«Σε λένε Νταούντ, αλλά τι θα έλεγες αν εγώ σε αποκαλούσα “honey”;» ρώτησε κατά τη διάρκεια της ανάκρισης που γινόταν στα αραβικά ο πράκτορας του FBI Αλί Σουφάν τον τρομοκράτη Αμπού Ζουμπάιντα, που είχε εμπλακεί στην επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Ο Ζουμπάιντα τρόμαξε και κούνησε το κεφάλι του έκπληκτος. Οι υπόλοιποι πράκτορες του FBI που ήταν παρόντες στην ανάκριση ρώτησαν αργότερα τον Σουφάν γιατί ο ανακρινόμενος τρόμαξε τόσο πολύ. «Διότι “honey” τον αποκαλούσε η μητέρα του όταν ήταν μικρός και όταν ανέφερα τη λέξη, κατάλαβε ότι γνωρίζαμε ήδη τα πάντα γι’ αυτόν». Αυτό είναι μόνο ένα περιστατικό από τη μυθιστορηματική ζωή του 50χρονου σήμερα Αμερικανού λιβανικής καταγωγής, Αλί Σουφάν, ο οποίος υπηρέτησε 18 χρόνια ως πράκτορας του FBI και σήμερα είναι επικεφαλής του Soufan Group, μιας διεθνούς εταιρείας παροχής συμβουλών σε κράτη και επιχειρήσεις για ζητήματα ασφάλειας και τρομοκρατίας.
Ο Αλί Σουφάν έχει διερευνήσει πολλές υποθέσεις τρομοκρατίας, εντός και εκτός των ΗΠΑ, με κορυφαίες τις βομβιστικές επιθέσεις στην αμερικανική πρεσβεία στην Ανατολική Αφρική και στο αεροπλανοφόρο «SS Cole». Και φυσικά έχει γίνει γνωστός από τον ρόλο του στη διαλεύκανση των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου. Θεωρείται μάλιστα ότι είχε φτάσει πολύ κοντά στην ανατροπή του σχεδίου των τρομοκρατών για τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους, αλλά αυτό δεν έγινε επειδή η CIA αρνήθηκε να μοιραστεί με το FBI και μαζί του μια σειρά από κρίσιμες πληροφορίες λίγο καιρό πριν από τον Σεπτέμβριο του 2001. Το 2005, ο Σουφάν παραιτήθηκε από το FBI κατηγορώντας τη CIA γι’ αυτές τις επιλογές, ενώ η πολύκροτη αυτή υπόθεση και η σύγκρουσή του με τις μυστικές υπηρεσίες καταγράφηκε και σε πορτρέτο του που δημοσίευσε το 2006 το περιοδικό New Yorker.
Πολυβραβευμένος για τη δουλειά του, ένα από τα καλύτερα εγκώμια που έχει λάβει προήλθε από το Πεντάγωνο των ΗΠΑ, όταν τον αποκάλεσαν «ένα σημαντικό όπλο στον συνεχιζόμενο αγώνα κατά της τρομοκρατίας». Συγγραφέας δύο best-sellers για την 11η Σεπτεμβρίου και για το ευρύτερο δίκτυο της τρομοκρατίας στον σημερινό κόσμο, απάντησε στις ερωτήσεις της «Κ» για το πόσο πραγματικά επικίνδυνος είναι ο κόσμος σήμερα, για τον εντεινόμενο ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων και για τη συσχέτισή του με την τρομοκρατία, αλλά και για κάποια από τα μυστικά της δουλειάς του.
Διότι ο Αλί Σουφάν υπήρξε ίσως ο πιο γνωστός και επίμονος πολέμιος των βασανιστηρίων στα οποία υπέβαλλε η CIA τους τρομοκράτες-μέλη της Αλ Κάιντα. Και αυτό γιατί είχε αποδείξει ότι η ανθρώπινη προσέγγιση, η υπομονετική δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με τον ανακρινόμενο είναι η μόνη τακτική που εξασφαλίζει πολύτιμες πληροφορίες. Το να προσφέρεις ένα ποτήρι νερό στον φυλακισμένο που ανακρίνεται τον οδηγεί λίγο αργότερα σε μια απροσδόκητη αυθεντική εξομολόγηση, ενώ αν το ίδιο ποτήρι τού το «πετάξεις στα μούτρα», δεν κατορθώνεις τίποτα παραπάνω από το να σου πει μόνον αυτό που υπολογίζει ότι θα ήθελες να ακούσεις για να σταματήσουν το ταχύτερο ο πόνος και ο εξευτελισμός. Επομένως, γιατί η κυβέρνηση των ΗΠΑ αγνόησε αυτό τον θεμελιώδη ψυχολογικό κανόνα και κατρακύλησε στη χρήση μεσαιωνικών μεθόδων; Αυτό είναι μόνον ένα από τα ερωτήματα που συνθέτουν τη μεγάλη αφήγηση της τρομοκρατίας που προσδιορίζει τις διεθνείς υποθέσεις σχεδόν καθοριστικά ήδη από την αρχή του 21ου αιώνα.
