Μπορούν οι τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου μέσω τεχνητής νοημοσύνης να εγγυηθούν την ασφάλεια των πολιτών ή η μαζική χρήση τους απειλεί τα δικαιώματα τους; Η πλέον επίκαιρη συζήτηση, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη εισέρχεται στον πυρήνα της ιδιωτικότητας, έλαβε τη μορφή διαγωνισμού νομικής επιχειρηματολογίας που διοργάνωσε το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Βιοηθικής, Τεχνοηθικής και Δικαίου του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης σε συνεργασία με τον Ομιλο Νομικής Επιχειρηματολογίας -και οι δύο φορείς του Παντείου Πανεπιστημίου.
Ο διαγωνισμός δεν αποτέλεσε μόνο ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς το δημόσιο Πανεπιστήμιο μπορεί να παρέχει με επιτυχία στους φοιτητές του εκπαίδευση και ερεθίσματα που συμβαδίζουν με τα κρίσιμα ζητήματα της εποχής, αλλά λειτούργησε και σαν αφορμή να αναπτυχθεί, δια στόματος των εγχώριων ειδημόνων, η επιχειρηματολογία που απηχεί την ευρωπαϊκή κουλτούρα ως προς τη χρήση των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ).
Θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να συμβάλλουν στην πρόληψη σοβαρών εγκλημάτων
«Δεν απέχει από την πραγματικότητα που όλοι βιώνουμε καθημερινά. Πώς ξεκλειδώνετε το κινητό σας, τον υπολογιστή σας, ακόμη και το σπίτι σας; Ολα όσα αναφέραμε διαθέτουν αναγνώριση βιομετρικών χαρακτηριστικών», επεσήμανε στην επιχειρηματολογία της η φοιτητική ομάδα που υποστήριζε τη χρήση προσωπικών δεδομένων από την AI.
Πράγματι, οι τεχνολογίες αυτές είναι πλέον αρκετά απλοϊκές και διαδεδομένες σε χώρους με αυξημένες ανάγκες ασφάλειας, όπως τα αεροδρόμια, ενώ οι πολίτες είναι εξοικειωμένοι με την βιντεοεπιτήρηση από δημόσιες Αρχές ή ιδιώτες. Στο πλαίσιο αυτό, αυξημένης αποτελεσματικότητας τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να συμβάλλουν στην πρόληψη σοβαρών εγκλημάτων, όπως αυτά της τρομοκρατίας, αλλά και στον εντοπισμό αγνοουμένων. «Υπάρχει μια στάθμιση ανάμεσα στο δημόσιο συμφέρον και στην καταστολή ορισμένων ελευθεριών», ήταν η διαπίστωση της ομάδας υπέρ της χρήσης αυτής της τεχνολογίας. «Θα περιοριστούν κάποιες ελευθερίες για το κοινό καλό».
Ο ευαίσθητος πυρήνας της ταυτότητάς μας
Για κανονικοποίηση της συνεχούς παρακολούθησης, η οποία καθιστά πολύ δυσκολότερες τη διαδήλωση και την διαμαρτυρία, ανάμεσα σε άλλα, έκανε λόγο η αντίπαλη ομάδα, συνοψίζοντας πως τα δεδομένα που συλλέγονται είναι «ο ευαίσθητος πυρήνας της ίδιας της ταυτότητάς μας».
«Το ερώτημα δεν είναι ναι ή όχι. Είναι στοιχείο της ελευθερίας το να αισθάνεσαι ασφαλής. Είναι κι αυτό δικαίωμα, όπως είναι και η ιδιωτικότητα», επεσήμανε ο πάρεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, Νικόλαος Μαρκόπουλος. «Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή όμως έχει έναν κοινωνικό χαρακτήρα. Εχω δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή ακόμα και όταν είμαι στον δημόσιο χώρο. Για αυτό τα ζητήματα που έχουν τεθεί για το face recognition έχουν πολιτική διάσταση», συμπλήρωσε ο ίδιος.
Πρόληψη με μαζική παρακολούθηση δεν γίνεται
Μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στη Μαδρίτη και στο Λονδίνο το 2004 και 2005 τέθηκε πλέον σε επίπεδο ευρωπαϊκό η ανάγκη της πρόληψης τρομοκρατικών ενεργειών. Όμως, η θέσπιση της Οδηγίας της ΕΕ για τη διακράτηση δεδομένων επικοινωνίας των πολιτών που θα επέτρεπε τη συλλογή και αποθήκευση των επικοινωνιακών ενεργειών όλων των κατοίκων της Ένωσης κατέπεσε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
«Το σκεπτικό ήταν πως πρόληψη με μαζική παρακολούθηση δεν γίνεται», αναφέρει ο κ. Μαρκόπουλος και προσθέτει «δεν γίνεται να θεωρούνται δυνητικά ύποπτοι όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες. Επίσης, δεν υπήρχαν εγγυήσεις. Επειδή η ιστορία είναι πολύ βαριά, υπάρχει πάντα ένας ορατός κίνδυνος κατάχρησης της εξουσίας και αυθαιρεσίας. Για αυτό πάντα τα Συντάγματα και η νομολογία ζητάνε επίμονα εγγυήσεις. Ζητάνε παρέμβαση της δικαστικής εξουσίας, ζητάνε επίσης ειδικό νομοθετικό πλαίσιο».
Η εποχή που η επιτήρηση γίνεται είτε από ιδιωτικές εταιρείες, για επιχειρηματικούς σκοπούς, είτε για σκοπούς δημόσιας ασφάλειας είναι ήδη εδώ. Ζητούμενο για τους ειδικούς είναι να μην λαμβάνει καθολικά χαρακτηριστικά. «Δεν μπορεί να υφίσταται μαζική χρήση με μόνη αιτιολογία την πρόληψη της καταστολής του εγκλήματος και την ανίχνευση», λέει ο κ. Μαρκόπουλος. «Θα πρέπει να παρέχονται ειδικές εγγυήσεις σε σχέση με την άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων όπως είναι το δικαίωμα της συνάθροισης, της εξέφρασης γνώμης, κ.α., κατά πιθανών καταχρήσεων και αυθαιρεσίας», καταλήγει ο ίδιος στην «Κ».
