Βασισμένη σε μια επίπονη τεκμηρίωση με… αναπάντεχους «συμμάχους», όπως η ταινία «Οι Απάχηδες των Αθηνών», είναι η μελέτη αποκατάστασης των κήπων του ανακτόρου στο Τατόι. Το τελικό αποτέλεσμα, όμως, δεν θα βασίζεται μόνο στην ιστορική εικόνα του κήπου, αλλά και στην ανάγκη η νέα αυτή ενότητα να είναι ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή. Ανάλογη είναι η προσέγγιση που ακολουθήθηκε και για την ταφική ενότητα του Τατοΐου. Το σημαντικότερο όμως νέο από το Τατόι είναι ότι τα σχέδια για τη δημιουργία συνεδριακού κέντρου 1.200 τ.μ. φαίνεται να εγκαταλείπονται οριστικά, μετά τις έντονες αντιδράσεις που είχαν εκδηλωθεί.
Τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού παρουσίασαν χθες τόσο τις μελέτες για τον κήπο του ανακτόρου και την ταφική ενότητα, όσο και την πρόοδο των εργασιών ανάπλασης όλου του κτήματος. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι και οι δύο μελέτες χρειάστηκαν τεκμηρίωση, καθώς στόχος τους ήταν να αποκαταστήσουν κατά το δυνατόν την εικόνα που είχαν πριν από την έκπτωση της (τέως) βασιλικής οικογένειας.
«Μετά το 1967 ο κήπος των ανακτόρων, όπως και το υπόλοιπο κτήμα, εγκαταλείφθηκε. Αποτέλεσμα ήταν σταδιακά να δασωθεί ή να “εποικιστεί” από δασικά είδη, οπότε δεν είχαμε πραγματικά στοιχεία για την εικόνα του στο παρελθόν, πλην κάποιων μεγάλων δένδρων που προϋπήρχαν της φωτιάς γιατί τα υπόλοιπα είχαν σταδιακά εξαφανιστεί», λένε στην «Κ» η αρχιτέκτων τοπίου Ελλη Παγκάλου και η αρχιτέκτων-μουσειολόγος Πολυξένη Παπαμιχαήλ, εκ μέρους της ομάδας των μελετητών. «Η ανασύνθεση της εικόνας ήταν ένα δύσκολο παζλ, γιατί εκτός από τις βασικές χαράξεις των μονοπατιών δεν είχαμε καταγραφές για το φυτικό υλικό. Κατ’ αρχάς χρησιμοποιήσαμε ιστορικές φωτογραφίες από το πλούσιο ερευνητικό έργο του ιστορικού Κώστα Σταματόπουλου. Βρήκαμε όμως πολύτιμα στοιχεία από μια ταινία της δεκαετίας του ’30, τους «Απάχηδες των Αθηνών», η οποία έχει ορισμένα πλάνα μέσα στους κήπους. Τα στιγμιότυπα αυτά μας προσέφεραν διάφορα πολύτιμα χωρικά στοιχεία, τα οποία χρησιμοποιήσαμε στη μελέτη. Επιπλέον μελετήσαμε ανακτορικούς κήπους της εποχής και προσαρμόσαμε τη μελλοντική εικόνα του στις ανάγκες που θα έχει υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής», αναφέρουν.
Ο κήπος του ανακτόρου, έκτασης 34 στρεμμάτων, είχε εξαιρεθεί από την κήρυξη του κτήματος ως αναδασωτέου και η μελέτη αναδημιουργίας του εγκρίθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού. Οπως ανέφεραν, η αίσθηση που θα δημιουργείται είναι ενός ευχάριστου περιπάτου κάτω από μεγάλα δένδρα, με σκιές και ξέφωτα. Εκατέρωθεν του κεντρικού άξονα θα αναπτυχθούν ροδώνες, ενώ μεγάλα κυπαρίσσια θα αποκαταστήσουν τη διάταξη του «λαβύρινθου». Η βλάστηση θα συμπληρωθεί με τοπικά είδη με διαφορετική εποχικότητα, ώστε να δημιουργείται ποικιλία και οπωροφόρα, τα οποία τεκμηριωμένα προϋπήρχαν. Να σημειωθεί, τέλος, ότι η πισίνα που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’50 καταργείται.