– Πριν από αρκετά χρόνια, η διάσημη πλέον ανάκριση του Αμπού Ζουμπάιντα σας οδήγησε στο να προσδιορίσετε τον Χαλίντ Σέιχ Μοχάμεντ ως τον εγκέφαλο της επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου. Εχετε αποδείξει ότι οι κλασικές, ήπιες μέθοδοι ανάκρισης, βασισμένες στην ανθρωπιά, στην ευαισθησία και στην ενσυναίσθηση, είναι πιο αποτελεσματικές από τα βασανιστήρια. Γιατί αυτές οι μέθοδοι λειτουργούν καλύτερα από τη σκληρότητα και την πρόκληση πόνου; Γιατί, παρ’ όλα αυτά, το πιο προηγμένο και πολιτισμένο έθνος, οι ΗΠΑ, υπέκυψε στη χρήση σκληρών μεθόδων ενώ γνώριζε ότι ήταν αναποτελεσματικά; Από την άλλη, γιατί ορισμένοι κρατούμενοι δίνουν ψευδείς ομολογίες;
– Το θέμα των βασανιστηρίων στοίχισε πολύ στην Αμερική. Και είναι πολύ σημαντικό να καταστήσουμε σαφές ότι αυτά δεν είναι μόνο δικά μου συμπεράσματα. Εκτενείς εκθέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης (η επιτροπή της Γερουσίας για την υπηρεσία πληροφοριών, η έρευνα του υπουργείου Δικαιοσύνης και ο γενικός επιθεωρητής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών) έδειξαν ότι τα βασανιστήρια δεν λειτουργούν και ότι οι πληροφορίες που εκμαιεύονται μέσω βασανιστηρίων ήταν επίσης αναξιόπιστες. Γνωρίζω εκ πείρας ότι μπόρεσα να αποσπάσω αξιόπιστες και χρήσιμες πληροφορίες μέσω συμβατικών, κλασικών τεχνικών. Αυτές οι αποτελεσματικές τεχνικές συμβάλλουν στη διασφάλιση της συνεργασίας, ενώ τα βασανιστήρια καταλήγουν στη συμμόρφωση, δηλαδή κάποιος γίνεται πρόθυμος να πει οτιδήποτε για να σταματήσουν ο πόνος και η κακομεταχείριση.
Επιπλέον, η χρήση βασανιστηρίων περιπλέκει και ενδεχομένως αποτρέπει τυχόν μελλοντικές ποινικές διώξεις σύμφωνα με το αμερικανικό δίκαιο, όπως βλέπουμε σήμερα με τον Χαλίντ Σέιχ Μοχάμεντ. Το πιο σημαντικό, η χρήση βασανιστηρίων στην πρόσφατη ιστορία της Αμερικής είχε μεγάλο κόστος για τη φήμη και την ηθική μας εμβέλεια στον κόσμο. Η απώλεια αξιοπιστίας εξακολουθεί να πλήττει την Αμερική σήμερα.
