Κάθε μέρα, επτά από τους εκατό ασθενείς που νοσηλεύονται στα ευρωπαϊκά νοσοκομεία προσβάλλονται από τουλάχιστον μία λοίμωξη η οποία σχετίζεται με τις συνθήκες της νοσηλείας τους. Σε ετήσιο επίπεδο ο αριθμός ξεπερνάει τα 4,3 εκατ. ασθενείς και οι θάνατοι εκτιμώνται σε περίπου 40.000. Την περίοδο 2022-2023, σχεδόν το 31% αυτών των λοιμώξεων ήταν αναπνευστικές, συμπεριλαμβανομένων της COVID-19 και της πνευμονίας. Ακολουθούσαν εκείνες του ουροποιητικού συστήματος (20%), του αίματος – βακτηριαιμίες (13%), οι χειρουργικές (12%), στο σημείο του σώματος δηλαδή όπου πραγματοποιήθηκε κάποια χειρουργική επέμβαση, και του γαστρεντερικού (9%), μεταξύ άλλων.
Μικροβιακή αντοχή
Αυτά είναι μερικά από τα στοιχεία που δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), με αφορμή τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα για την Υγιεινή των Χεριών (5 Μαΐου). Η εκστρατεία του ECDC «Save lives: Clean your hands» – «Σώστε ζωές: Πλύνετε τα χέρια σας» εντάσσεται στην προσπάθεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να κινητοποιήσει ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να τηρούν με «ευλάβεια» την υγιεινή των χεριών –ένα από τα σημαντικότερα μέτρα πρόληψης της διασποράς μικροβίων και ιών– σε όλα τα περιβάλλοντα υγειονομικής περίθαλψης. Ετσι προστατεύονται σε μεγάλο βαθμό οι ασθενείς, αλλά και το ιατρονοσηλευτικό και υγειονομικό προσωπικό. Κι όλα αυτά με το βλέμμα στη μικροβιακή αντοχή, το ολοένα και πιο διογκούμενο πρόβλημα δημόσιας υγείας που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, αφού μία στις τρεις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις είναι ανθεκτική στα αντιβιοτικά. Σύμφωνα με την πολυσέλιδη έκθεση του ECDC, οι πιο διαδεδομένοι επικίνδυνοι μικροοργανισμοί που κυκλοφορούν στα νοσοκομεία και στις μονάδες υγείας της Γηραιάς Ηπείρου είναι το κολοβακτηρίδιο (αφορά 12,7% των συνολικών ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων), η κλεμπσιέλλα (11,7%), ο εντερόκοκκος (10%), ο SARS-CoV-2 (9,5%), ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος (9%), το κλωστηρίδιο (8%), η ψευδομονάδα (7,9%), η κάντιντα (4,7%), ο πρωτέας (3,2%) και το ακινετοβακτήριο (3,2%). Τέτοιες λοιμώξεις θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί σε ποσοστό τουλάχιστον 20% με τη βελτιστοποίηση των πρακτικών πρόληψης. Και, φυσικά, με την αποφυγή της υπερβολικής χρήσης των αντιβιοτικών. Η έκθεση αποκαλύπτει επίσης ότι την περίοδο 2022-2023 αυξήθηκε η χορήγηση αντιβιοτικών στα νοσοκομεία των χωρών της Ευρωπαϊκής Eνωσης: το 35,5% των νοσηλευομένων έλαβε τουλάχιστον ένα αντιβιοτικό, έναντι ποσοστού 32,9% την περίοδο 2016-2017.
