Ηταν ένας αργός θάνατος. Στις 3 Νοεμβρίου 2006 ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο, πρώην πράκτορας των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών και επικριτής του Βλαντιμίρ Πούτιν, εισήχθη σε νοσοκομείο του Λονδίνου βαριά άρρωστος. Η διαρκής επιδείνωση των συμπτωμάτων του έδειχνε ότι δεν επρόκειτο για μια απλή γαστρεντερίτιδα, όπως ήταν η αρχική διάγνωση. Οι γιατροί υπέθεσαν ότι μπορεί να είχε δηλητηριαστεί με θάλλιο, όμως ούτε αυτή η εκδοχή ευσταθούσε. Εχανε τα μαλλιά του, τα λευκά του αιμοσφαίρια είχαν καταβαραθρωθεί. Ωσπου 20 ημέρες αργότερα πέθανε.
«Η ραδιενέργεια ανιχνεύθηκε την τελευταία ημέρα της ζωής του», λέει η σύζυγός του, Μαρίνα Λιτβινένκο. «Δεν γνώριζε ότι είχε δηλητηριαστεί με πολώνιο».
«Πλύση εγκεφάλου»
Μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις για την πιθανή δηλητηρίαση του Ρομάν Αμπράμοβιτς και Ουκρανών διαπραγματευτών, η υπόθεση Λιτβινένκο είναι μία από τις πρώτες που ανακαλείται αυτόματα στη μνήμη. Η Μαρίνα Λιτβινένκο μίλησε τηλεφωνικά στην «Κ» από το Λονδίνο, όπου έχει συμπληρώσει πάνω από δύο δεκαετίες αυτοεξόριστη. Σχολίασε το καθεστώς διώξεων στη Ρωσία μιλώντας για «πλύση εγκεφάλου» των πολιτών από τα κρατικά ΜΜΕ και λέγοντας ότι είναι αδύνατο για ανεξάρτητους δημοσιογράφους μετά τις πρόσφατες απαγορεύσεις να εργαστούν εκεί. Τόνισε ακόμη ότι είναι αντίθετη στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας.
«Μετά τον θάνατό του το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να κρατήσω τη φωνή του ζωντανή. Δεν θεώρησα ποτέ ότι μπορεί κι εγώ να γίνω στόχος. Βλέποντας, όμως, τώρα τι συμβαίνει στην Ουκρανία φαίνεται ότι κανείς δεν μπορεί να είναι ασφαλής», αναφέρει. «Ο Σάσα αρρώστησε βαριά, αν και κανονικά ήταν ένας υγιής άνθρωπος. Πίστευε ότι θα επιβίωνε και προσπαθούσε μέσα από το νοσοκομείο να αναλύσει όλες τις συναντήσεις που είχε το προηγούμενο διάστημα, όλες τις συζητήσεις και υποπτευόταν ποιος μπορεί να ήταν υπεύθυνος».
Πονάω πολύ για τη Ρωσία. Αυτό που συμβαίνει τη μετατρέπει σε Βόρεια Κορέα. Προσπαθώ να αφυπνίσω τους ανθρώπους.
Το 2021 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι οι Αντρέι Λουγκοβόι και Ντμίτρι Κόβτουν δηλητηρίασαν με μολυσμένο τσάι τον Λιτβινένκο «δρώντας ως πράκτορες του ρωσικού κράτους». Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληγε το 2016 και βρετανική δικαστική έρευνα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία των δύο ερευνών, ίχνη ραδιενέργειας εντοπίστηκαν σε μέρη από τα οποία είχαν περάσει στο Λονδίνο οι Λουγκοβόι και Κόβτουν, καθώς και στον νιπτήρα του μπάνιου σε ξενοδοχείο στο οποίο είχε καταλύσει ο πρώτος εξ’ αυτών. Η πρώτη ύποπτη συνάντησή τους με τον Λιτβινένκο τοποθετείται χρονικά το απόγευμα της 16ης Οκτωβρίου 2006, ενώ κρίθηκε ότι η θανάσιμη δόση χορηγήθηκε στον πρώην πράκτορα την 1η Νοεμβρίου 2006. Οι δύο άντρες αρνούνταν οποιαδήποτε ανάμειξή τους, ενώ και στις δύο περιπτώσεις ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, απέρριπτε τα συμπεράσματα ως αβάσιμα.
