Τον Νοέμβριο του 1985, υπουργικά στελέχη συζητούσαν πώς έπρεπε να διαμορφωθεί η νέα νομοθεσία για την αντιμετώπιση «δύο μεγάλων σύγχρονων αθλητικών απειλών: της βίας και του ντόπινγκ». Το προσχέδιο στο οποίο κατέληξαν και είχε δημοσιευθεί στις εφημερίδες της εποχής προέβλεπε ποινές φυλάκισης χωρίς εξαγορά σε όσους δημιουργούσαν επεισόδια. Βάσει του ίδιου νομοσχεδίου, το δικαστήριο μπορούσε να απαγορεύσει στον καταδικασθέντα την προσέλευση στα γήπεδα για τρεις μήνες έως και δύο χρόνια, διάστημα που ξεκινούσε μετά την έκτιση της ποινής του. Οι συζητήσεις δεν σταμάτησαν εκεί και μέχρι σήμερα παραμένουν τραγικά επίκαιρες.
Στις 26 Οκτωβρίου 1986, πριν από την αναμέτρηση της ΑΕΛ με τον ΠΑΟΚ στο «Αλκαζάρ», μια ναυτική φωτοβολίδα που εκτοξεύθηκε από τη θύρα των οπαδών του «Δικεφάλου» καρφώθηκε στον λαιμό του 29χρονου Χαράλαμπου Μπλιώνα και του έκοψε την καρωτίδα. «Το τραγικό είναι ότι έχουμε στον αθλητικό χώρο έναν νεκρό. Αυτό αποτελεί στίγμα. Βρισκόμαστε στο χείλος του γκρεμού», δήλωνε ο τότε υφυπουργός Αθλητισμού Σήφης Βαλυράκης, προσθέτοντας ότι θα αποβάλλεται από το πρωτάθλημα και το Κύπελλο η ομάδα της οποίας οι οπαδοί θα δημιουργούν σοβαρά επεισόδια. «Πρέπει να έχουμε σκληρούς νόμους, όχι όμως για να τρομοκρατούν, αλλά για να επιβάλλουν κυρώσεις», τόνιζε.
Τον Ιανουάριο του 1991, όμως, άλλος ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του από ναυτική φωτοβολίδα. Εκτοξεύτηκε από απόσταση 70 μέτρων προς τις δυνάμεις των ΜΑΤ, οι οποίες συνόδευαν περίπου 2.000 οπαδούς του Ολυμπιακού προς το γήπεδο της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια. Η φωτοβολίδα έπληξε τον 17χρονο Γιώργο Παναγιώτου στην κοιλιακή χώρα. Στην κηδεία του η ΑΕΚ έστειλε ένα στεφάνι με την επιγραφή: «Στο τελευταίο θύμα των γηπέδων».
Από τότε μεσολάβησαν δεκαετίες και στη λίστα των θυμάτων της οπαδικής βίας προστέθηκαν και άλλα ονόματα. Τις περισσότερες φορές, έπειτα από κάποιο αντίστοιχο συμβάν που συντάρασσε την κοινή γνώμη, ακολουθούσαν παρόμοιες τοποθετήσεις για νέα μέτρα και θέσπιση πιο αυστηρών ποινών ή για νομοθετικά εργαλεία που ήδη υπήρχαν, αλλά δεν εφαρμόζονταν επαρκώς. Είναι ενδεικτικό ότι η τοποθέτηση καμερών σε όλα τα γήπεδα είχε τεθεί ως θέμα στην ατζέντα τουλάχιστον από το 2004, ενώ μέχρι και πρόσφατα αστυνομικοί επισημαίνουν ότι σε αρκετές περιπτώσεις το σχετικό οπτικό υλικό είναι μη αξιοποιήσιμο ή ότι υπάρχουν τυφλά σημεία ακόμη και σε εγκαταστάσεις μεγάλων ομάδων.
«Νόμος Ορφανού»
Κομβικό σημείο θεωρείται από αστυνομικές πηγές η ψήφιση του αποκαλούμενου «νόμου Ορφανού». Ο τότε υφυπουργός Αθλητισμού Γιώργος Ορφανός έφερε το 2006 στο προσκήνιο τον όρο «ιδιώνυμο αδίκημα», δηλαδή την άμεση φυλάκιση όσων αποδεικνυόταν ότι μετείχαν σε οπαδικά επεισόδια. Ο αντεισαγγελέας Αρείου Πάγου Βασίλης Φλωρίδης ήταν εκείνη την περίοδο αθλητικός εισαγγελέας Βορείου Ελλάδος και λέει στην «Κ» ότι το μέτρο μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά. «Πρόκειται για παραβάτες τάξεως που λειτουργούν σαν παρακράτος. Οταν το κράτος αφήνει κενό εξουσίας, το καταλαμβάνει κάποιος άλλος», επισημαίνει. «Πήγαν τότε ορισμένοι φυλακή και κατάλαβαν ότι το κράτος δεν αστειεύεται». Σε λιγότερο από δύο χρόνια όμως ο διάδοχος του κ. Ορφανού, Γιάννης Ιωαννίδης, κατήργησε το μέτρο.
