«Δεν υπάρχουν χάλκινα μετάλλια στην κούρσα της τεχνητής νοημοσύνης». Τάδε έφη ο Κινέζος τεχνολόγος Κάι Φου Λι, αναφερόμενος στο αμφιλεγόμενο μέλλον της Ευρώπης στη γεωστρατηγική μάχη για τη βιομηχανία που θα καθορίσει τις επόμενες δεκαετίες. Η αποστομωτική φράση του αντανακλά τους χειρότερους φόβους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Καθοδηγούμενη από τις καλές προθέσεις της να ρυθμίσει τα τεχνολογικά εργαλεία του μέλλοντος –τα οποία ήδη φανερώνουν τις δυστοπικές εφαρμογές τους και στις δύο ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού– η Ε.Ε. φλερτάρει με την ασημαντότητά της, καθώς οι ΗΠΑ και η Κίνα αναδεικνύονται ταχύτατα ως παγκόσμιοι παίκτες στον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Η νέα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ωστόσο, έχει ξεκαθαρίσει τη φιλοδοξία της: η Ε.Ε. διεκδικεί την πρωτιά στην τεχνητή νοημοσύνη. Στην ομιλία της τον περασμένο Οκτώβριο, όταν ξεδίπλωσε το όραμα για την ατζέντα της Κομισιόν, η Φον ντερ Λάιεν ανέδειξε την τεχνολογία –μαζί με την κλιματική αλλαγή– ως κυρίαρχη προτεραιότητα της Ε.Ε. για τα επόμενα πέντε χρόνια, γεγονός που αντανακλάται και στα χαρτοφυλάκια των αντιπροέδρων της Επιτροπής. «Πρέπει να απολαμβάνουμε κυριαρχία και κυριότητα των βασικών τεχνολογιών στην Ευρώπη», δήλωσε τότε η πρόεδρος της Επιτροπής, αναφερόμενη στο ευρύ φάσμα τεχνολογιών που μεταμορφώνουν ραγδαία τον σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως η κβαντική υπολογιστική, η τεχνητή νοημοσύνη και η τεχνολογία blockchain.
Η φιλοσοφία αυτή περνάει πλέον από τη θεωρία στην πράξη, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε χθες την πολυαναμενόμενη «λευκή βίβλο» που ξεκαθαρίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, προσπαθώντας να διασφαλίσει ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας τηρεί τους κανόνες της ηθικής. Σύμφωνα με το έγγραφο, οι επιλογές που εξετάζει η Κομισιόν αφορούν τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων με αυτόνομους κανόνες προστασίας, την εγκαθίδρυση ορισμένων απαιτήσεων για την ανάπτυξη της τεχνολογίας σε τομείς υψηλού ρίσκου –όπως η υγειονομική περίθαλψη, η μεταφορά και η ασφάλεια– και την οικοδόμηση ενός προαιρετικού πλαισίου επικύρωσης και σήμανσης εταιρειών που αναπτύσσουν τεχνολογικά προϊόντα με βάση τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς ηθικής. Είναι μια κάποια αρχή, ωστόσο ήδη φαντάζει αρκετά χλωμή μπροστά στις αναφορές των Ευρωπαίων νομοθετών για μορατόριουμ στην αμφιλεγόμενη τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου – η οποία χρησιμοποιείται ήδη στους δρόμους των κινεζικών πόλεων και από τα αστυνομικά τμήματα διαφόρων αμερικανικών πολιτειών.
Η «λευκή βίβλος» αναγνωρίζει, επίσης, πως η Ε.Ε. θα πρέπει να επιδιώξει την προσέλκυση 20 δισ. ευρώ ετησίως σε επενδύσεις τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να καταφέρει να θεωρηθεί ένας σημαντικός τρίτος δρόμος στη βιομηχανία. Η Επιτροπή αναφέρει την επιθυμία της να βρει τρόπους και κίνητρα για «μια αξιόπιστη διαδικασία πνευματικής ιδιοκτησίας και διαχείρισης δεδομένων, χωρίς να υπονομεύει τις επιχειρήσεις σε γραφειοκρατία και να περιορίζει την καινοτομία τους». Ωστόσο, οι προτάσεις παραμένουν αρκετά νεφελώδεις, χωρίς να ολοκληρώνουν το άλμα μεταξύ θεωρίας και ρεαλιστικών εφαρμογών πολιτικής.
Βέβαια, η Ε.Ε. προσφέρει μια αρκετά καλή δικαιολογία για το γενικευμένο πλαίσιο του ψηφιακού white paper της. «Λαμβάνοντας υπόψη πόσο γρήγορα εξελίσσεται η τεχνητή νοημοσύνη, το ρυθμιστικό πλαίσιο πρέπει να αφήνει περιθώρια για περαιτέρω εξελίξεις», αναφέρει το έγγραφο, προσθέτοντας πως τους προσεχείς μήνες η Ε.Ε. θα δουλέψει σκληρά συλλέγοντας πληροφορίες από τη βιομηχανία, τους ερευνητές, την κοινωνία των πολιτών και τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών, για να βελτιώσει τις τελικές προτάσεις της. Το τελικό, σκληρό νομοθετικό πλαίσιο αναμένεται να κυκλοφορήσει το φθινόπωρο.
Η Ιστορία της Ευρώπης, πάντως, δεν γεννάει και πολλές ελπίδες για τη βιωσιμότητα της προσέγγισης αυτής. Ως αντίδραση στον μαξιμαλισμό της εποχής του Τζορτζ Μπους, η γαλλογερμανική παράταξη, υπό τον Γάλλο πρόεδρο Ζακ Σιράκ και τον Γερμανό καγκελάριο Γκέρχαρντ Σρέντερ, είχε και τότε ανακοινώσει μια δέσμη πρωτοβουλιών για την αναζήτηση της ευρωπαϊκής ψηφιακής κυριαρχίας. Η ευρωπαϊκή μηχανή αναζήτησης Quaero, που προέκυψε από αυτή την πρωτοβουλία, κόστισε συνολικά 400 εκατ. ευρώ. Πέρασε, τελικά, με ήσυχο τρόπο, στην ψηφιακή λήθη το 2014.
Η Ευρώπη προσπαθεί και πάλι να απαντήσει στην εκθετική τεχνολογική ανάπτυξη με ένα συνδυασμό καλοπροαίρετων ρυθμίσεων και νεφελωδών επιχειρηματικών κινήτρων. Μόνο που η μάχη για την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι πρωτάθλημα καλλιτεχνικού πατινάζ για να έχουν σημασία η ποιότητα και η εκπλήρωση προκαθορισμένων κριτηρίων, αλλά ένας σκληρός αγώνας δρόμου. Η ταχύτητα στην τεχνολογική εξέλιξη δεν είναι απαραίτητα το καλύτερο χαρακτηριστικό για το μέλλον της ανθρωπότητας, είναι όμως απαραίτητη για να κερδίσει κάποιος το χρυσό μετάλλιο.