Το νέο σχέδιο νόμου αίρει υφιστάμενες διακρίσεις λόγω φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού, τονίζει στην «Κ» η δικηγόρος και διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ Μαρία-Ευφραιμία Γερασοπούλου, εκ των τριών νομικών που διαδραμάτισαν κομβικό ρόλο στην προετοιμασία του (οι άλλες δύο είναι η Κατερίνα Φουντεδάκη, καθηγήτρια Αστικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ, και η Λίνα Παπαδοπούλου, καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου).
Μολονότι πολύς λόγος είχε γίνει το προηγούμενο διάστημα για το εάν θα παρέχεται δικαίωμα τεκνοθεσίας στα ομόφυλα ζευγάρια ή εάν θα απολάμβαναν μόνο το δικαίωμα γάμου, η κ. Γερασοπούλου ξεκαθαρίζει ότι η διάκριση εις βάρος των ομόφυλων ζευγαριών σε μια τέτοια περίπτωση θα συνεχιζόταν, με τη χώρα να κινδυνεύει με καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Φαίνεται όμως ότι πολλά μένουν ακόμη να γίνουν.
Ενώ με το νέο σχέδιο νόμου τα ομόφυλα ζευγάρια θα μπορούν και να παντρεύονται και να υιοθετούν από κοινού παιδιά (όπως και να υιοθετεί ο έως τώρα «αόρατος γονιός» το παιδί του συζύγου του, διασφαλίζοντας έτσι κληρονομικά και άλλα δικαιώματα των παιδιών), δεν μπορούν να καταφύγουν σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Μολονότι η υπογονιμότητα ταλανίζει τα σύγχρονα ζευγάρια, παντρεμένο ζευγάρι γυναικών δεν θα μπορεί από κοινού να προχωρήσει σε εξωσωματική. Ως γνωστόν, τα ομόφυλα ζευγάρια δεν θα μπορούν να αποκτήσουν από κοινού παιδί ούτε με παρένθετη κύηση. Ωστόσο θα μπορούν να καταφύγουν στις χώρες του εξωτερικού, όπου αυτό επιτρέπεται. Η γονεϊκή σχέση του παιδιού και με τους δύο ομόφυλους γονείς θα αναγνωρίζεται στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με την κ. Γερασοπούλου, «θα δημιουργείται, έτσι, το παράδοξο να αναγνωρίζονται στη χώρα μας ως γονείς οι ομόφυλοι σύζυγοι που απέκτησαν παιδί με παρένθετη στο εξωτερικό, αλλά θα εμποδίζεται η χρήση της μεθόδου στην Ελλάδα».
Προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα βασικότερα σημεία του σχεδίου νόμου, θέσαμε στην κ. Γερασοπούλου ορισμένες βασικές ερωτήσεις.
Εννέα ερωταπαντήσεις αποσαφηνίζουν τα βασικότερα σημεία του σχεδίου νόμου.
Ουσιαστική προστασία παιδιών και «αόρατων» γονέων
1. Γιατί είναι σημαντικό το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου; Αποτελούσε διάκριση λόγω φύλου ο γάμος μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια;
Είναι σημαντικό, διότι με αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζεται η ισότητα στον γάμο, όπως ήδη συμβαίνει στις πιο προηγμένες χώρες της ευρωπαϊκής μας οικογένειας. Η θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου μεταξύ δύο προσώπων του ίδιου φύλου συνιστά μια τομή στο ελληνικό Οικογενειακό Δίκαιο, αίροντας υφιστάμενες διακρίσεις λόγω φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού.
