Ο ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

Με κάθε αναφορά στον όρο τεχνοεπιστήμη ο νους πηγαίνει εύλογα όχι τόσο σε φιλοσοφικές αναλύσεις όσο στη «σκοτεινή» λογοτεχνία προηγούμενων αιώνων –στο «Φρανκενστάιν ή ο σύγχρονος Προμηθέας» της Μαίρης Σέλεϊ και στο «Δρ Τζέκιλ και κ. Χάιντ» του Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον– και τη σύγχρονη επιστημονική φαντασία: ταινίες όπως το «Blade Runner» του Ρίντλεϊ Σκοτ και το «Matrix» των Λίλι και Λάνα Γουατσόφσκι μοιάζουν από πολλές πλευρές να αναστοχάζονται την εποχή μας με μεγαλύτερη προσήλωση στις τεχνοφιλικές ή τεχνοφοβικές της συνιστώσες απ’ ό,τι η φιλοσοφία και οι ανθρωπιστικές επιστήμες εν γένει.

Περιγράφοντας τον άνθρωπο ως το μόνο ζώο που μπορεί να υπόσχεται, ο Νίτσε μας υπενθύμισε το προνόμιο –και συνάμα την καταδίκη– ενός όντος, το οποίο ευθύνεται για το μέλλον του.

Σήμερα αποφασίσατε να αγοράσετε την «Καθημερινή». Σας τράβηξε την προσοχή το συγκεκριμένο άρθρο και αποφασίσατε να το διαβάσετε. Και οι δύο αποφάσεις ήταν δικές σας. Θα μπορούσατε να μην τις είχατε λάβει. Θα μπορούσατε να διαβάσετε μια άλλη εφημερίδα ή να προσπεράσετε το συγκεκριμένο άρθρο. Πράξατε ελεύθερα. Κάθε μια από τις πράξεις σας έχει τη δική της αιτιακή ιστορία: ένα πλέγμα αιτίων οδήγησε σε αυτή και όχι σε μία άλλη.

Εχω μνήμη, όπως έχω χέρια, έχω ένα βιβλίο. Αλλά δεν «έχω» ένα εγώ, είμαι ένα εγώ. Ενώ όλα όσα έχω υπάρχουν ανεξαρτήτως του αν συνειδητοποιώ ότι τα έχω, το εγώ δεν προϋπάρχει της πράξης συνειδητοποίησής του. Ο λόγος είναι απλός. Τι θα πει ότι «είμαι ένα εγώ»; Θα πει ότι έχω συνείδηση όλων των πραγμάτων που δεν είμαι. Eνα εγώ είναι κάτι που έχει συνείδηση των βιβλίων, των χεριών, της μνήμης του.

Η σχέση θεάτρου και ζωής είναι αναμφισβήτητη. Aλλωστε, μετά μια θεατρική παράσταση συνηθίζουμε να προεκτείνουμε τη συζήτηση με την παρέα μας, να αναλύουμε το θέμα της παράστασης, αναζητώντας πιθανές εκδοχές που πηγάζουν από την προσέγγιση του καθενός μας.

«Δεν υπάρχει κανένα σημείο του που να μη σε κοιτά. Πρέπει ν’ αλλάξεις τη ζωή σου», γράφει μπροστά σε έναν αρχαϊκό κορμό του Απόλλωνα ο ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Για περίπου 2,5 αιώνες τώρα στη Δύση βλέπαμε στην τέχνη κάτι που μας ωθεί σε αλλαγή. Από τότε δηλαδή που γεννήθηκε η φιλοσοφική έννοια της τέχνης […]

Ο Γάλλος φιλόσοφος Ανρί Μπερξόν (Henri Bergson, 1859-1941) ένιωσε μεγάλη έκπληξη όταν διαπίστωσε ότι, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στα μαθηματικά και στη φυσική της εποχής του, ο χρόνος γινόταν αντιληπτός με όρους χώρου (ωρολογιακά): αναπαριστούμε τον χρόνο με μια γραμμή, στην οποία τα χρονικά διαστήματα (λεπτά, ώρες, μέρες κ.λπ.) θεωρούνται ισότιμα, ενώ δεν λαμβάνονται υπόψη τα μεσοδιαστήματα.

«Θα πεθάνουμε. Ολοι. Δεν γνωρίζουμε πότε, αλλά μια μέρα θα πεθάνουμε». Ολοι μας ακούμε ή λέμε, συχνότερα όσο μεγαλώνουμε, αυτήν τη φράση. Οι αφορμές ποτέ δεν λείπουν, ιδιαίτερα όταν χάνουμε αγαπημένους μας ανθρώπους.

«Κατά κανόνα οι συντηρητικοί δημοσιογράφοι είναι τιμιότεροι από τους αριστερούς δημοσιογράφους». Ποιος αμφιβάλλει ότι η διατύπωση αυτής της πρότασης στην Ελλάδα θα προκαλούσε την οργή υπερασπιστών της πολιτικής ορθότητας και του ηθικού προβαδίσματος;

Κάθε φορά που αποφασίζουμε πώς να πράξουμε σε μια ορισμένη συγκυρία, είτε πρόκειται για καθημερινές αποφάσεις, όπως όταν ψωνίζουμε στο σούπερ μάρκετ, είτε πρόκειται για αποφάσεις ζωής, όπως όταν επιλέγουμε σταδιοδρομία, έχουμε μια αίσθηση ότι είμαστε κυρίαρχοι του εαυτού μας και των επιλογών μας, έτσι ώστε να θεωρούμε τους εαυτούς μας αποκλειστικά υπεύθυνους γι’ αυτές.

Ηδη από πολύ νωρίς, στον πλατωνικό διάλογο «Φαίδων», η φιλοσοφία αυτοπροσδιορίζεται ως «μελέτη θανάτου». Η προσδοκία, εντούτοις, ότι αυτή η μελέτη μπορεί να αποφέρει ένα είδος υπέρβασης του θανάτου διαψεύδεται οικτρά.

Ενας κόσμος σχέσεων. Είτε το έχετε συνειδητοποιήσει είτε όχι, δεν ολοκληρώσατε απλώς τις σπουδές σας σε ένα τμήμα, αλλά εισαχθήκατε, βαθμιαία, σε έναν ολόκληρο κόσμο, του οποίου μέρος μόνο –σημαντικό, βεβαίως– υπήρξαν τα μαθήματα.