Το 2017 o Εμανουέλ Μακρόν ανέλαβε την προεδρία με πλήρη επίγνωση των εσωτερικών προσκομμάτων. Η Γαλλία έπρεπε να προχωρήσει σε επώδυνες μεταρρυθμίσεις για να κερδίσει το χαμένο έδαφος στον παγκοσμιοποιούμενο κόσμο, ενάντια στις συντηρητικές της συμπεριφορές και στις προστατευτικές της παραδόσεις. Για να το επιτύχει, επεδίωξε να νομιμοποιηθεί εσωτερικά αναπτύσσοντας ηγετική στάση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η χαρισματική του προσωπικότητα και οι εντυπωσιακές διακηρύξεις του στη Σορβόννη και στην Πνύκα ανανέωσαν τις ελπίδες για το ευρωπαϊκό όραμα.
Oμως, ο γερμανο-γαλλικός άξονας δεν λειτούργησε συμπληρωματικά· απεδείχθη ανταγωνιστικός. Η υπεροπτική Γερμανία της καγκελαρίου Μέρκελ, επανενωμένη, υπερήφανη για τις οικονομικές της επιδόσεις, δεν στήριξε τις οραματικές πρωτοβουλίες της Γαλλίας – μάλλον τις υπονόμευσε. Αλλωστε, και πρωτύτερα η Γερμανία είχε τεχνηέντως καταστρέψει το σχέδιο του Νικολά Σαρκοζί για τη «Μεσογειακή Ενωση». Επιπροσθέτως, το Brexit και οι εχθρικές δηλώσεις του προέδρου Τραμπ αμαύρωσαν την ευρωπαϊκή αίγλη.
Eτσι, ο πρόεδρος Μακρόν δεν κατόρθωσε να προσφέρει ένα εξωστρεφές όραμα. Εσωτερικά υπέστη την αναπόφευκτη φθορά των μεταρρυθμίσεων, την οποία επεδείνωσαν η υγειονομική κρίση και τα συναφή επακόλουθα.
Η πρόσφατη επανεκλογή του μοιάζει πύρρειος νίκη. Με νομιμότητα, αλλά χωρίς νομιμοποίηση, ο πρόεδρος Μακρόν πρέπει να διαχειριστεί ένα πολύ δύσκολο εσωτερικό περιβάλλον. Θα αναγκαστεί να κάνει σοβαρούς συμβιβασμούς, υιοθετώντας και οικειοποιούμενος κάποιες από τις θέσεις των αντιπάλων του.
Την πρώτη πενταετή περίοδο, η ευρωπαϊκή του ορμή συγκρούσθηκε με τη γερμανική επιφυλακτικότητα. Σήμερα, στη δεύτερη θητεία, τα εσωτερικά προβλήματα τού αφήνουν περιορισμένη ενέργεια και μειωμένο πολιτικό κεφάλαιο για ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες. Θα χρειαστεί, ίσως, να εγκαταλείψει το ευρωπαϊκό όραμα, καθώς αμφισβητείται έντονα από τους αντιπάλους του. Θα προσπαθήσει να οικοδομήσει ένα αφήγημα γύρω από το περιβάλλον, να ενώσει τη Γαλλία γύρω από μια άχρωμη και άοσμη συνθηματολογία, χωρίς πολιτικό κόστος.
Το Brexit αποστασιοποίησε το Ηνωμένο Βασίλειο. Ποιος, λοιπόν, εκτός από τη Γαλλία, μπορεί να λειτουργήσει ηγετικά στην Ευρώπη; Η αποχώρηση της καγκελαρίου Μέρκελ έφερε πολυδιάσπαση στη γερμανική πολιτική σκηνή. Η γερμανική ιστορική ταλάντευση από τον υπερσυγκεντρωτισμό στην αποκεντρωτική κακοφωνία επιβεβαιώνεται – αντανακλώντας, ίσως, τις δύο αντιτιθέμενες γερμανικές θρησκευτικές παραδόσεις, τον καθολικισμό και τον προτεσταντισμό.
