιτών θεωρεί ότι με κάποιον τρόπο οι καπνιστές θα πρέπει να τιμωρούνται. Κάποιοι ασθενείς μας λένε ότι παρότι οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό δεν τους μίλησαν με απαξίωση επειδή είναι καπνιστές, είδαν την απαξίωση στο βλέμμα τους. Μπορεί να μην είναι αλήθεια, αλλά και μόνο ότι εκείνοι το αισθάνθηκαν σημαίνει ότι έψαξαν να το βρουν».