Στο «Οπως σας αρέσει» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ τα τελευταία στάδια της ζωής περιγράφονται ως εξόχως καταθλιπτικά. Η φετινή έρευνα για τον δείκτη ευτυχίας στον κόσμο όμως (2024 World Happiness Report) αντανακλά μια πιο ανάμεικτη εικόνα, η οποία αλλάζει μάλιστα, αργά αλλά σταθερά.
Στη Δύση, είναι κοινός τόπος ότι οι νέοι είναι οι πλέον ευτυχισμένοι και πως η ικανοποίηση από τη ζωή φθίνει μέχρι τη μέση ηλικία, για να ανακάμψει στη συνέχεια.
Ωστόσο, από το 2006-2010 η ευτυχία μεταξύ των νέων ανθρώπων, ηλικίας 15-24 ετών, έχει μειωθεί δραματικά, στη Βόρεια Αμερική σε σημείο που οι νέοι είναι δυστυχέστεροι από τους μεγαλύτερους. Οι ειδικοί κάνουν λόγο για μια ιδιότυπη «κρίση μέσης ηλικίας» στους νέους, οι αιτίες της οποίας είναι σύνθετες και δεν αναλύονται διεξοδικά στην έκθεση.
Η πρόσβαση των ανηλίκων στα σόσιαλ μίντια είναι σαν να τους χορηγούνται φάρμακα που δεν είναι αποδεδειγμένα ασφαλή, σύμφωνα με τον δρα Βίβεκ Μέρθι, ομοσπονδιακό αρχίατρο στις ΗΠΑ.
Στο μεταξύ, η ίδια τάση, αν και λιγότερο ραγδαία, καταγράφεται και στη δυτική Ευρώπη. Στον αντίποδα, έχει αυξηθεί σημαντικά σε κάθε ηλικιακή ομάδα η ευτυχία στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, με αποτέλεσμα οι νέοι να είναι πλέον εξίσου χαρούμενοι σε αμφότερα τα μέρη της Ευρώπης.
Η τάση σε ΗΠΑ και Ευρώπη
Σύμφωνα με τον δρα Βίβεκ Μέρθι, ομοσπονδιακό αρχίατρο στις ΗΠΑ, η πρόσβαση των ανηλίκων στα σόσιαλ μίντια είναι σαν να τους χορηγούνται φάρμακα που δεν είναι αποδεδειγμένα ασφαλή. Η αποτυχία των κυβερνήσεων να ελέγξουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια είναι, κατά τη γνώμη του, αδιανόητη.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα του φετινού παγκόσμιου δείκτη ευτυχίας, ο Μέρθι εκτιμά πως η τάση που καταγράφεται έντονα στις ΗΠΑ, οι νέοι δηλαδή να νιώθουν δυστυχέστεροι από τους μεγαλύτερους, αναμένεται να ακολουθήσει αντίστοιχη ιστορική στροφή στη δυτική Ευρώπη. Η ροπή αυτή είναι που οδήγησε, άλλωστε, και τις ΗΠΑ εκτός της λίστας των είκοσι ευτυχέστερων χωρών.
Η ευτυχία στην παιδική ηλικία και η συναισθηματική υγεία είναι οι ιδανικοί δείκτες για τη μετέπειτα ικανοποίηση από τη ζωή, είναι το συμπέρασμα της έκθεσης. Ετερες μελέτες έχουν καταλήξει ότι έφηβοι και νεαροί που δηλώνουν περισσότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή εξασφαλίζουν υψηλότερο εισόδημα στη συνέχεια κατά την ενήλικη ζωή τους.
Σε γενικές γραμμές, οι δέκα χώρες στην κορυφή του καταλόγου έχουν μείνει οι ίδιες, όπως και πριν από την πανδημία. Η Φινλανδία προηγείται, η Δανία την έχει πλησιάσει και άλλες πέντε σκανδιναβικές χώρες συγκαταλέγονται στο τοπ 10. Στις επόμενες δέκα θέσεις, όμως, η εικόνα έχει αλλάξει σημαντικά, αφού οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχουν αυξήσει τον δείκτη ευτυχίας τους (ιδίως η Τσεχία, η Λιθουανία και η Σλοβενία). Εν μέρει, αυτός είναι ο λόγος που ΗΠΑ και Γερμανία διολίσθησαν στις θέσεις 23 και 24 αντίστοιχα.
Αρνητικά συναισθήματα
Τα αρνητικά συναισθήματα είναι πλέον συνηθέστερα σήμερα απ’ ό,τι κατά την περίοδο 2006-2010 παντού εκτός από την ανατολική Ασία και την Ευρώπη. Ενδιαφέρον είναι, εξάλλου, το εύρημα ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιο κυρίαρχα στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες.
Σχεδόν σε όλες τις χώρες αυτό το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων είναι ευρύτερο απ’ ό,τι στις μεγάλες ηλικίες. Τα κορίτσια δηλώνουν λιγότερο ικανοποιημένα από τη ζωή τους σε σχέση με τα αγόρια, στην ηλικία των 12 ετών. Το χάσμα διευρύνεται στις ηλικίες 13-15, ενώ η πανδημία ενίσχυσε περαιτέρω αυτήν την τάση. Αυτές οι παρατηρήσεις αφορούν μόνο τις ανεπτυγμένες χώρες, επειδή στις υπόλοιπες χώρες δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία γι’ αυτές τις ηλικίες.
