Στην Ισλανδία και τη Φινλανδία οι εταιρείες δεν κανονίζουν συσκέψεις το απόγευμα, συνυπολογίζοντας ότι πολλοί εργαζόμενοι γονείς θα έχουν υποχρεώσεις εκείνη την ώρα. Στη Νότια Κορέα, από την άλλη, οι συνεδριάσεις γίνονται μόνο απόγευμα. Ακόμα όμως και στον «παράδεισο» των σκανδιναβικών χωρών οι άνθρωποι αναπαραγωγικής ηλικίας διστάζουν να κάνουν οικογένεια. Αυτά ήταν ορισμένα από τα στοιχεία που αναδείχθηκαν στην τρίτη Δημογραφική Σύνοδο του Economist, στην οποία έδωσαν το «παρών» πολιτικοί και ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο.
«Τα τελευταία δέκα χρόνια σημειώνεται μικρή μείωση των ποσοστών γεννήσεων», λέει στην «Κ» ο Γκούναρ Αντερσον, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, «οι νέοι δεν θέλουν να κάνουν παιδιά καθώς έχουν θορυβηθεί από τη γενικευμένη ανασφάλεια». Η κλιματική κρίση, η πανδημία, οι πολεμικές συγκρούσεις προβληματίζουν και αγχώνουν τους εν δυνάμει γονείς, οι οποίοι «βομβαρδίζονται» από πάρα πολύ μεγάλο όγκο πληροφοριών. Αν και είχε διατυπωθεί η άποψη ότι η περίοδος της πανδημίας και του εγκλεισμού θα επέφερε αύξηση των γεννήσεων –ένα νέου τύπου baby boom– αυτό δεν επιβεβαιώθηκε. «Τα στατιστικά στοιχεία που διαθέτουμε για τις βόρειες χώρες δεν δείχνουν κάτι τέτοιο», απαντά ο κ. Αντερσον. «Τα ζευγάρια που είχαν ήδη ένα παιδί πήραν γρηγορότερα την απόφαση να κάνουν δεύτερο ή τρίτο αξιοποιώντας τους μήνες του εγκλεισμού και της τηλεργασίας», διευκρινίζει ο ίδιος, «όσοι ωστόσο ήταν άτεκνοι δεν άλλαξαν τον προγραμματισμό της ζωής τους». Η Σουηδία παρέχει άδεια ανατροφής τέκνου 1,5 έτους, επί πληρωμή, την οποία δικαιούνται εξίσου η μητέρα και ο πατέρας. «Συνήθως παίρνει έναν χρόνο η μητέρα και έναν ο πατέρας», λέει ο κ. Αντερσον, που περιγράφει ένα άρτιο σύστημα φύλαξης παιδιών προσχολικής ηλικίας. «Τα μέτρα στήριξης έχουν ως στόχο την ευημερία του παιδιού», τονίζει ο ίδιος. «Στη Σουηδία δεν θέτουμε προϋποθέσεις ως προς τον τύπο της οικογένειας που ο καθένας επιθυμεί να δημιουργήσει».
Ποια μέτρα θα μπορούσε να θεσμοθετήσει η ελληνική κυβέρνηση για να υποστηρίξει όσους θέλουν να αποκτήσουν παιδιά; «Εγώ δεν θεωρώ ότι δίνοντας χρήματα μέσω επιδομάτων θα ωθήσεις τους νέους να γίνουν γονείς», υπογραμμίζει ο Σουηδός πανεπιστημιακός. «Η παροχή μιας γενναιόδωρης άδειας ανατροφής στους γονείς και η λειτουργία δομών φύλαξης των παιδιών προσχολικής ηλικίας είναι κομβικής σημασίας». Ο Σουηδός συνομιλητής μας αναφέρεται συνεχώς στη «γονεϊκότητα» και όχι στη «μητρότητα». «Η ενεργοποίηση των πατεράδων μπορεί να επιφέρει ουσιαστική αλλαγή», τονίζει, «αντίστοιχο αντίκτυπο μπορεί να επιφέρει και η ευαισθητοποίηση των εργοδοτών έτσι ώστε να είναι πρόθυμοι να αποδεχθούν πιο ευέλικτα μοντέλα εργασίας». Οπως παρατηρεί, «αυτά είναι τα σημαντικά ελλείμματα στις χώρες του Νότου, όπου ακόμα επιβιώνει το πατριαρχικό μοντέλο, αν σταδιακά αλλάξουν οι εν λόγω νοοτροπίες ίσως αναχαιτιστεί η ραγδαία μείωση του πληθυσμού».
Νότια Κορέα, Νότια Ευρώπη
Τη νοοτροπία υποδεικνύει ως καθοριστικό παράγοντα και ο Αυστριακός Βόλφγκανγκ Λουτζ, ιδρυτικός διευθυντής του Wittgenstein Centre για το δημογραφικό. «Η Νότια Κορέα με 0,7 γεννήσεις ανά γυναίκα είναι η χώρα με τη χειρότερη “απόδοση” αυτή τη στιγμή», επισημαίνει μιλώντας στην «Κ». «Οι γυναίκες σπουδάζουν και κάνουν καριέρα στη Νότιο Κορέα, όπως σε όλο τον προηγμένο κόσμο, όταν όμως φθάνει η στιγμή της οικογένειας είναι αναγκασμένες να διαλέξουν έναν από τους δύο ρόλους – της μητέρας ή της εργαζόμενης», περιγράφει. «Η χώρα διατηρεί το “παραδοσιακό” μοντέλο, που θέλει τη γυναίκα να μένει στο σπίτι για να μεγαλώσει τα παιδιά της». Η εξαναγκαστική θυσία της καριέρας ωθεί τελικά τις γυναίκες στη Νότια Κορέα να γεννούν πολύ λιγότερο από τον μέσο π.χ. ευρωπαϊκό μέσο όρο. «Αυτό που συμβαίνει στη Νοτιοανατολική Ασία, παρατηρείται και στη Νότια Ευρώπη, όπου εξίσου καταγράφεται ένας χαμηλός ρυθμός γεννήσεων: οι γυναίκες σπουδάζουν και εργάζονται, οφείλουν όμως να αναλάβουν αργότερα στον απόλυτο βαθμό τις ευθύνες των παιδιών και του νοικοκυριού». Καθώς η εξίσωση δεν «βγαίνει», οι γυναίκες στη Νότια Ευρώπη αναλαμβάνουν και τους δύο ρόλους εξουθενωμένες, βάζουν την καριέρα τους σε δεύτερη μοίρα, σταματούν να δουλεύουν ή απλώς αποφασίζουν να μη γίνουν μητέρες.
Η περίπτωση της Γερμανίας αποδεικνύει ότι παρεμβάσεις ακόμα και με καθυστέρηση μπορούν να είναι αποτελεσματικές. «Στη Γερμανία υπήρχε συνεχής μείωση των γεννήσεων από τη δεκαετία του ’60 έως και το 2007», περιγράφει ο κ. Αντερσον. «Τότε αποφασίστηκε να υιοθετήσουν κάποια από τα δικά μας μέτρα», προσθέτει, «ήταν βέβαια πιο εύκολο, καθώς ήταν σε επίπεδο νοοτροπίας πιο κοντά σε μας». Με καθιέρωση γονεϊκής άδειας και βελτίωση των υποδομών φύλαξης το ποσοστό γεννήσεων στη Γερμανία ανά γυναίκα ανέβηκε από 1,3 σε 1,5 παιδιά.