– Είναι ο κόσμος ασφαλέστερος λόγω των προηγμένων μεθόδων συλλογής πληροφοριών που εφαρμόζονται σήμερα και ύστερα από τρισεκατομμύρια δολάρια που αφιερώθηκαν στο Αφγανιστάν αυτά τα 20 χρόνια ή τα τρομοκρατικά δίκτυα θα ενισχυθούν αναπόφευκτα τώρα που επέστρεψαν οι Ταλιμπάν στην Καμπούλ; Και ποιο είναι το μεγαλύτερο λάθος στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας;
– Παρά τους τεράστιους στρατιωτικούς και οικονομικούς πόρους που έχουν διοχετευθεί στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας εδώ και δύο δεκαετίες, η κατάσταση που βλέπουμε σήμερα είναι πολύ ανησυχητική. Σήμερα, υπάρχει ένα «τόξο του χάους» που εκτείνεται από τη Δυτική Αφρική έως τη Σομαλία, από το Σαχέλ έως τη Συρία και από την Υεμένη έως τη νότια Ασία. Το μεγάλο μας λάθος είναι ότι παραβλέπουμε αυτά τα κενά πολιτικής και ασφάλειας και τα αφήνουμε να μεγαλώνουν. Αυτό είναι πολύ ανησυχητικό, καθώς βλέπουμε τώρα μια πληθώρα αντιδυτικών παραστρατιωτικών ομάδων που είναι η κυρίαρχη δύναμη σε αυτές τις περιοχές. Αυτό το κλίμα θα συνεχίσει να προσφέρει ιδανικές συνθήκες για να επεκτείνονται και να πληθαίνουν οι βίαιοι εξτρεμιστές.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, είδαμε την Αλ Κάιντα να μετατρέπεται επιτυχώς από μια ιεραρχική οργάνωση, που αποτελείται από μερικές εκατοντάδες μαχητές, σε ένα αποκεντρωμένο δίκτυο ομάδων και συνεργαζόμενων μερών που υπερηφανεύονται ότι συγκεντρώνουν δεκάδες χιλιάδες μέλη. Για την Αλ Κάιντα, το Αφγανιστάν είναι η περιοχή όπου η στρατηγική τους απέδωσε καρπούς, και ομάδες και συνεργάτες παντού θα παρακολουθούν για να δουν πώς μπορούν να επωφεληθούν από παρόμοια κενά σε όλο τον κόσμο.
Οι αντίπαλοί μας εκμεταλλεύονται την πόλωση στις κοινωνίες μας
– Είναι η παραπληροφόρηση που παράγεται στο εξωτερικό και διοχετεύεται στη Δύση ένας νέος τύπος τρομοκρατίας, που στοχεύει να καταστήσει τις δυτικές δημοκρατίες αδύνατον να κυβερνηθούν; Ποια μπορεί να είναι η απάντηση; Πρέπει οι δυτικές δημοκρατίες να υψώσουν τοίχους και σύνορα στο Διαδίκτυο, διαχωρίζοντας τον ελεύθερο κόσμο από τα αυταρχικά κράτη με τα οποία βρίσκεται εσχάτως σε έναν εντεινόμενο ανταγωνισμό;
– Πρόσφατα έγραψα στο περιοδικό Time ότι οι ΗΠΑ πρέπει να αντιμετωπίζουν τις δημοκρατικές αξίες ως ένα ισχυρό θεμέλιο επάνω στο οποίο πρέπει να οικοδομούν και όχι ως ένα εμπόδιο που πρέπει να υπερβούν. Νομίζω ότι αυτή η ιδέα ισχύει πολύ και για άλλες δυτικές δημοκρατίες, όπως είναι η Ελλάδα. Οσον αφορά την παραπληροφόρηση, το Soufan Center δημοσίευσε μια έκθεση νωρίτερα μέσα στο 2021 εξετάζοντας το κίνημα συνωμοσιολογίας QAnon και πώς το κίνημα αυτό χρησιμεύει ως εργαλείο για τους αντιπάλους της Αμερικής. Η έκθεση προσδιορίζει πώς το κίνημα έχει λάβει την έντονη και συστηματική υποστήριξη από πολλούς εξωτερικούς παράγοντες. Διαπιστώσαμε ότι παράγοντες που βρίσκονται σε κράτη όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν συμβάλλουν στην ενίσχυση των θεωριών συνωμοσίας QAnon σε μια προσπάθεια διεύρυνσης του ακροατηρίου του κινήματος. Το συμπέρασμά μας ήταν ότι μια τέτοια δραστηριότητα σίγουρα θολώνει το όριο μεταξύ εσωτερικής και ξένης παραπληροφόρησης, αντιπροσωπεύοντας μια σημαντική πρόκληση για την κυβέρνηση των ΗΠΑ σε εγχώριο και διεθνές πλαίσιο. Ωστόσο, οι αντίπαλοί μας επιδιώκουν να εκμεταλλευθούν την πόλωση και τη δυσαρέσκεια που ήδη υπάρχουν στις κοινωνίες μας. Ετσι, ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι ήδη εσωτερικό. Οι Αμερικανοί πρέπει να βρούμε τρόπους ενίσχυσης της κοινωνικής μας ενότητας.