«Η διαχρονικά περιορισμένη αντιμετώπιση της βίας μέσω της καταστολής και ορισμένων μέτρων δευτερογενούς πρόληψης οδηγεί εξ ορισμού σε αποτυχία», αναφέρει στην «Κ» η καθηγήτρια Εγκληματολογίας Αναστασία Τσουκαλά.
Εκτοτε το «ιδιώνυμο» δεν έπαψε να απασχολεί τον δημόσιο λόγο. Επανήλθε άλλοτε με αυστηρά κριτήρια στην εφαρμογή του και άλλοτε όχι. «Οι νόμοι θέλουν σταθερή πολιτική, ομοιόμορφη και μακροχρόνια εφαρμογή για να λειτουργήσουν αποτρεπτικά. Αυτό το μπρος – πίσω που γινόταν ήταν ό,τι χειρότερο», λέει ο κ. Φλωρίδης.
Το 2007, ο 22χρονος Μιχάλης Φιλόπουλος μαχαιρώθηκε θανάσιμα σε προκαθορισμένο ραντεβού συμπλοκής οπαδών του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού στην Παιανία. Τότε η κυβέρνηση είχε αναστείλει για δύο εβδομάδες όλες τις αθλητικές δραστηριότητες και συζητούσε τη θέσπιση πιο αυστηρών ποινών. Το θέμα της εγκατάστασης καμερών σε όλα τα γήπεδα είχε τεθεί εκ νέου, όπως και η έκδοση ηλεκτρονικών εισιτηρίων. Η χαρτογράφηση των συνδέσμων και των παραρτημάτων τους, καθώς και η διαρκής επιτήρησή τους από την αστυνομία ήταν ακόμη ένα από τα μέτρα που είχαν αποφασιστεί.
Σύνθετο φαινόμενο
Αντίστοιχες συζητήσεις επαναλήφθηκαν με άλλες αφορμές τα επόμενα χρόνια στη σκιά εκτεταμένων επεισοδίων ή δολοφονιών. Το λουκέτο στους συνδέσμους επανήλθε ξανά ως μέτρο μετά τη δολοφονία του Αλκη Καμπανού.
Η Αναστασία Τσουκαλά, ομότιμη καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris-Saclay, τονίζει ότι η οπαδική βία είναι ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο, με πολλές πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και πολιτισμικές διαστάσεις. «Η διαχρονικά περιορισμένη αντιμετώπισή της μέσω της καταστολής και ορισμένων μέτρων δευτερογενούς πρόληψης οδηγεί εξ ορισμού σε αποτυχία, όπως φαίνεται σαφώς από την αμείωτη εκδήλωση του φαινομένου σε όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο», λέει στην «Κ».
Σύμφωνα με την ίδια, αυτή η προσέγγιση πάσχει γιατί αναγνωρίζει ως βασικούς συνομιλητές για τον σχεδιασμό των μέτρων μόνο την ΕΛ.ΑΣ. και εκπρόσωπους των ΠΑΕ ή της ΕΠΟ, αποκλείοντας οπαδικούς συνδέσμους και μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας. «Η εξαγγελία μέτρων άμεσης εφαρμογής καθησυχάζει την κοινή γνώμη ως προς την ικανότητα της εκάστοτε κυβέρνησης να αποκαταστήσει τη δημόσια τάξη, προβάλλοντας παράλληλα την εικόνα της κυβερνητικής πυγμής», λέει. «Αντίθετα, οι μακροπρόθεσμες προληπτικές πολιτικές, που είναι αποδεδειγμένα σε θέση να αποκλιμακώσουν την οπαδική βία, δεν έχουν τεθεί ποτέ στη δημόσια ατζέντα. Στερούνται πολιτικού ενδιαφέροντος, καθώς τα αποτελέσματά τους, ορατά σε βάθος χρόνου, δεν είναι εξαργυρώσιμα στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση».