Από το 1998 ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο ξεκίνησε να μιλάει δημόσια κατά της διαφθοράς των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Το 2000 εγκατέλειψε τη Ρωσία και τον επόμενο χρόνο χορηγήθηκε στον ίδιο και στην οικογένειά του πολιτικό άσυλο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από εκεί συνέχισε τη σκληρή κριτική απέναντι στο Κρεμλίνο και στον Πούτιν αποκαλώντας τη Ρωσία «μαφιόζικο κράτος». «Το πολώνιο είναι μια εξαιρετικά τοξική ουσία και είναι αδύνατο να την προμηθευτεί κάποιος από την αγορά», τονίζει η Μαρίνα Λιτβινένκο, επισημαίνοντας όπως έκριναν και οι ερευνητές ότι είναι πιο πιθανό να προέλθει από μια κρατική αρχή.
Ο πόλεμος
Η ίδια είχε βρεθεί τον Φεβρουάριο του 2022 στη δυτική Ουκρανία για να επισκεφθεί φίλους της. Επέστρεψε στο Λονδίνο δύο ημέρες μετά τη ρωσική εισβολή. «Στην αρχή έλεγαν ότι το Κιέβο θα πέσει σε τρεις ημέρες. Δεν θεωρούσαν ότι οι Ουκρανοί θα είναι τόσο δυνατοί και δεν θα τα παρατήσουν. Εχω μια φίλη στο Κίεβο, μητέρα δύο παιδιών, η οποία δεν θέλησε να φύγει από τη χώρα. Εμεινε για να αγωνιστεί και ανησυχώ για αυτήν. Ενας ακόμη φίλος μου έχει την εταιρεία του στην ίδια πόλη και προσπαθεί να βγάλει τις υπαλλήλους του με ασφάλεια έξω από την Ουκρανία», λέει.
«Οταν μιλάμε για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι άνθρωποι που μάχονταν την εισβολή του Χίτλερ στη Σοβιετική Ενωση δεν πολεμούσαν για τον Στάλιν, αλλά για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους και το μέλλον τους. Το ίδιο συμβαίνει σήμερα με τους Ουκρανούς. Δεν περίμενα όμως ότι στη θέση του επιτιθέμενου θα ήταν τώρα η Ρωσία. Είναι σοκαριστικό. Ο Πούτιν πάντα προσπαθούσε να εκμεταλλευθεί την Ιστορία, το πώς σταματήσαμε τον Χίτλερ, και τώρα τα κατέστρεψε όλα», προσθέτει.
Επισημαίνει ότι δεν είναι ενάντια στην πατρίδα της. «Πονάω πολύ για τη Ρωσία. Αυτό που συμβαίνει τη μετατρέπει σε Βόρεια Κορέα. Προσπαθώ να αφυπνίσω τους ανθρώπους. Μπορεί να έχαναν την ελευθερία του λόγου, αλλά επαναπαύθηκαν γιατί μπορούσαν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, να αγοράσουν αγαθά. Θεωρούσαν ότι χωρίς το πετρέλαιο και το αέριό μας δεν θα μπορεί κανείς να επιβιώσει», λέει. «Ο Πούτιν δεν καταστρέφει μόνο την Ουκρανία αλλά και τη Ρωσία. Ο άντρας μου προτού πεθάνει είχε προειδοποιήσει ότι πρέπει να προσέξουμε αυτόν τον δικτάτορα. Αν δεν τον σταματήσει κάποιος θα ξεκινήσει πυρηνικό πόλεμο».