– Πρόσφατα, ο πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Τόνι Μπλερ, μιλώντας στο think tank για θέματα ασφαλείας RUSI, προειδοποίησε ότι ο κόσμος μπορεί να αντιμετωπίσει την απειλή της βιοτρομοκρατίας, ασφαλώς από μη κρατικούς παράγοντες. Παράλληλα, η νέα αμερικανική έκθεση που ζήτησε ο πρόεδρος Μπάιντεν για την προέλευση του κορωνοϊού παραμένει ασαφής και χωρίς δημόσια γνωστό τελικό συμπέρασμα. Μοιράζεστε ανάλογους φόβους, υποψίες και ανησυχίες;
– Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το αμυντικό σύστημα CBRN (Chemical, Biological, Radiological & Nuclear Defense – Αμυνα κατά Χημικών, Βιολογικών, Ραδιολογικών και Πυρηνικών Απειλών) ενισχύθηκε σημαντικά μετά τις επιθέσεις με άνθρακα το 2001, που συνέβησαν λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Η πιθανότητα επίθεσης με χημικά, ραδιενεργά ή βιολογικά όπλα (CBRN) ασφαλώς αποσπά μεγάλη προσοχή. Μπορούμε να φανταστούμε ότι μια επίθεση με βιολογικά ή χημικά όπλα θα ήταν ένα τεράστιο σοκ για την κοινωνία και τη συλλογική αντίληψη για την ασφάλεια, που σκοπεύουμε να διαφυλάξουμε. Είναι επίσης σημαντικό να έχετε υπόψη σας ότι, ενώ υπάρχουν ακόμη σοβαρά εμπόδια που αποτρέπουν τους τρομοκράτες να αναπαράγουν χημικά και βιολογικά όπλα, η τεχνολογία αλλάζει γρηγορότερα από τις αποφάσεις των ρυθμιστικών αρχών. Εδώ και δεκαετίες υπάρχει η ανησυχία για την πιθανότητα επίθεσης CBRN. Εάν οι τρομοκράτες πετύχουν να εξαπολύσουν μια τέτοια επίθεση, ακόμη και αν δεν θα είναι ένα πολύ θανατηφόρο γεγονός, θα έχουν κατορθώσει να καταφέρουν ένα πλήγμα με βαθύ ψυχολογικό αντίκτυπο στην κοινωνία και στην κυβέρνηση.
Τρομοκρατία και διπλωματία
– Εχουμε τα αντιδυτικά καθεστώτα των Ταλιμπάν και της Βόρειας Κορέας. Εχουμε επίσης την Αλ Κάιντα και το ISIS. Ολοι αυτοί, που επιβιώνουν παρά τις πιέσεις και τον πόλεμο εναντίον τους, είναι ανεξάρτητοι και αυτόνομοι παράγοντες στη διεθνή σκηνή, που μπορούν και ενεργούν επί χρόνια εναντίον των ΗΠΑ ή μήπως είναι εν μέρει καμουφλαρισμένοι «αντιπρόσωποι» (proxies) άλλων μεγάλων δυνάμεων στη σκακιέρα του διεθνούς ανταγωνισμού;
– Αυτή τη στιγμή είμαστε μάρτυρες της προσπάθειας των Ηνωμένων Πολιτειών να μετατοπίσουν την προσοχή, τη δράση και τους πόρους προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης της πρόκλησης ενός ανταγωνισμού μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η ανησυχία μου είναι ότι οι ΗΠΑ την αντιμετωπίζουν ως μια υπόθεση διαφορετική από τον ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Ομως, η πραγματικότητα είναι ότι δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την αντιτρομοκρατία από τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι μια επικάλυψη μεταξύ περιφερειακών και παγκόσμιων προκλήσεων, οι οποίες εκδηλώνονται σε συνδυασμό με την τρομοκρατία. Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο αποχωρήσαμε από το Αφγανιστάν επηρέασε αρνητικά πολλές από τις σχέσεις μας με βασικούς συμμάχους στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο. Για να διατηρήσουμε την ηγεσία και την επιρροή μας, χρειάζεται οι ΗΠΑ να ξαναχτίσουν τις σχέσεις και τις συμμαχίες τους, έτσι ώστε οι όποιες ρήξεις να μη μας επηρεάσουν αρνητικά σε άλλα θέματα ασφάλειας στο μέλλον. Η κατάσταση σήμερα είναι πιο επικίνδυνη από ό,τι πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου 2001.