Οι μελετητές άντλησαν στοιχεία από το πλούσιο ερευνητικό έργο του ιστορικού Κώστα Σταματόπουλου, αλλά και από την ταινία της δεκαετίας του ’30 «Απάχηδες των Αθηνών».
Ο διαγωνισμός για την εφαρμογή της μελέτης βρίσκεται στα τελικά του στάδια, με το υπουργείο Πολιτισμού να εκτιμά ότι θα υπογράψει τη σύμβαση έως το τέλος του μήνα. Σε ερώτηση της «Κ», όσον αφορά τη φύλαξη του κήπου στα πρώτα στάδια δημιουργίας του, η κ. Παγκάλου ανέφερε πως θα τοποθετηθεί ένας φράχτης «κρυμμένος» με βλάστηση, ώστε να αποτραπούν… οι επισκέψεις από λαγούς. Από τη βάσανο της επιστημονικής τεκμηρίωσης πέρασε και η μελέτη για το νεκροταφείο, έκτασης 30 στρ., στον λόφο του Παλαιοκάστρου (μέρος της βλάστησης του οποίου επέζησε της πυρκαγιάς του 2021). Οπως ανέφεραν χθες ο αρχιτέκτονας Θωμάς Δοξιάδης και η υπεύθυνη της μελέτης Ηλέκτρα Κανέλλου, κύριοι στόχοι της μελέτης από πλευράς χλωρίδας ήταν η μείωση της επιφανειακής καύσιμης ύλης και η αραίωση των δασικών συστάδων για τη μείωση της οριζόντιας συνέχειας της καύσιμης ύλης. Η μελέτη προτείνει επίσης την αποκατάσταση και συμπλήρωση των μονοπατιών για τη δημιουργία δύο διαδρομών (μιας εισόδου και μιας εξόδου), αλλά και τη διατήρηση της θέας προς Θριάσιο και Μεσόγεια.
Παράλληλα, το υπουργείο Πολιτισμού έχει προχωρήσει ήδη από το 2011 με δικές του δυνάμεις στην αποκατάσταση του ναού της Αναστάσεως, του μαυσωλείου και των 21 τάφων. «Το κυριότερο πρόβλημα είναι διαχρονικά οι βανδαλισμοί των ταφικών μνημείων», ανέφερε η Μαρία Μερτζάνη, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεοτέρων Μνημείων του υπουργείου, συμπληρώνοντας ότι το συνηθέστερο «θύμα» ήταν οι σταυροί των τάφων. «Οι τελευταίοι βανδαλισμοί έγιναν το 2021, πριν από την πυρκαγιά. Πλέον έχουν σταματήσει. Ισως επειδή μετά τη φωτιά δεν μπορεί να κρυφτεί κανείς εύκολα, ενώ στο κτήμα κινούνται πολλοί άνθρωποι λόγω των εργασιών και όλο αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά», σημείωσε.
Ειδικό πολεοδομικό σχέδιο
Οσον αφορά το ειδικό πολεοδομικό σχέδιο για όλο το κτήμα, το οποίο ξεκίνησε να εκπονείται το 2021 και ολοκληρώθηκε πέρυσι, το υπουργείο Πολιτισμού σκοπεύει να το θέσει σε δημόσια διαβούλευση μέσα στον Φεβρουάριο. Σύμφωνα με πηγές του υπουργείου, το συνεδριακό κέντρο των 1.200 τ.μ. που είχε χωροθετηθεί από τους μελετητές στο μεγάλο ξέφωτο του κτήματος, τελικά έχει απαλειφθεί από τη μελέτη. Υπενθυμίζεται ότι την πρόταση για τη δημιουργία συνεδριακού κέντρου είχε αποκαλύψει η «Κ» (βλ. «Αποκαλυπτήρια για το νέο Τατόι», 12.9.2023). Με την πρόταση είχε διαφωνήσει η υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Εργων Αττικής του ΥΠΠΟ, ενώ μετά τη δημοσιοποίηση του σχεδίου υπήρξαν πολλές αντιδράσεις, ανάμεσα στις οποίες εκείνες του ιστορικού του Τατοΐου Κώστα Σταματόπουλου (βλ. «Κ» «Πλήγμα στην προσπάθεια σωτηρίας και αναγέννησης του Τατοΐου», 17.09.2023) και του Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοΐου.