2. Τι αλλάζει σε ό,τι αφορά την τεκνοθεσία/υιοθεσία; Θα μπορεί ένα ομόφυλο ζευγάρι να υιοθετήσει από κοινού ένα παιδί; Θα έχουν τις ίδιες πιθανότητες και ευκαιρίες να τα καταφέρουν με τα ετερόφυλα ζευγάρια;
Η επέκταση της δυνατότητας τέλεσης πολιτικού γάμου και από ομόφυλα ζευγάρια επιτρέπει αντανακλαστικά και την εφαρμογή σε αυτούς, ως συζύγους, των διατάξεων του Αστικού Κώδικα για την από κοινού υιοθεσία παιδιού, όπως και την υιοθεσία του παιδιού του ενός συζύγου από τον άλλον. Σε περίπτωση που ομόφυλοι σύζυγοι επιθυμούν να υιοθετήσουν κοινό παιδί, θα (πρέπει να) έχουν ίσες πιθανότητες και ευκαιρίες με τους ετερόφυλους συζύγους. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν μπορεί να αποτελεί κριτήριο για την εκτίμηση της συνδρομής της προϋπόθεσης του συμφέροντος του υιοθετούμενου παιδιού, όπως με άλλη ευκαιρία έχει κρίνει επανειλημμένως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).
3. Θα μπορούσε να προβλεφθεί μόνο ο γάμος ομοφύλων, χωρίς να παρέχεται δικαίωμα τεκνοθεσίας/υιοθεσίας;
Οχι. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να θεσμοθετηθεί ειδική εξαίρεση στον νόμο που θα απέκλειε τους ομόφυλους συζύγους από την εφαρμογή σε αυτούς των διατάξεων για την υιοθεσία. Αυτό, ωστόσο, θα αποτελούσε αναμφίβολα διάκριση λόγω φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού, καθόσον οι ετερόφυλοι σύζυγοι μπορούν να υιοθετήσουν από κοινού παιδί ή ο ένας το παιδί του άλλου, ενώ οι ομόφυλοι σύζυγοι όχι. Η καταδίκη της χώρας μας από το ΕΔΔΑ, στην περίπτωση αυτή, θα ήταν αναπόφευκτη.
4. Αν ψηφιστεί ο νόμος και ένα ομόφυλο ζευγάρι παντρευτεί, θα μπορεί ο «αόρατος» έως τώρα γονέας να υιοθετήσει το παιδί του συζύγου του;
Ναι, θα επιτρέπεται η υιοθεσία του παιδιού του ενός συζύγου από τον άλλον. Ετσι θα δημιουργείται συγγένεια του παιδιού και με τους δύο, ώστε να κατοχυρώνονται πλήρως μεταξύ τους δικαιώματα και υποχρεώσεις.
5. Αν επιτραπεί ο γάμος και η τεκνοθεσία/υιοθεσία στα ομόφυλα ζευγάρια, ποια είναι αυτά τα δικαιώματα τα οποία διασφαλίζονται για τα παιδιά, που δεν τα απολαμβάνουν σήμερα;
Με την υιοθεσία του παιδιού και από τους δύο ομόφυλους συζύγους (ή με την υιοθεσία του παιδιού του ενός συζύγου από τον άλλον) θα δημιουργείται συγγένεια (γονεϊκός δεσμός) και με τους δύο γονείς. Ως εκ τούτου θα ιδρύεται εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα, δηλαδή ο γονέας και το παιδί κληρονομούνται μεταξύ τους χωρίς να χρειάζεται η σύνταξη διαθήκης και με τη φορολογική αντιμετώπιση συγγενών πρώτου βαθμού, καθώς και δικαίωμα διατροφής. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της ανηλικότητας η γονική μέριμνα του παιδιού θα ασκείται και από τους δύο γονείς. Ετσι ο «αόρατος» έως σήμερα πραγματικός γονέας θα λαμβάνει και αυτός από κοινού με τον άλλον αποφάσεις για το παιδί (για την υγεία, την εκπαίδευσή του κ.λπ.), ενώ μέχρι σήμερα εμποδίζεται, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στο πλαίσιο αναγκών περίθαλψης του παιδιού, συνεργασίας με τους εκπαιδευτικούς στο σχολείο του κ.ο.κ. Επιπλέον, σε περίπτωση αποβίωσης του ενός (μοναδικού σήμερα αναγνωριζόμενου) γονέα, το παιδί δεν θα στερείται τον άλλον γονέα του, όπως συμβαίνει τώρα. Υποκατάστατοι θεσμοί που προτείνονται αντί της υιοθεσίας (λ.χ. επιτροπεία, αναδοχή κ.λπ.) δεν παράγουν τα ίδια νομικά αποτελέσματα, αφού δεν επιτρέπουν την ίδρυση συγγένειας μεταξύ γονέα – παιδιού και κατ’ επέκταση δεν είναι επαρκείς για την ουσιαστική προστασία αυτού του παιδιού.
