Μήπως η γειτονιά σου προκαλεί αλλεργίες;

Πόσο αλλεργιογόνα είναι τα φυτά στη γειτονιά σου; Ποιους δρόμους πρέπει να αποφεύγεις και τι ακριβώς πυροδοτεί τα συμπτώματά σου; 

Οι παραπάνω ερωτήσεις δυστυχώς είναι δύσκολο να απαντηθούν για όλες τις περιοχές της χώρας, παρότι για μία μεγάλη μερίδα πληθυσμού θα έμοιαζε σωτήρια μία τέτοιου είδους ενημέρωση. 

Στην προσπάθειά της να κάνει την αρχή στην καταγραφή φυτών που προκαλούν αλλεργίες, η Μονάδα Αεροβιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μελέτησε τα επίπεδα αλλεργιογονικότητας σε επτά χώρους στη Θεσσαλονίκη και εξέδωσε κάποια σημαντικά αποτελέσματα.

Μιλώντας στην «Κ» η επιστημονικά υπεύθυνη του ερευνητικού έργου ALLEGREEN, ομότιμη καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ, Δέσποινα Βώκου, επισημαίνει πως ο κίνδυνος από την πρόκληση αλλεργιών λόγω γύρης πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τις αρμόδιες υπηρεσίες που αναλαμβάνουν τη δενδροφύτευση δημόσιων χώρων.

«Σκεφτείτε ότι είναι αλλεργικός ο μισός περίπου ευρωπαϊκός πληθυσμός, με συνεχή τάση αύξησης και με τον αστικό και τις νεαρές ηλικίες να πλήττονται περισσότερο. Την ίδια ώρα περίπου ο μισός ελληνικός πληθυσμός ζει σε αστικές περιοχές. Επομένως με τέτοια συσσώρευση ανθρώπων σε πόλεις, το αστικό πράσινο θα πρέπει να ανταποκρίνεται στο κριτήριο “χαμηλός κίνδυνος πρόκλησης αλλεργιών”, δηλαδή, να είναι τέτοιο που να μην επιβαρύνει, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό, τη δημόσια υγεία», εξηγεί η κ. Βώκου.

Επισημαίνοντας πως είναι η πρώτη φορά που γίνεται τέτοιους είδους έρευνα, η καθηγήτρια τονίζει πως η Θεσσαλονίκη επιλέχτηκε διότι εκεί λειτουργεί εδώ και 37 χρόνια αεροβιολογικός σταθμός, δηλαδή σταθμός βιοπαρακολούθησης του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και γίνεται καταγραφή του είδους της γύρης και άλλων στοιχείων.

«Η έρευνα υλοποιήθηκε το διάστημα 2020-2024 και στο πλαίσιο αυτής μελετήθηκαν επτά χώροι αστικού πρασίνου υψηλής επισκεψιμότητας και συγκεκριμένα το πάρκο Ξαρχάκου, το Πεδίον του Αρεως και το Τελλόγλειο Ιδρυμα, η Πανεπιστημιούπολη ΑΠΘ, το Στρατόπεδο Κόδρα, η Νέα Παραλία και η Λεωφόρος Σοφούλη. Από την έρευνα προέκυψε πως η Θεσσαλονίκη δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο επιβαρυμένες πόλεις ως προς το αλλεργιογόνο δυναμικό του αστικού πρασίνου της», εξηγεί η κ. Βώκου.

Ειδικότερα περισσότερα φυτά (62%) είναι μηδενικής ή χαμηλής αλλεργιογονικότητας, 20% μέτριας και 18% είναι υψηλής ή πολύ υψηλής, στα οποία συγκαταλέγονται κυρίως τα κυπαρίσσια, οι ελιές και οι φτελιές. Επίσης από τα 158+ φυτά τα περισσότερα που καταγράφηκαν έχουν ως φυσική περιοχή εξάπλωσης την Απω Ανατολή και την Κίνα (27%) και ακολουθούν τα ευρωπαϊκά (25%), τα μεσογειακά (18%), τα αμερικανικά (13%) κ.ά.