Σε πλήρη εξέλιξη οι παρεμβάσεις στο κτήμα και στις καμένες περιοχές
Την αισιοδοξία τους για την πορεία των έργων αποκατάστασης και ανάπλασης του κτήματος Τατοΐου εξέφρασαν χθες οι υπουργοί Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και Περιβάλλοντος Θόδωρος Σκυλακάκης. Οπως ανέφερε η κ. Μενδώνη, μέσα στον Μάρτιο πρόκειται να ανοίξει το αποκατεστημένο κτίριο των μαγειρείων (δίπλα στο ανάκτορο) στο οποίο θα φιλοξενείται έκθεση για τις εργασίες αποκατάστασης του κτήματος.
Στο πλαίσιο της ανάπλασης βρίσκονται σε εξέλιξη 17 εργολαβίες και ακόμη 9 έργα με αυτεπιστασία, ανέφερε η κ. Μενδώνη, τα οποία χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και χορηγίες ιδιωτών. «Οι εργασίες αποκατάστασης του ανακτόρου και μετατροπής του σε μουσείο βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη και πηγαίνουν πολύ καλά. Τα μαγειρεία είναι ήδη αποκατεστημένα και εκεί δημιουργείται έκθεση για όλες τις εργασίες στο κτήμα», ανέφερε. Αποκατεστημένα είναι ήδη και τα κτίρια του παλαιού βουστασίου (όπου θα εκτίθενται συντηρημένες οι άμαξες) και το νέο βουστάσιο (όπου θα εκτεθούν τα οχήματα της τέως βασιλικής οικογένειας και ένα μουσείο αγροτοκτηνοτροφικής παραγωγής). Ακόμα εννέα κτίρια έχουν αποκατασταθεί πλήρως, ενώ παράλληλα προχωράει η αποκατάσταση και των υπολοίπων, καθώς και οι εργασίες συντήρησης των κινητών αντικειμένων. Ανάμεσα σε αυτά και το «κτίριο δασοφύλακα», που ήδη λειτουργεί ως κέντρο ενημέρωσης.
«Η υπόθεση του Τατοΐου, δυστυχώς, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η πολιτεία επί δεκαετίες δεν συνειδητοποιούσε το κόστος ευκαιρίας», ανέφερε ο κ. Σκυλακάκης. «Θέλουμε η δουλειά μας να μείνει ως παράδειγμα αποκατάστασης ιστορικού μνημείου», ανέφερε, ενώ εκτίμησε ότι με την ολοκλήρωση της ανάπλασης του Τατοΐου το 2025, το κτήμα θα μετατραπεί σε πόλο που θα διαμορφώσει αναπτυξιακά όλη τη βόρεια Αττική.
Αποκατεστημένα είναι ήδη και τα μαγειρεία, το παλαιό και το νέο βουστάσιο, καθώς και εννέα ακόμη κτίρια.
Παράλληλα με τις εργασίες αποκατάστασης των μνημείων, προχωρούν από το υπουργείο Περιβάλλοντος και οι παρεμβάσεις στις καμένες περιοχές, οι οποίες θα συνεχιστούν έως και το τέλος του 2025. Οπως ανέφερε ο Βαγγέλης Γκουντούφας, προϊστάμενος της Γενικής Διεύθυνσης Δασών του υπουργείου, ήδη έχουν ολοκληρωθεί αντιδιαβρωτικά έργα με χορηγία 9 εταιρειών και προϋπολογισμό 6,39 εκατ. ευρώ.
Επίσης, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης προχωράει η υλοτόμηση των καμένων εκτάσεων, η απόληψη της ξυλείας και διάφορα δασοτεχνικά έργα. «Το σημαντικότερο νέο είναι ότι η φύση έχει λειτουργήσει άψογα και η φυσική αναγέννηση εξελίσσεται εξαιρετικά», ανέφερε ο κ. Γκουντούφας. «Υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός νεαρών δένδρων σε όλη την έκταση του κτήματος».
Σε ερώτημα της «Κ» για το πώς θα προστατευθεί η φυσική αναγέννηση (από τη βόσκηση ή τους επισκέπτες) ο κ. Γκουντούφας εκτίμησε ότι δεν υπάρχουν σοβαρές πιέσεις. «Οι εκτάσεις θα προφυλαχθούν με φυσικό τρόπο, με τη δημιουργία μονοπατιών. Οι δε αναδασώσεις θα προστατευθούν τα πρώτα χρόνια μέχρι να δυναμώσουν τα δένδρα. Γενικά πάντως δεν θεωρώ ότι υπάρχει θέμα».