6. Τι αλλάζει –ή τι δεν αλλάζει– με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή;
Σύμφωνα με τις έως τώρα εξαγγελίες, οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα και των ειδικών νόμων για τη ρύθμιση της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν θα επηρεαστούν.
7. Ενα ζευγάρι γυναικών θα μπορεί να προχωρήσει σε εξωσωματική, αν ψηφιστεί το σχέδιο νόμου; Θα αναγνωρίζεται ο δεύτερος γονέας;
Ζευγάρι γυναικών δεν (θα) μπορεί από κοινού να χρησιμοποιήσει μεθόδους υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, ώστε να αναγνωριστούν και οι δύο γυναίκες ως γονείς του παιδιού που θα γεννηθεί. Τέτοια δυνατότητα δεν υπάρχει ούτε σήμερα για ζευγάρι γυναικών με σύμφωνο συμβίωσης. Επομένως, αν δεν μεταρρυθμιστεί το νομικό πλαίσιο με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, δεν θα παρέχεται η δυνατότητα αυτή ούτε αν οι δύο γυναίκες είναι σύζυγοι. Ωστόσο, η μόνη (άγαμη) γυναίκα έχει πρόσβαση, υπό τους όρους του νόμου, σε τέτοιες μεθόδους εδώ και δύο δεκαετίες και αναγνωρίζεται ως μοναδική γονέας του παιδιού. Υπό αυτό το πρίσμα δικαιολογείται η επανεξέταση του ζητήματος της πρόσβασης ομόφυλων ζευγαριών σε μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και η αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου που τη ρυθμίζει.
8. Ενα ομόφυλο ζευγάρι –άνδρες ή γυναίκες– θα μπορεί να αποκτήσει από κοινού παιδί με παρένθετη κύηση; Αν όχι, αποτελεί διάκριση σε σχέση με τα ετερόφυλα ζευγάρια;
Η απάντηση είναι και πάλι αρνητική, στο μέτρο που με το νομοσχέδιο δεν αναθεωρηθούν οι σχετικές διατάξεις. Το ζήτημα της ύπαρξης ή μη διάκρισης σε σχέση με τα ετερόφυλα ζευγάρια είναι δυσχερές, με αξιοπρόσεκτα επιχειρήματα να υποστηρίζονται και από τις δύο πλευρές, ενόψει και του γεγονότος ότι επί της νομιμότητας της παρένθετης δεν υπάρχει «συναίνεση» (consensus) στον ευρωπαϊκό χώρο.
9. Ενα ομόφυλο ζευγάρι μπορεί να αποκτήσει παιδί με παρένθετη κυοφορούσα στο εξωτερικό; Αποτελεί διάκριση σε σχέση με τα ζευγάρια που δεν μπορούν να προβούν σε μια τέτοια ενέργεια;
Ομόφυλο ζευγάρι μπορεί να αποκτήσει παιδί με παρένθετη κυοφορούσα στο εξωτερικό στις χώρες όπου αυτό επιτρέπεται (Βέλγιο, Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ και αλλού) και ιδρύεται συγγένεια (γονεϊκή σχέση) του παιδιού και με τους δύο ομόφυλους γονείς. Η σχέση αυτή, με βάση την εικόνα που έχουμε για το νομοσχέδιο, θα αναγνωρίζεται στην Ελλάδα, όπως άλλωστε επιβάλλει και η νομολογία του ΕΔΔΑ. Θα δημιουργείται, έτσι, το παράδοξο να αναγνωρίζονται στη χώρα μας ως γονείς οι ομόφυλοι σύζυγοι που απέκτησαν παιδί με παρένθετη στο εξωτερικό, αλλά θα εμποδίζεται η χρήση της μεθόδου αυτής στην Ελλάδα.