Επιλογή φοιτητών με κριτήρια που θα αποφασίζει το ίδιο το πανεπιστήμιο αφού περάσει το φίλτρο της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), και στο βάθος εθνικό απολυτήριο. Αυτός είναι, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο σχεδιασμός του υπουργείου Παιδείας για τον τρόπο επιλογής των φοιτητών των μη κρατικών μη κερδοσκοπικών ΑΕΙ. «Πρόκειται για μία πραγματικά ιστορική μεταρρύθμιση στην παιδεία και ειδικά στην ανώτατη εκπαίδευση της Ελλάδας», τόνισε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, προαναγγέλλοντας το νομοσχέδιο, το οποίο θα δοθεί σε διαβούλευση τον Ιανουάριο και θα περιλαμβάνει και διατάξεις που ικανοποιούν αιτήματα των δημόσιων πανεπιστημίων και ενισχύουν την εξωστρέφεια και την αυτονομία τους.
Καθώς τα μη κρατικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια στη χώρα μας θα αποτελούν υποχρεωτικά –λόγω της συνταγματικής απαγόρευσης του άρθρου 16– παραρτήματα ξένων ΑΕΙ, οι φοιτητές θα επιλέγονται με βάση το σύστημα που εφαρμόζει το ξένο ΑΕΙ στη χώρα του. Αλλωστε, το ίδιο έχει υιοθετήσει η Κύπρος, το νομικό πλαίσιο της οποίας θα ακολουθήσει εν πολλοίς η Ελλάδα. Ομως, για να μην καταλήξει η επιλογή φοιτητών ελεύθερη εισαγωγή, το σύστημα επιλογής θα είναι μέρος του φακέλου της αίτησης τον οποίο θα αξιολογεί η ΕΘΑΑΕ, πριν δώσει το πράσινο φως για την ίδρυση του μη κρατικού ΑΕΙ.
Βάση και εθνικό απολυτήριο
Πληροφορίες της «Κ» αναφέρουν ότι στην κυβέρνηση συζητήθηκε ακόμη και να τεθεί Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (ΕΒΕ) στα μη κρατικά ΑΕΙ, σενάριο που τελικώς απορρίφθηκε. Και αυτό διότι, σύμφωνα και με το προεκλογικό πρόγραμμα της Ν.Δ., σε επόμενη φάση θα θεσμοθετηθεί το εθνικό απολυτήριο, το οποίο θα επιτρέψει την αποσύνδεση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από την εισαγωγή στην τριτοβάθμια. Οποιος 18χρονος έχει εθνικό απολυτήριο θα μπορεί να προχωρήσει, περνώντας τα εξεταστικά φίλτρα και δοκιμασίες είτε για κρατικό είτε για μη κρατικό πανεπιστήμιο.
Παρότι μέρος της αντιπολίτευσης τα έχει χαρακτηρίσει ιδιωτικά, η κυβέρνηση επέλεξε τον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα των παραρτημάτων ξένων ΑΕΙ καθότι η φόρμουλα αυτή κρίθηκε πιο στέρεη πολιτικά και νομικά. Οπως τόνισε στην «Κ» κυβερνητικό στέλεχος, «εκτιμάμε ότι το βήμα αυτό συνιστά ασφαλή ερμηνεία του άρθρου 16 του Συντάγματος υπό το φως του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης». Από την άλλη, θεωρείται ότι η επιλογή της νομικής φόρμας των μη κερδοσκοπικών ΑΕΙ και όχι των ιδιωτικών, διευκολύνει την επίτευξη συναινέσεων τόσο στη Βουλή (πιθανότατα με το ΠΑΣΟΚ) όταν θα ψηφίζεται το νομοσχέδιο, μέσα στον Φεβρουάριο, όσο και στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Το σύστημα επιλογής φοιτητών θα είναι μέρος του φακέλου της αίτησης κάθε ιδρύματος, τον οποίο θα αξιολογεί η ΕΘΑΑΕ.
