Με την έκρηξη της βίας μεταξύ των εφήβων αναδεικνύονται οι τέσσερις πόλοι που οφείλουν άμεσα να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση των γνωστών περιστατικών και την πρόληψη νέων. Αυτοί είναι η οικογένεια, το σχολείο, η πολιτεία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ξεκινώντας από τον τελευταίο θα έλεγα ότι αποτελεί γενεσιουργό παράγοντα της βίας, αφού όχι μόνον επιτρέπει την έκφρασή της με λόγο και εικόνα, αλλά στηρίζεται και στη σαγήνη που ασκουν η βία και το βίαιο άτομο. Αυτό έχει ως συνέπεια όλες οι πράξεις βίας να αναρτώνται, προσδίδοντας αίγλη και followers στους δράστες. Δυστυχώς, ζούμε στην εποχή που η πιο ισχυρή αξία είναι το να είσαι «αναγνωρίσιμος» με κάθε μέσον! Πρέπει να το παραδεχθούμε ότι η καλλιέργεια κακοήθειας και βίας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθεί. Μόνη μας ελπίδα είναι το να υπάρξει διεθνής πολιτική βούληση που θα αξιοποιήσει τη συνεχώς εξελισσόμενη τεχνητή νοημοσύνη ως μόνη ικανή να αναγνωρίζει και να αποκλείει τα μηνύματα μίσους.
Πηγαίνοντας στον πόλο της Πολιτείας, πρέπει να δούμε τα τρία σκέλη: Αστυνομία, Δικαιοσύνη, Υγεία. Οι άνθρωποι πρέπει να απευθύνονται στην Αστυνομία εφόσον γνωρίζουν περιστατικά βίας. Οχι μόνον οι γονείς του θύματος και οι μάρτυρες, αλλά και οι γονείς του δράστη. Αυτό το τελευταίο μπορεί να εκπλήσσει, αλλά υποστηρίζω ότι όσο πιο νωρίς γίνει η επαφή με τον νόμο, τόσες πιο πολλές πιθανότητες υπάρχουν να ανακοπεί μια άσχημη εξέλιξη. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν προϋπάρξει πολλαπλά δείγματα παραβατικότητας ή/και ψυχοπάθειας, που η οικογένεια, το σχολείο και το περιβάλλον γνωρίζουν και που συνειδητά υποτιμούν και αποκρύπτουν. Το δεύτερο και καθοριστικό βήμα είναι η παραπομπή στη Δικαιοσύνη. Η αλληλουχία των διαδικασιών με αποκορύφωση τη δίκη του ανηλίκου και των γονέων του έχει αποδεχθεί ότι οδηγεί πολλά ανώριμα άτομα στη συνειδητοποίηση των πράξεών τους. Αυτό συμβαίνει επειδή τις ονομάζει, εξηγεί γιατί –και σε ποιο βαθμό– είναι παράνομες και ορίζει την ποινή που επισύρουν. Επειδή ως παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής γνωρίζω ότι πολλοί από τους ανηλίκους που παίρνουν μέρος σε πράξεις εκφοβισμού, «ξεκαθαρίσματος λογαριασμών» μεταξύ συμμοριών και «ενώσεων» οπαδών βρίσκονται στο μεταίχμιο της παθολογίας και επειδή πιστεύω στη δυναμική της εφηβείας, υποστηρίζω ότι, εφόσον η Δικαιοσύνη το κρίνει, οι ποινές πρέπει να δίνονται με αναστολή και οι ανήλικοι και οι οικογένειές τους με δικαστική απόφαση να υποχρεώνονται σε ατομική και οικογενειακή θεραπεία αντιστοίχως. Αυτό είναι το τρίτο βήμα σε μια σύγχρονη αντίληψη της παραβατικότητας. Επειδή οι δημόσιες υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας δεν επαρκούν –και όσοι γνωρίζουμε τα πράγματα από μέσα ξέρουμε ότι μάλλον συνεχώς θα υποστελεχώνονται– θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης σχετικά με τη «Βία από και προς τους ανηλίκους», που θα περιλαμβάνει τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα και θα αναπτύσσει έγκυρα ψυχοθεραπευτικά και παιδαγωγικά προγράμματα. Μόνο η ανάπτυξη τέτοιων προγραμμάτων, η καταγραφή τους και η αξιολόγησή τους θα μας δώσουν ουσιαστικές πληροφορίες για το φάσμα της βίας στην κοινωνία μας και για τις θεραπευτικές μεθόδους που αποδίδουν.
Οι άνθρωποι πρέπει να απευθύνονται στην Αστυνομία εφόσον γνωρίζουν περιστατικά βίας. Οχι μόνον οι γονείς του θύματος και οι μάρτυρες, αλλά και οι γονείς του δράστη.
Ερχομαι στον πόλο «σχολείο». Το σχολείο, ήδη από το νηπιαγωγείο, οφείλει να καλλιεργεί στους μαθητές την έννοια της συνεργασίας και του σεβασμού του άλλου μέσα από ομαδικές εργασίες. Να εγκαταστήσει ένα σύστημα ανταμοιβών και ποινών που να τις τηρεί. Συχνότατα αυτό δεν συμβαίνει υπό την πίεση ή τη βία των μαθητών και των γονέων. Το σχολείο, λοιπόν, εμφανίζεται ελλιπές και αφερέγγυο ως προς την εφαρμογή του νόμου, δίδοντας το χειρότερο δυνατό παράδειγμα στους εφήβους τη στιγμή που η εφηβεία έχει από τη φύση της την τάση στην εναντίωση, στη σύγκρουση και στην αναρχία. Το σχολείο χρειάζεται επειγόντως εκπαιδευτική αναθεώρηση και πλαισίωση από ειδικούς της ψυχικής υγείας, που θα λειτουργούν μέσα στο σχολικό πλαίσιο ομάδες υποστήριξης για τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς.
Δυστυχώς, πολλές οικογένειες εγκυμονούν τη βία. Μια βασική αιτία αποτελούν τα λεγόμενα «δικαιώματα» των παιδιών που έχουν παρεννοηθεί και εξομοιώνονται με τα δικαιώματα των ενηλίκων. Αυτό, σε συνδυασμό με τις υπερβολικές υποχρεώσεις των γονέων προς παιδιά, δημιουργεί σε πολλούς γονείς ανομολόγητο αίσθημα ασφυξίας που είτε ξεσπά στα παιδιά με τη μορφή βίας είτε οργανώνει, και αυτό είναι το χειρότερο, ένα κλίμα λανθάνουσας επιθετικότητας προς τα παιδιά. Την ενδοοικογενειακή αυτή επιθετικότητα πολλά παιδιά τη μεταθέτουν στην κοινότητα και την ασκούν πάνω σε ομηλίκους, που συνήθως είναι ευκολότεροι και ασθενέστεροι στόχοι από ό,τι οι γονείς τους.
Ο κ. Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι παιδοψυχίατρος, ψυχαναλυτής.
www.athanasiosalexandridis.com.