Η ανθρώπινη έννομη τάξη ενδιαφέρεται από τα… γεννοφάσκια της μόνο για τον άνθρωπο· όχι για τη φύση, όχι για τα μη ανθρώπινα ζώα. Η σχέση ανθρώπου – φύσης και ανθρώπου – ζώων καθορίζεται κυρίως μέσα από το πρίσμα του ωφελιμισμού μας. Αποκλειστικά ο άνθρωπος έχει αξία.
Τα μη ανθρώπινα όντα αποτιμώνται κυρίως ως εργαλεία. Tα ζώα βιώνουν την αδικία εξαιτίας μας: άμεσα, από τα δικά μας χέρια, ή έμμεσα λόγω δικών μας λαθών, παραλείψεων και στρεβλών αντιλήψεων. Aκόμα και το Δίκαιο, άδικο παραμένει σε μεγάλο βαθμό απέναντί τους.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει – αχνά και στη χώρα μας. Πρώτο βήμα ήταν το λεγόμενο δίκαιο της ευζωίας των ζώων, μια σειρά κανόνων για την ευημερία τους, δηλαδή. Το δεύτερο, από το οποίο, τουλάχιστον στην Ελλάδα απέχουμε πολύ, αναφέρεται στη μετεξέλιξη του δικαίου της ευζωίας σε ένα σύνολο δικαιωμάτων των ζώων. Το τρίτο και ακόμα πιο ουσιαστικό θα αφορά την αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ζώων, που θα σταθμίζονται ως ισότιμα με εκείνα των ανθρώπων.
Ολα αυτά συζητήθηκαν στο πρώτο συνέδριο «Δίκαιο και Ζώα» που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο στην Αθήνα με πρωτοβουλία του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Dogs’ Voice. Στην ιδρύτρια του οργανισμού και δικηγόρο Ελενα Δέδε και την Τάμυ Δρακοπούλου από τους «Συνηγόρους για τα Ζώα Ελλάδος» οφείλεται η εξαιρετική προετοιμασία του συνεδρίου.
Η αξία και η σημασία του είναι προφανής, όχι μόνο λόγω της συγκυρίας (πολλά περιστατικά κακοποίησης ζώων, κάποια ιδιαίτερα ειδεχθή) αλλά και γιατί σ′ αυτό συμμετείχαν και οι τρεις νομικές σχολές της χώρας –ΕΚΠΑ, ΑΠΘ και Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο– με δέκα ερευνητικές ομάδες φοιτητών και ισάριθμους επιβλέποντες καθηγητές και διδάκτορες Νομικής, τους Αθανάσιο Αναγνωστόπουλο, Σπυρίδωνα Βλαχόπουλο, Ελισάβετ Καστανίδου – Συμεωνίδου, Χριστίνα Τσιτσικλή, Ιωάννη Ανδρουλάκη, Ευγενία Πρεβεδούρου, Ανδρέα-Νικόλαο Κουκούλη, Αντώνιο Καραμπατζό, Απόστολο Τασίκα, Δημοσθένη Λέντζη και Εμμανουήλ Περάκη.
Στόχος τους ήταν να ακτινογραφήσουν τον Νόμο 4830/2021 για την ευζωία των ζώων συντροφιάς, να τον συγκρίνουν με αντίστοιχους ευρωπαϊκούς και να εντοπίσουν αστοχίες. Ακόμα προσδοκούσαν να προτείνουν αλλαγές που θα τον ισχυροποιήσουν και θα κάνουν πιο επαρκή και πιο αποτελεσματική τη νομοθεσία για την προστασία των ζώων.