Ενέχει ωστόσο και μία πρόκληση, καθώς δυσχεραίνει την προσέλκυση ξένων ιδρυμάτων που θα πρέπει –αυτόνομα ή μέσω επενδυτικού fund– να αποφασίσουν να έλθουν στην Ελλάδα χωρίς το δέλεαρ του κέρδους. «Στόχος είναι να προσελκύσουμε ποιοτικά ΑΕΙ που να μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτική για τους Ελληνες που θέλουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό», τονίζει στην «Κ» κυβερνητικό στέλεχος. Ενδεικτικά, υπολογίζεται ότι περίπου 40.000 νέοι κάθε χρόνο φεύγουν για σπουδές στο εξωτερικό. Μόνο στην Κύπρο, από τους 52.544 φοιτητές από τρίτες χώρες στα ΑΕΙ του νησιού το 2022 οι 20.654 (δηλαδή οι τέσσερις στους δέκα) ήταν από την Ελλάδα.
Παράλληλα, το νομοσχέδιο δίνει την προοπτική η Ελλάδα να γίνει πόλος έλξης φοιτητών από το εξωτερικό με σαφή οφέλη. Ενα από τα βασικά επιχειρήματα της κυβέρνησης είναι ότι η ανάπτυξη των μη κρατικών πανεπιστημίων στην Κύπρο έφτασε να δημιουργεί μια οικονομική δραστηριότητα που αντιστοιχεί στο 6,5% του ΑΕΠ της. Η ηγεσία του ελληνικού υπουργείου Παιδείας εκτιμά ότι η λειτουργία μη κρατικών ΑΕΙ στην Ελλάδα μπορεί να φέρει αύξηση στο εθνικό ΑΕΠ κατά 1%.
Η κυβέρνηση προσδοκά να κάνει τη χώρα πόλο έλξης φοιτητών από το εξωτερικό, κάτι που θα έχει αντίκρισμα και στο ΑΕΠ.
Αλλωστε, επί χρόνια βασικό επιχείρημα και των ιδιοκτητών των ελληνικών κολεγίων που συνεργάζονται με ευρωπαϊκό ΑΕΙ, και τα οποία πίεζαν τις κυβερνήσεις για αναγνώρισή τους είναι πως μπορούσαν να αποτελέσουν εναλλακτική λύση των Ελλήνων που ήθελαν να σπουδάσουν στο εξωτερικό αλλά και να προσελκύσουν ξένους φοιτητές.
Επιστολή στο Μαξίμου
Βέβαια, οι ιδιοκτήτες των κολεγίων –σήμερα λειτουργούν 36 στην Ελλάδα– θα προτιμούσαν να επιλεγεί η νομική φόρμα του ιδιωτικού ΑΕΙ και όχι του μη κερδοσκοπικού ΑΕΙ. Και αυτό διότι στο πλαίσιο ενός μη κερδοσκοπικού μη κρατικού ΑΕΙ, το ξένο πανεπιστήμιο θα έχει θέση ισχύος σε σειρά ζητημάτων, με κρισιμότερα τη διοίκηση και το ταμείο. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις αρχές Δεκεμβρίου εστάλη στο Μέγαρο Μαξίμου επιστολή στην οποία τονίζεται ότι όσα κολέγια αδειοδοτηθούν, θα πρέπει να μην ελέγχονται οικονομικά από τα συνεργαζόμενα ξένα ΑΕΙ αλλά μόνο εκπαιδευτικά, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα.
Ετσι, όπως προκύπτει, ευκολότερα θα μεταβούν στο καθεστώς του πανεπιστημίου τα κολέγια που έως τώρα λειτουργούν ως μη κερδοσκοπικές εκπαιδευτικές δομές. Είναι αυτά που μάλλον θα πάρουν πρώτα τον τίτλο του μη κρατικού ΑΕΙ. Επίσης, δύο επενδυτικά κεφάλαια, από την Κύπρο και τη Βρετανία, συνεργαζόμενα με ιδιωτικά ΑΕΙ έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να δραστηριοποιηθούν στη χώρα όταν η ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλάξει σελίδα. Εκτός κι αν κάποιο μεγάλο διεθνές πανεπιστημιακό brand, όπως ακούγεται σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», τους προλάβει.