Από την παραπάνω μελέτη σε 158 είδη ξυλωδών φυτών διαπιστώθηκε πως εξαιρετικά αλλεργιογόνα είναι η ελιά, η θούγια και το κυπαρίσσι. Πολύ αλλεργιογόνα θεωρούνται τα πλατάνια, η βρομοκαρυδιά, ενώ μετρίως αλλεργιογόνα το πεύκο, η κουκουναριά, το σφενδάμι και το λιγούστρο. Τέλος καθόλου ή πολύ λίγο αλλεργιογόνα είναι η σοφόρα, η ψευδακακία και η πικροδάφνη.

Η ομότιμη καθηγήτρια σημειώνει πως με βάση μόνο τα δεδομένα αφθονίας, η Μονάδα Αεροβιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συστήνει να αποφεύγονται νέες φυτεύσεις στην πόλη για όλα τα ιδιαίτερα αλλεργιογόνα και τα πολύ αλλιεργιογόνα.

«Mε τέτοια συσσώρευση ανθρώπων σε πόλεις, το αστικό πράσινο θα πρέπει να ανταποκρίνεται στο κριτήριο “χαμηλός κίνδυνος πρόκλησης αλλεργιών”, δηλαδή, να είναι τέτοιο που να μην επιβαρύνει τη δημόσια υγεία».

Να αποφεύγεται η φύτευση του κυπαρισσιού και της θούγιας

«Αναφορικά με τη Θεσσαλονίκη και λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα της βιοπαρακολούθησης του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος, προκύπτει ότι από τα ξυλώδη φυτά, μόνον τα μέλη της οικογένειας των κυπαρισσοειδών (όπου μεταξύ άλλων ανήκει και το κυπαρίσσι και η θούγια) φθάνουν σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις, ξεπερνώντας για μεγάλο χρονικό διάστημα κρίσιμα κατώφλια. Ετσι, μόνο για αυτά κάνουμε ειδική σύσταση να αποφεύγεται από εδώ και στο εξής η φύτευσή τους στην πόλη.

Οσον αφορά την ελιά, που μέχρι τώρα δεν έδωσε ανάλογες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις γύρης, «η σύστασή μας είναι να γίνεται φύτευση υπό προϋποθέσεις, πράγμα που σημαίνει μόνον σποραδικά και σε καμιά περίπτωση με δημιουργία ελαιώνων, όπως έχει αρχίσει να ακούγεται ως πρόταση ανάπλασης χώρων πρασίνου της Θεσσαλονίκης», σημειώνει η κ. Βώκου επισημαίνοντας πως για άλλες πόλεις μπορεί να ισχύουν άλλες συστάσεις.

Καλές πρακτικές

Η ερευνητική ομάδα, με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, προχωρά σε συγκεκριμένες συστάσεις για το τι θα πρέπει να προτιμάται ή καλύτερα να αποφεύγεται και παρουσιάζει έναν δεκάλογο καλών πρακτικών για το αστικό πράσινο, κυρίως σε επίπεδο σχεδιασμού.

Οι πρακτικές είναι συνοπτικά οι εξής:

• εξασφάλιση υψηλής φυτικής ποικιλότητας
• μέριμνα για «ισότητα των φύλων» και στα φυτά
• προτεραιότητα σε φυτά με λίγη γύρη ή με ιδιότητες που δεν ευνοούν την ατμοσφαιρική κυκλοφορία της
• περιορισμένη φύτευση ξενικών ειδών
• χρήση αποδεδειγμένα υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και αποφυγή ειδών με χαμηλή αντοχή σε ασθένειες
• μέριμνα για εγκατάσταση σπάνιων και ενδημικών ειδών της Ελλάδας (με αντίστοιχη κινητοποίηση προς τούτο των σχετικών ερευνητικών φορέων)
• συστηματική προσπάθεια αποφυγής νέων φυτεύσεων ειδών με υψηλές συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικής γύρης και υψηλό αλλεργιογόνο δυναμικό,
• έλεγχος των μη φυτευόμενων, επεκτατικών ειδών με τέτοια χαρακτηριστικά (ξυλώδη και ποώδη)
• παρακολούθηση και ευρεία κοινοποίηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων των αεροαλλεργιογόνων βιολογικής προέλευσης
• ορθή ταυτοποίηση των ειδών και ενημέρωση των αρχείων και διαμόρφωση πρωτοκόλλων σχεδιασμού και διαχείρισης του αστικού πρασίνου με βάση τις καλές πρακτικές που θα πρέπει να ακολουθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι. 