Εχουν δικαιώματα τα ζώα;
Εχουν, όμως, δικαιώματα τα ζώα; Από αυτή τη θεμελιώδη ερώτηση ξεκινούν όλα. «Είναι εύκολο να απαντήσει κανείς ότι είναι αδύνατον να έχουν δικαιώματα αφού δεν συμπεριλαμβάνονται στα έλλογα όντα. Αλλά αμέσως θα αντιλέξει κάποιος ότι και στους ανθρώπους, τα βρέφη και οι ασθενείς με άνοια ή άλλη αντίστοιχη κατάσταση εμφανίζουν συχνά πλήρη έλλειψη επαφής με την κοινωνική πραγματικότητα, όπως ακριβώς τα ζώα. Κι όμως, αναγνωρίζονται και προστατεύονται ως φορείς δικαιωμάτων», επισημαίνει ο Ιωάννης Σαρμάς, τέως πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και τέως υπηρεσιακός πρωθυπουργός.
«Κι αυτό συμβαίνει όχι τόσο γιατί υφίστανται ειδικές δικονομικές ρυθμίσεις που παρέχουν δικαίωμα στα πρόσωπα αυτά να αντιπροσωπεύονται από άλλα πρόσωπα, ιδίως συγγενείς τους, αλλά διότι, για λόγους βαθύτερου σεβασμού της αξίας του ανθρώπου, είναι αδιανόητο σε μια δημοκρατική, ανθρωποκεντρική έννομη τάξη να αποβάλει από την προστατευτική εμβέλεια που παρέχει, κατηγορίες ανθρώπων με οποιασδήποτε αποκλίσεις.
Αυτή η παρατήρηση αποκαλύπτει και την ουσία του προβλήματος αναφορικά με τα δικαιώματα των ζώων. Τότε μόνον θα μπορέσουμε να δεχτούμε ότι το δίκαιο της ευζωίας τους στηρίζεται στην αναγνώριση δικαιωμάτων τους όταν φτάσουμε στο σημείο να αναγνωρίσουμε ότι και τα ζώα δικαιούνται να “υπαγορεύουν” στους ανθρώπους ορισμένη συμπεριφορά απέναντί τους».
Ζητήματα αναλογικότητας
Ανάμεσα στα πολλά γκρίζα σημεία του Νόμου 4830/2021, τα οποία οι ομάδες των φοιτητών φώτισαν, ξεχωρίζουν τα ζητήματα αναλογικότητας, με δεδομένο ότι οι ποινές που προβλέπονται δεν πρέπει να είναι επαχθέστερες από το αναγκαίο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου. Θα το συνειδητοποιήσει αυτό όποιος θυμηθεί το πρόστιμο 270.000 ευρώ που επιδικάστηκε το 2020 από το Διοικητικό Εφετείο Λάρισας σε συνταξιούχο για θανάτωση οκτώ κουταβιών.
«Μια αυστηρή νομοθεσία δεν λύνει από μόνη της τη μάστιγα των κακοποιήσεων. Ο συγκεκριμένος νόμος είναι κακός, πρόχειρος, προέκυψε από μετάφραση του αντίστοιχου ολλανδικού χωρίς να υπολογιστούν οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας», λέει ο Ιωάννης Ανδρουλάκης, καθηγητής Ποινικού Δικαίου και Ποινικής Δικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Οι προθέσεις του ήταν καλές αλλά δημιουργεί προβλήματα ερμηνείας τα οποία υπονομεύουν την αποτελεσματικότητά του. Οι δικαστές συχνά έρχονται σε πολύ δυσχερή θέση».
Ολες οι ερευνητικές ομάδες που συμμετείχαν στο συνέδριο συμφώνησαν στην ανάγκη να εξορθολογιστεί το νομικό πλαίσιο ώστε ο νόμος να εφαρμόζεται και στην πράξη – να αυστηροποιηθούν οι έλεγχοι, σε παρανομούντες δήμους και πολίτες, όχι οι ποινές.
Χαρακτηριστικό είναι ένα από τα παραδείγματα που ακούστηκαν: Ενας σκύλος και ένας άνθρωπος κινδυνεύουν να πνιγούν σε μια πισίνα. Αν δεν βοηθήσετε τον άνθρωπο και πνιγεί, απειλείστε με τρία χρόνια φυλάκιση. Αν αφήσετε τον σκύλο να πνιγεί, η ποινή σας μπορεί να φτάσει τα δέκα χρόνια…