Τέσσερις πανεπιστημιακοί κρίνουν τις εξαγγελίες
Αγγελος Χανιώτης
Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον
Πώς θα επιτύχουν τα παραρτήματα
Παρότι για την ίδρυση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων δεν μπορώ να εκφέρω κρίση χωρίς γνώση των συγκεκριμένων διατάξεων, είναι θετική η επιλογή τού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα των παραρτημάτων. Το σημαντικότερο ζητούμενο για μένα είναι το πώς θα καλύψουν τα παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, οικονομίας και εκπαίδευσης που δεν καλύπτει επαρκώς το δημόσιο πανεπιστήμιο. Θα το κάνουν αν προσφέρουν προγράμματα σπουδών που συνδέονται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Αν επιτύχουν τήρηση του προβλεπόμενου χρόνου σπουδών με στενότερη παρακολούθηση της προόδου των φοιτητών. Αν έχουν αναλογία διδασκόντων και διδασκομένων που να αντιστοιχεί στον μέσο όρο των χωρών της Ε.Ε., δηλαδή 13 φοιτητές ανά διδάσκοντα (στην Ελλάδα είναι 30). Αν προσφέρουν προγράμματα σπουδών που δεν παρέχουν τα κρατικά ΑΕΙ – π.χ. Ασιατικές Σπουδές, που έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα ενόψει των αναπτυσσόμενων σχέσεων με την Κίνα, ή Ισλαμικές Σπουδές, που η διαρκής αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού στην Ευρώπη καθιστά απαραίτητες (εκτός αν θέλουμε να στρουθοκαμηλίζουμε). Τέλος, αν δείξουν μεγαλύτερη ευελιξία στην εισαγωγή των φοιτητών, συγκεκριμένα, επιτρέποντας την εγγραφή φοιτητών στο αντικείμενο της πραγματικής τους επιλογής, δίνοντας ευελιξία στην αλλαγή σχολής / αντικειμένου και εφαρμόζοντας αυστηρές διατάξεις για διαγραφή όσων δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των σπουδών. Το σημαντικότερο: η ανώτατη εκπαίδευση θα χωλαίνει και στα κρατικά και στα μη κρατικά πανεπιστήμια αν δεν βελτιωθεί δραματικά το επίπεδο της μέσης εκπαίδευσης και δεν υπάρξει σοβαρός επαγγελματικός προσανατολισμός.
Γεώργιος Ι. Δουκίδης
Καθηγητής Ηλεκτρονικού Επιχειρείν στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η αναπτυξιακή προοπτική
Είναι θετικό για την τριτοβάθμια εκπαίδευση αν έρθουν καλά ξένα πανεπιστήμια στη χώρα και στήσουν ολοκληρωμένες εκπαιδευτικές / ερευνητικές υποδομές με μόνιμο ακαδημαϊκό προσωπικό υψηλού επιπέδου, ερευνητικά εργαστήρια με διδακτορικές σπουδές, εκπαιδευτική αριστεία, αναβαθμισμένη φοιτητική μέριμνα καθώς και αδιάβλητες μεθόδους επιλογής των εισακτέων διεθνώς αποδεκτές.
Τα 25 ελληνικά δημόσια ΑΕΙ με τα 440 τμήματα έχουν τη δυνατότητα προσφοράς 70.000-80.000 θέσεων ετησίως σε πρωτοετείς φοιτητές. Λαμβάνοντας υπόψη το δημογραφικό πρόβλημα, θα πρέπει τα μη κρατικά ΑΕΙ να στοχεύσουν στην προσέλκυση τουλάχιστον 20.000 φοιτητών ετησίως. Αυτή η αναπτυξιακή διάσταση της κυβερνητικής πρωτοβουλίας (που μπορεί σε ιδανικές συνθήκες να αυξήσει το ΑΕΠ κατά 1%-2%) μπορεί να ενισχυθεί επιπλέον αν τα μη κρατικά ΑΕΙ προσφέρουν προγράμματα σπουδών σε νέες ειδικότητες με υψηλή ζήτηση, αλλά και οι κεντρικές τους εγκαταστάσεις να μεταφερθούν στην περιφέρεια. Οι περιοχές της Αττικής και Θεσσαλονίκης θεωρούνται κορεσμένες με δέκα δημόσια ΑΕΙ.