Για τις ηλικίες 15-24, τα παγκόσμια στοιχεία δεν έδειχναν διαφορές μεταξύ των δύο φύλων κατά την περίοδο 2006-2013. Από το 2014, όμως, οι νέες γυναίκες άρχισαν να αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά ικανοποίησης από τη ζωή σε σχέση με τους συνομήλικους άνδρες, αν και η διαφορά αυτή μίκρυνε μετά την πανδημία.
Το παγκόσμιο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων συσκοτίζει τις περιφερειακές διαφορές, αφού είναι πολύ πιο έκδηλο στις φτωχές χώρες. Αντίθετα, στις ανεπτυγμένες χώρες οι διαφορές ευτυχίας μεταξύ των δύο φύλων είναι αμελητέες. Η υγειονομική κρίση οδήγησε σε παγκόσμια αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που παρείχαν βοήθεια σε όσους το είχαν ανάγκη.
Η αύξηση της αλληλεγγύης και της φιλανθρωπίας υπήρξε σημαντική σε όλες τις γενιές, περισσότερο όμως σε εκείνα τα άτομα που γεννήθηκαν μετά το 1980. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εκείνοι που είναι πιθανότερο να παράσχουν βοήθεια σε όσους το έχουν ανάγκη σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές.
Πρόληψη της άνοιας
Καθώς αυξάνεται ο παγκόσμιος πληθυσμός των ηλικιωμένων, ταυτόχρονα αναμένεται να αυξηθούν τα κρούσματα άνοιας. Η άνοια σχετίζεται με τη μειωμένη ποιότητα ζωής, με αποτέλεσμα η πρόληψή της να θεωρείται ζωτικής σημασίας για τη διαφύλαξη της ευτυχίας στις τάξεις ενός παγκόσμιου πληθυσμού που γερνάει.
Την ίδια στιγμή, η υψηλή ποιότητα ζωής σχετίζεται με περιορισμένο κίνδυνο εκδήλωσης άνοιας στο μέλλον, γεγονός που σημαίνει πως αν θωρακιστεί ο τρόπος ζωής και διασφαλιστεί το ευ ζην, θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολλά υποσχόμενη μη φαρμακευτική προσέγγιση για την πρόληψη της νόσου.
Σε άτομα που πάσχουν από άνοια, οι αλλαγές στο περιβάλλον και διάφορες δραστηριότητες που βελτιώνουν το επίπεδο ζωής έχει αποδειχθεί ότι έχουν ευεργετική επίδραση στην ποιότητα ζωής τους.
Διολίσθησε κατά έξι θέσεις η Ελλάδα
Εξι θέσεις έπεσε φέτος η Ελλάδα σε σχέση με το 2023, καθώς το 2024 βρέθηκε στην 64η θέση μεταξύ 140 χωρών ενώ πέρυσι ήταν στην 58η.
Στον αντίποδα, αρκετές βαλκανικές χώρες της ευρύτερης περιοχής μας σημείωσαν μεγάλη πρόοδο, αφού η Σερβία και η Βουλγαρία μέσα σε μια δεκαετία σκαρφάλωσαν 69 και 63 θέσεις αντίστοιχα.
Αν παρακολουθήσει κανείς την πορεία της χώρας μας τα τελευταία δέκα χρόνια, ηχεί λογικό ότι η μεγαλύτερη κατάρρευση σημειώθηκε στη διάρκεια της κρίσης χρέους. Τότε, από την 70ή θέση η Ελλάδα βρέθηκε στην 102η, που αποτελεί και το εθνικό ρεκόρ «δυστυχίας».
Σταδιακά η θέση της άρχισε να βελτιώνεται από την 87η το 2017 στην 58η το 2023, αν και στη διάρκεια της πανδημίας βρέθηκε ξανά σε αρκετά χαμηλά επίπεδα, 77η και 68η το 2020 και 2021 αντίστοιχα.
Χάσμα μεταξύ νέων και μεγαλύτερων στον δείκτη ευτυχίας καταγράφει η έκθεση για τη χώρα μας, αφού στους κάτω των 30 ετών η Ελλάδα κατατάσσεται 53η, ενώ στους άνω των 60 ετών η θέση της είναι η 67η. Μικρότερη είναι η αντίστοιχη διαφορά στην Κύπρο: 51η στους νέους και 57η στους άνω των 60 ετών.
Σε πολλές χώρες, ειδικά σε κεντρική και ανατολική Ευρώπη, οι νέοι μοιάζουν πολύ ευτυχέστεροι από τους ηλικιωμένους. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η Κροατία, όπου οι νέοι φιγουράρουν 66 θέσεις ψηλότερα από το άλλο άκρο της ηλικιακής κλίμακας.
Πενήντα και πλέον θέσεις ψηλότερα βρίσκονται οι νέοι στη Βουλγαρία, στη Μολδαβία και στη Σερβία, ενώ παρόμοια είναι η εικόνα στη Ρουμανία, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο Μαυροβούνιο.
Η ασφαλέστερη ερμηνεία είναι ότι σε πολλές από αυτές τις χώρες οι μεγαλύτεροι σε ηλικία φέρουν ακόμη είτε τα σημάδια του υπαρκτού σοσιαλισμού είτε εκείνα των πολέμων της δεκαετίας του 1990 μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, ενώ οι νεότεροι πληθυσμοί έχουν απομακρυνθεί από τα τραύματα της εποχής.