Η ουκρανική κρίση εντείνει τα γερμανικά διλήμματα. Η Γερμανία βρίσκεται σήμερα στη θέση του κατηγορουμένου, στην οποία είχε τοποθετήσει την προσοδοθηρική Ελλάδα κατά την οικονομική κρίση. Η εξάρτηση από τη Ρωσία, η οποία κοστίζει σήμερα πανάκριβα, οικονομικά και γεωπολιτικά, είναι συνέπεια της προσόδου την οποία απήλαυσε η γερμανική οικονομία από το χαμηλό κόστος της ρωσικής ενέργειας – πρόσοδος η οποία, αναμφίβολα, συνέβαλε στη γερμανική οικονομική ηγεμονία. Με τα δεδομένα αυτά, η Γερμανία δεν διαθέτει το απαιτούμενο κύρος για να ηγηθεί στην Ευρώπη.
Στα κύματα των διαδοχικών κρίσεων, η Ευρώπη μοιάζει με ακυβέρνητο σκάφος. Ποτέ στη μεταπολεμική ιστορία της δεν είχε τόση ανάγκη από σθεναρή ηγεσία.
Oμως, ποτέ στη μεταπολεμική Ιστορία της η Ευρώπη δεν είχε τόση ανάγκη από σθεναρή ηγεσία. Η υγειονομική κρίση την έχει εξασθενίσει κοινωνικά. Οι δανειακές της υποχρεώσεις έχουν υπεραυξηθεί. Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση επιδεινώνει τις συνέπειες από όλες τις προηγούμενες κρίσεις.
Το ουκρανικό ζήτημα είναι η πρώτη μείζων ευρωπαϊκή γεωπολιτική κρίση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η Ευρώπη τοποθετείται ενδιαμέσως στον ανταγωνισμό μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών. Ποιος θα υποστηρίξει τα ευρωπαϊκά συμφέροντα τα οποία συνδέονται με μια σύντομη λήξη του πολέμου – έστω και αν αυτή συνεπάγεται μια «μισητή συμφωνία», κατά τη διατύπωση του Τζέιμς Σταυρίδη;
Μετά την άμεση ανακούφιση από την επικράτηση του Μακρόν εμφανίζονται τα πρώτα ερωτήματα. Αντί για την επιβεβαίωση της ευρωπαϊκής ανανέωσης την οποία εξήγγειλε πέντε χρόνια πριν, η νέα εκλογική επιτυχία φαίνεται να σηματοδοτεί την αρχή μιας ευρωπαϊκής αποδόμησης. Στα αλλεπάλληλα κύματα των διαδοχικών κρίσεων, η Ευρώπη μοιάζει με ακυβέρνητο σκάφος.
Ο συνήθης Deus ex Machina, οι Ηνωμένες Πολιτείες, φαίνεται να έχουν άλλες προτεραιότητες – την Κίνα. Ομως, η Ιστορία θα όφειλε να τους διδάσκει ότι η αμερικανική ήπειρος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευρωπαϊκή. Οποτε το αγνόησαν, χρειάστηκε κατόπιν να επενδύσουν πολύ χρήμα και αίμα για να επανορθώσουν τις συνέπειες. Δυστυχώς, ένα από τα χαρακτηριστικά του καινοτόμου αμερικανικού έθνους είναι η περιορισμένη ιστορική μνήμη.
Πριν από την 24η Απριλίου, η Ευρώπη παρακολουθούσε αγωνιωδώς τα προγνωστικά για την κρίσιμη τελική αντιπαράθεση. Μετά τον πρόσκαιρο εφησυχασμό, έχουν ήδη αρχίσει να προβάλλουν τα πραγματικά πολιτικά και γεωπολιτικά δεδομένα. Επειτα από τρεις και πλέον δεκαετίες ανέμελου ευδαιμονισμού, τα παλαιά ευρωπαϊκά διακυβεύματα αναβιώνουν. Καθώς εξανεμίζεται η όποια ευφορία από την επανεκλογή του Μακρόν, γίνεται συνείδηση ότι θα χρειαστούν πολύ περισσότερες και σοβαρότερες προσπάθειες από μια εκλογική νίκη για να εξορκιστούν.
* O κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.