Αύξηση της γύρης στην ατμόσφαιρα

Την ίδια ώρα, η ομάδα διαπίστωσε πως τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και σε άλλες περιοχές έχει αυξηθεί σημαντικά η συγκέντρωση της γύρης στην ατμόσφαιρα, γεγονός που σχετίζεται και με την κλιματική κρίση. Την ίδια στιγμή διαπιστώνονται και κάποιες αλλαγές που συνδέονται με την επιμήκυνση της περιόδου κυκλοφορίας της γύρης ή και με μετατόπισή της νωρίτερα.

Η επιμήκυνση της περιόδου σημαίνει παραμονή της γύρης στην ατμόσφαιρα για μεγαλύτερο διάστημα. Φανταστείτε λοιπόν τι συμβαίνει αν υπάρχει και περισσότερη αλλεργιογόνος γύρη και για περισσότερο χρόνο.

«Η επιμήκυνση της περιόδου σημαίνει παραμονή της γύρης στην ατμόσφαιρα για μεγαλύτερο διάστημα. Φανταστείτε λοιπόν τι συμβαίνει αν υπάρχει και περισσότερη αλλεργιογόνος γύρη και για περισσότερο χρόνο. Από την άλλη, η μετατόπιση της κυκλοφορίας νωρίτερα την άνοιξη έχει ως αποτέλεσμα να συμπίπτει με τους αναπνευστικούς ιούς. Φαίνεται πως αυτή είναι μια μάλλον δυσάρεστη συνεύρεση, καθώς πρόσφατα ευρήματα υποδεικνύουν μείωση της αντίστασης του οργανισμού σε τέτοιους ιούς, συμπεριλαμβανομένου και του Covid, λόγω της παρουσίας γύρης σε υψηλές συγκεντρώσεις», τονίζει η κ. Βώκου.

Αμερικανική αμβροσία

Στην ερώτηση αν κάποια φυτά εξελίσσονται σε πιο αλλεργιογόνα με την κλιματική αλλαγή, ενώ στο παρελθόν μπορεί να ήταν λιγότερο αλλεργιογόνα, η καθηγήτρια επισημαίνει πως υπάρχουν φυτά που αποκτούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε συνθήκες κλιματικής κρίσης. 

«Ενα διαφορετικό κλίμα έχει αντίκτυπο και στην ίδια την εξάπλωση των ειδών. Είναι πιθανό να εμφανιστούν σε μια περιοχή είδη που δεν προϋπήρχαν ή ήταν σε πολύ χαμηλή αφθονία, τα οποία όμως αποκτούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής. Τέτοια ανησυχία υπάρχει για ένα πολύ αλλεργιογόνο φυτό, την αμερικανική αμβροσία, που έχει ήδη εγκατασταθεί στη Βουλγαρία και της οποίας τη γύρη συστηματικά βρίσκουμε στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης», αναφέρει η κ. Βώκου. 

Οσο για το αν θα γίνουν περισσότερες έρευνες στο μέλλον, ώστε ο καθένας να διαπιστώσει αν η γειτονιά του είναι αλλεργιογόνα, η ίδια εξηγεί πως για να ερευνηθεί η κατάσταση, τουλάχιστον στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, χρειάζονται οικονομικοί αλλά και ανθρώπινοι πόροι.

«Εχουμε ήδη προτάσεις από διάφορους δήμους και είμαστε διατεθειμένοι να καλύψουμε όσες ανάγκες μας επιτρέπει το σημερινό δυναμικό μας. Είμαστε και διατεθειμένοι να εκπαιδεύσουμε νέους ερευνητές για να αναλάβουν επιτυχώς το έργο της ατμοσφαιρικής βιοπαρακολούθησης ώστε να αποκτηθούν για τις πόλεις της χώρας μας κρίσιμα στοιχεία που θα βοηθήσουν στη λήψη ορθών αποφάσεων και για τους πολίτες και για το περιβάλλον», καταλήγει η κ. Βώκου.