Αν προσελκυστούν δεκάδες χιλιάδες φοιτητές από τρίτες χώρες, θα μπορούσε να εξελιχθεί η χώρα σε ένα περιφερειακό κέντρο (hub) ανώτατης εκπαίδευσης. Αυτό θα βοηθήσει επίσης τα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ λόγω των νέων αγγλόφωνων προγραμμάτων σπουδών τους και των κοινών μεταπτυχιακών προγραμμάτων τους με ΑΕΙ του εξωτερικού. Μέριμνα όμως πρέπει να ληφθεί για τη βιωσιμότητα κρίσιμων σχολών σε περιφερειακά πανεπιστήμια από πιθανή μείωση των φοιτητών.
Το στήσιμο ολοκληρωμένων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων κοστίζει ακριβά, η φιλοσοφία τους δεν πρέπει να είναι μόνο η διάδοση της γνώσης αλλά και η δημιουργία γνώσης μέσω της έρευνας, ενώ είναι επιβεβλημένη η ολοκληρωμένη και συνεχής αξιολόγησή τους από την ΕΘΑΑΕ.
Μιχάλης Χαλιάσος
Καθηγητής Μακροοικονομικών και Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε Φρανκφούρτης
Με ανεξάρτητη αξιολόγηση
Θα πρέπει να φέρουμε τα εξέχοντα ξένα πανεπιστήμια που ενδιαφέρονται για παρουσία στον γεωγραφικό μας χώρο και όχι τα μέτρια που ειδικεύονται στην παροχή «εύκολων» πτυχίων. Από την 9χρονη εμπειρία μου στην Αρχή Αξιολόγησης της Κύπρου μπορώ να τονίσω την ανάγκη η όποια επιτροπή αξιολόγησης να παραμείνει ανεξάρτητη από πιέσεις, γιατί τα οικονομικά συμφέροντα δεν είναι αμελητέα.
Θεωρώ επιβεβλημένη τη σύγχρονη ερμηνεία της περίεργης πρόβλεψης του Συντάγματος για αποκλειστική παροχή δωρεάν πανεπιστημιακής παιδείας. Αυτή παραπέμπει σε προστασία συμφερόντων αντί σε διασφάλιση της πρόσβασης στην πανεπιστημιακή μόρφωση. Λυπάμαι, όμως, που δεν επιτρέπουμε ακόμη σε Ελληνες οραματιστές να χτίσουν ελληνικά ιδιωτικά πανεπιστήμια, όπως τα γνώρισα με την επιτυχία του Νίκου Τραυλού στο Alba.
Κωνσταντίνος Γ. ∆ροσάτος
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι των ΗΠΑ
Το ερώτημα της ισοτιμίας
Το νομοσχέδιο θέτει τη βάση για είσοδο ξένων μη κρατικών πανεπιστημίων στον ζωτικό χώρο των ελληνικών ΑΕΙ. Μένει να αποσαφηνιστούν η ακαδημαϊκή ισοτιμία του πτυχίου για όσους επιθυμούν να κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές σε κρατικά ΑΕΙ και η ισοτιμία ως προς τη δυνατότητα πλήρους άσκησης επαγγελματικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα που συνήθως καθορίζονται από τους επαγγελματικούς συλλόγους. Ο ρυθμιστικός ρόλος της αρμόδιας Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης στη λειτουργία κρατικών και μη κρατικών πανεπιστημίων χρειάζεται να ασκηθεί με τρόπο που δεν θα τη μετατρέπει σε έναν γραφειοκρατικό φορέα παροχής «βεβαιώσεων πιστών αντιγράφων» των κρατικών ΑΕΙ. Η αδειοδότηση κάθε νέου μη κρατικού πανεπιστημίου πρέπει να πιστοποιεί την εισαγωγή στη χώρα πρωτοποριακών προγραμμάτων σπουδών και υψηλού επιπέδου έρευνας. Τέλος, οι οικονομικές εγγυήσεις για την ίδρυση μη κρατικού πανεπιστημίου πρέπει να αντικατοπτρίζουν την οικονομική ευρωστία του και τη δυνατότητα απρόσκοπτης συνέχειας των σπουδών και χορήγησης υποτροφιών. Συνεπώς, οι προβλεπόμενες εγγυήσεις που αντιστοιχούν στο κόστος ενός πολυτελούς διαμερίσματος στην Αθήνα (τουλάχιστον 2 εκατ. ευρώ) χρειάζεται να επανεξεταστούν.