Μπορεί η Ελλάδα να είναι στο αίμα του πρίγκιπα Καρόλου, μπορεί η γιαγιά του, πριγκίπισσα Αλίκη, να ήταν νοσοκόμα στη Θεσσαλονίκη στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά η βρετανική και γενικότερα η συμμαχική στρατιωτική παρουσία της Αντάντ στην πόλη κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει περάσει στην ιστορική μνήμη και βιβλιογραφία ως ένα γεγονός δευτερεύουσας σημασίας, όπως παραδέχονται οι ιστορικοί που συμμετέχουν στο διεθνές συνέδριο για το μακεδονικό μέτωπο που διοργανώνεται στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Οπως το έθεσε πιο χειροπιαστά ο επιφανής ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ, τα Βαλκάνια και η Μακεδονία είχαν τη μοίρα του Αντα Καλέχ, της νησίδας του Δούναβη που «ξεχάστηκε» και παρέμεινε στην κτήση των Οθωμανών μέχρι και το 1923. Τότε μόνο πέρασε στη Ρουμανία για να εξαφανιστεί λίγο αργότερα μια για πάντα όταν κατασκευάστηκε το φράγμα «Σιδηρές Πύλες» και το «κατάπιε» η άνοδος της στάθμης των νερών του Δούναβη.
Στο συνέδριο, που ολοκληρώνεται σήμερα το απόγευμα στο Τελλόγλειο Ιδρυμα, οι ιστορικοί συγκλίνουν στην άποψη ότι η έμφαση ήταν μέχρι τώρα επικεντρωμένη στα γεγονότα της Δυτικής Ευρώπης, μια οπτική που πρέπει να αλλάξει. Μάλιστα, ο ιστορικός και επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Γέιλ Τζέι Γουίντερ, υποστηρίζει ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε το 1918 μόνο στη Δυτική Ευρώπη. Η Ρωσική Επανάσταση και η απόσυρση της Ρωσίας από το μέτωπο, μας λέει, άλλαξαν τον ρουν του πολέμου, προκαλώντας μία σειρά άλλων συγκρούσεων εθνικής ανεξαρτησίας, όπως στη Φινλανδία, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία. «Εχουμε επίσης και τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919. Οι διεθνείς συνθήκες του ’18 και του ’19 δεν σταμάτησαν πρακτικά τις συγκρούσεις μέχρι την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης του 1923», σημειώνει.
Η «απαξίωση» του μετώπου, ωστόσο, ήταν φανερή ακόμα και την περίοδο του πολέμου. Είναι ενδεικτικό ότι δεν υπάρχουν επίσημα φωτογραφικά τεκμήρια από τις μάχες που έδωσε ο βρετανικός με τον ελληνικό στρατό στη Δοϊράνη, διότι οι θέσεις των επίσημων φωτογράφων του βρετανικού στρατού χήρευαν πολύ συχνά, καθώς οι φωτογράφοι έκαναν γρήγορα αιτήσεις για να μεταφερθούν σε άλλα μέτωπα με πολεμική δράση. Το μακεδονικό «πικ νικ» ήταν επίσης ένας άλλος χαρακτηρισμός για την περιγραφή του μετώπου που στηριζόταν κυρίως σε μια βιομηχανία «διασκέδασης» που είχε στηθεί στη Θεσσαλονίκη. Μαρτυρίες Σέρβων στρατιωτών από την ερευνήτρια Γιασμίνα Τομάσεβιτς κάνουν λόγο για διοργάνωση συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων στην πλατεία Ελευθερίας και στον Λευκό Πύργο, μαθήματα ξένων γλωσσών, σινεμά, και για κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, νερωμένο συνήθως, από τους στρατιώτες που γέμιζαν από το πρωί τα καφενεία της πόλης. Οι αναφορές αυτές, ωστόσο, ξεχνούσαν, όπως επισήμαναν οι ερευνητές, το γεγονός ότι οι ασθένειες θέριζαν τους στρατιώτες και το «πικ νικ» στη Θεσσαλονίκη ήταν πολλές φορές θανατηφόρο.
Οίκοι ανοχής
Τα συμμαχικά στρατεύματα αύξησαν κατακόρυφα τον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης και πολύ γρήγορα άνθισε στην περιοχή του Βαρδάρη η βιομηχανία του σεξ. Ιερόδουλες από την Ελλάδα, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία και άλλα μέρη του κόσμου προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στους στρατιώτες που αναζητούσαν όχι μόνο τη σεξουαλική εκτόνωση αλλά και λίγες στιγμές τρυφερότητας σε έναν χακί και λασπωμένο κόσμο. «Οι στρατιώτες υπέφεραν από μοναξιά στα μεγάλα χρονικά διαστήματα που περνούσαν στη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, περιγράφουν την επίσκεψή τους στους οίκους ανοχής ως κάτι ντροπιαστικό», μας λέει η Γαλλίδα ερευνήτρια Ορτανς Σοβίν.