Στην Ελλάδα
Τα στοιχεία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά για τη χώρα μας. Παραμένουμε στην πρώτη θέση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων από εντερόκοκκο (25%), ενώ βρισκόμαστε στις υψηλότερες θέσεις στην κατάταξη για την κλεμπσιέλλα, την ψευδομονάδα, το ακινετοβακτήριο και τα εντεροβακτηριοειδή. Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη πεντάδα των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά μετάδοσης COVID-19 εντός μονάδων υγείας, μετά την Ουγγαρία, την Εσθονία, την Ιταλία και τη Φινλανδία. «Πρωταθλητές» είμαστε και στη χορήγηση αντιβιοτικών σε ασθενείς στα νοσοκομεία. Αντιθέτως, χαμηλές είναι η επιδόσεις μας όσον αφορά την επαρκή και αποτελεσματική επιτήρηση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων: το ποσοστό των ελληνικών νοσοκομείων που συμμετέχουν σε κάποιο εθνικό ή ευρωπαϊκό δίκτυο για την επιτήρηση των χειρουργικών λοιμώξεων είναι κάτω του 10%, τη στιγμή που στην Αυστρία και στην Ισπανία ξεπερνάει το 75%. Το ίδιο συμβαίνει και με τις μονάδες εντατικής θεραπείας: η συμμετοχή τους σε αντίστοιχα δίκτυα είναι κάτω του 30%, όταν σε άλλες χώρες, όπως η Γερμανία και το Λουξεμβούργο, κυμαίνεται από 75% έως 100%.
Η αύξηση της συμμόρφωσης των επαγγελματιών υγείας στην υγιεινή των χεριών, λοιπόν, που θεωρείται πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι στις λοιμώξεις γενικότερα αλλά και σε αυτές που οφείλονται σε ανθεκτικά στα αντιβιοτικά παθογόνα, αποτελεί συνεχή πρόκληση για όλα τα συστήματα υγείας. Με μία προϋπόθεση: είναι αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται την κατάλληλη στιγμή, με τη σωστή μέθοδο και τεχνική, ιδιαίτερα σε υγειονομικούς χώρους.
Ο «σταυροφόρος» Ιγκνατς Σέμελβαϊς
Ο πρώτος που ξεκίνησε σταυροφορία για το πλύσιμο των χεριών σε υγειονομικούς χώρους ήταν ο Ούγγρος γιατρός Ιγκνατς Σέμελβαϊς, ο οποίος στα μέσα του 19ου αιώνα εργαζόταν στη μαιευτική κλινική του νοσοκομείου της Βιέννης. Εκείνη την εποχή, σχεδόν 30 από τις 100 γυναίκες που γεννούσαν στις δύο κλινικές του πέθαιναν λίγες μέρες μετά τον τοκετό από μια σοβαρή λοίμωξη, τον λεγόμενο επιλόχειο πυρετό. Ο Σέμελβαϊς ήταν ο πρώτος που συνέδεσε αυτή τη λοίμωξη με το γεγονός ότι οι συνάδελφοί του σπάνια απολύμαιναν τα χέρια τους πριν μπουν στο χειρουργείο. Προσπάθησε, λοιπόν, να τους πείσει για την αναγκαιότητα του πλυσίματος των χεριών (με χλωράσβεστο) πριν από κάθε χειρουργική πράξη. Οι προσπάθειές του δυστυχώς δεν ευοδώθηκαν: οι ανώτεροί του αντέδρασαν, ο Σέμελβαϊς απολύθηκε και επέστρεψε στην πατρίδα του, την Ουγγαρία, για να εργαστεί εκεί. Επί χρόνια απηύθυνε επιστολές σε πολλούς καθηγητές της Ιατρικής σε άλλες χώρες προσπαθώντας να τους πείσει για την ανάγκη εφαρμογής της θεωρίας του. Μάταια. Σε ένα ιατρικό συνέδριο στη Γερμανία, μάλιστα, μετά την ομιλία του αποδοκιμάστηκε έντονα από τους συναδέλφους του. Το αποτέλεσμα ήταν να πάθει νευρικό κλονισμό και να νοσηλευθεί σε ψυχιατρικό άσυλο, όπου και πέθανε το 1865. Ομως είχε ήδη γράψει Ιστορία. Είχε εισαγάγει την αντισηψία στην Ιατρική, συμβάλλοντας στην εξέλιξη της χειρουργικής και σώζοντας εκατομμύρια ζωές.
