Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι ένας απόλυτα σωστός και επιβεβλημένος στόχος, αλλά πριν εξετάσει κανείς πώς μπορεί να επιτευχθεί, απαιτούνται τρεις διευκρινίσεις. Πρώτον, τα μέτρα εξοικονόμησης μπορούν μεν να μειώσουν σημαντικά την κατανάλωση σε επιμέρους τομείς, αλλά στο επίπεδο μιας ολόκληρης οικονομίας τα οφέλη των μεσοπρόθεσμων (σε ορίζοντα πενταετίας) μέτρων εξοικονόμησης δεν μπορούν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, να εξοικονομήσουν πάνω από 20% της ενέργειας που καταναλώνεται σήμερα. Αυτό προκύπτει από μελέτες, όπως η Αgora Energiewende και στην πράξη σημαίνει ότι αν υπάρχει σοβαρό ενεργειακό πρόβλημα, η εξοικονόμηση θα βοηθήσει, αλλά δεν θα το λύσει.
Το δεύτερο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις το θυμήθηκαν κάπως αργά. Οταν το 2018 παρουσιάστηκαν οι στόχοι για την ενεργειακή αποδοτικότητα, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. επέβαλαν να μην είναι δεσμευτικοί. Τώρα που έχει έρθει ο λογαριασμός, όλα τα κράτη έχουν μείνει πίσω, κάποια δε σε τραγικό βαθμό.
Σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο έχουν ανακοινωθεί πολλά προγράμματα, στρατηγικές, πακέτα κ.λπ. με στόχο την αποδοτικότητα και την εξοικονόμηση ενέργειας σε διάφορους τομείς, αλλά όλα κυλούν με πολύ πιο αργούς ρυθμούς από αυτούς που επιβάλλει η αντιμετώπιση της κλιματικής –και τώρα της ενεργειακής– κρίσης.
Μετατόπιση ευθύνης
Η τρίτη παράμετρος έχει σχέση με τη μετατόπιση της ευθύνης. Ολες οι υποδομές, ολόκληρη η δομή των κοινωνιών μας, ακόμα και το αφήγημα για το τι συνιστά πρόοδο και τι οπισθοδρόμηση, βασίζεται στη μέγιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας.
Οταν το 2018 παρουσιάστηκαν οι στόχοι για την ενεργειακή αποδοτικότητα, τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. επέβαλαν να μην είναι δεσμευτικοί.
Είναι αντιφατικό να έρχονται κράτη που βασίζουν μεγάλο μέρος των εσόδων τους στη φορολόγηση των ορυκτών καυσίμων, που επηρεάζονται στην άσκηση πολιτικής από τις επιχειρήσεις ορυκτών καυσίμων και που μέχρι χθες εξαντλούσαν την πολιτική τους στην εξεύρεση του κατάλληλου μείγματος ανάμεσα στα διάφορα είδη ορυκτών καυσίμων, και να ζητούν από τους πολίτες να σηκώσουν το βάρος της εξοικονόμησης χωρίς προετοιμασία.
Είναι αντιφατικό να έρχονται κυβερνήσεις και να ζητούν από τους πολίτες να κατεβάσουν τον θερμοστάτη στη θέρμανση, χωρίς να έχουν δώσει τη δυνατότητα στους ιδιοκτήτες των κτιρίων να προχωρήσουν σε σοβαρή ενεργειακή αναβάθμιση (όπου σοβαρή ενεργειακή αναβάθμιση δεν νοείται η τοποθέτηση λέβητα φυσικού αερίου).
Είναι οξύμωρο να ζητούν οι κυβερνήσεις από τους πολίτες να αφήσουν το Ι.Χ. αν δεν έχουν φροντίσει να ενισχύσουν τις υποδομές για το περπάτημα, το ποδήλατο και τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η μείωση του κόστους, η άμεση ενίσχυση των μέσων μεταφοράς με περισσότερα και πιο αξιόπιστα δρομολόγια, είναι ένα από τα βασικά βραχυπρόθεσμα μέτρα εξοικονόμησης. Η ασφαλής χρήση ποδηλάτων, ηλεκτρικών ποδηλάτων, πατινιών και οχημάτων μεταφοράς εμπορευμάτων με συνδυασμό πεταλιών – ηλεκτροκίνησης –cargo bikes– είναι λύσεις μετακίνησης χαμηλών ενεργειακών απαιτήσεων, που έχουν πολύ σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης καυσίμων στις πόλεις (δυσκολότερα είναι τα πράγματα στην ύπαιθρο).
Ενα πραγματικά μαζικό πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος είναι απολύτως απαραίτητο και πετυχαίνει πολλούς στόχους μαζί (μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, καταπολέμηση της ενεργειακής ένδειας, μείωση ρύπων). Για να προχωρήσουν σε αυτά και σε άλλα μέτρα εξοικονόμησης, οι κυβερνήσεις πρέπει να πιστεύουν ότι μπορούν να καλυφθούν οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες για τροφή, στέγη, θερμική άνεση και μετακίνηση, με λιγότερα ορυκτά καύσιμα.
Πολλές κυβερνήσεις δείχνουν να μην το πιστεύουν, γι’ αυτό εξισώνουν τις εκκλήσεις για εξοικονόμηση με τις εκκλήσεις για πραγματοποίηση σκληρών θυσιών. Η άνοδος του κόστους της ενέργειας ήδη οδηγεί τους πολίτες να πραγματοποιούν τις θυσίες αυτές, χωρίς παρότρυνση. Ο ρόλος των κυβερνήσεων δεν είναι να ζητούν κάτι που ήδη συμβαίνει, αλλά να λαμβάνουν τα δομικά εκείνα μέτρα που θα κάνουν την εξοικονόμηση να μοιάζει λιγότερο με θυσία και περισσότερο με καθημερινότητα.