Στον «Χρυσοδάκτυλο», το έβδομο μυθιστόρημα της σειράς Τζέιμς Μποντ του Ίαν Φλέμινγκ, ο Όρικ Γκολντφίνγκερ σχεδιάζει να κλέψει 15 δισεκατομμύρια δολάρια από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση με τη βοήθεια νευροπαραλυτικών αερίων, μιας κλεμμένης ατομικής βόμβας και πρακτόρων από διάφορες εγκληματικές ομάδες.
Την περίοδο της πανδημίας, όπου οι κυβερνήσεις ενέκριναν πακέτα τρισεκατομμυρίων δολαρίων ή ευρώ, τα πράγματα έγιναν πιο απλά για τους επίδοξους «χρυσοδάκτυλους». Αρκούσαν κάποια προσωπικά στοιχεία, γνώσεις υπολογιστή και… θράσος.
Ένα από τα πάμπολλα χαρακτηριστικά παραδείγματα, η Σαρίνα Μπράουν-Τόμας, η οποία το περασμένο καλοκαίρι, φτάνοντας στο σπίτι της από τη δουλειά, είδε έναν φάκελο στο γραμματοκιβώτιό της από την αμερικανική κυβέρνηση. Ο φάκελος είχε πάνω το όνομα και τη διεύθυνσή της, καθώς και τα τέσσερα τελευταία ψηφία του αριθμού κοινωνικής της ασφάλισης. Η επιστολή εντός του φακέλου έλεγε ότι της είχε χορηγηθεί επίδομα ανεργίας-κάτι το οποίο ήταν πρόβλημα για εκείνη, καθώς δεν είχε υποβάλει ποτέ κάποια αίτηση.
Η 32χρονη ειδοποίησε αμέσως τους εργοδότες της και πίστεψε ότι το θέμα λύθηκε το περασμένο καλοκαίρι. Όμως, τα προβλήματα ξεκίνησαν από τον Σεπτέμβριο. Όταν η Μπράουν-Τόμας έμεινε πράγματι χωρίς δουλειά, δεν μπορούσε να λάβει την οικονομική στήριξη που χρειαζόταν. Βρέθηκε, έτσι, να δίνει μάχες με τη γραφειοκρατία, ενώ ταλαιπωρήθηκε για μήνες ώστε να αποδείξει στο κράτος την ταυτότητά της. Η Μπράουν-Τόμας ανήκει σε μια μεγάλη ομάδα ατόμων που έπεσαν θύματα μαζικών επιθέσεων, με στόχο τα γενναιόδωρα προγράμματα βοήθειας της χώρας στο πλαίσιο της πανδημίας. Με την απλή χρήση του αριθμού κοινωνικής ασφάλισης της, οι απατεώνες είχαν επωφεληθεί του επιδόματος ανεργίας και του έξτρα βοηθήματος για την πανδημία, πρακτική που επανέλαβαν σε χιλιάδες περιπτώσεις.
Τα τρισεκατομμύρια δολάρια που εγκρίθηκαν από την αρχή της πανδημίας μπήκαν στο στόχαστρο εγκληματικών δραστηριοτήτων, επιτρέποντας σε απατεώνες να αποσπάσουν χρήματα από εργαζόμενους που είχαν δεχθεί μεγάλο πλήγμα από την πανδημία, καθώς και από επιχειρήσεις που είχαν μεγάλη ανάγκη για βοήθεια.
Η περίοδος αυτή θεωρείται ήδη «χρυσή», για τους κάθε λογής εγκληματίες, από τη μαφία και χάκερς μέχρι υδραυλικούς στη Γερμανία και Γάλλους κρατικούς υπαλλήλους.
Τον Ιούνιο του 2020 μια επιχείρηση στο Μιλάνο εξασφάλισε κρατικό δάνειο ύψους 60.000 ευρώ (63.300 δολάρια) για να αντιμετωπίσει την ύφεση που προκάλεσε η πανδημία. Αλλά η επιχείρηση δεν υπήρχε. Η ιταλική κυβέρνηση είχε στην πραγματικότητα στείλει μετρητά στη μαφία Ντράγκετα της Καλαβρίας. Τον ίδιο μήνα, έξι Γάλλοι πολίτες εξαπάτησαν τις αρχές εξασφαλίζοντας 12 εκατ. ευρώ σε επιδόματα ανεργίας για εργαζόμενους σε 3.600 εταιρείες-βιτρίνες. Στην πιο θεαματική περίπτωση κατάχρησης μέχρι στιγμής στη Γερμανία, η κυβέρνηση της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, του πολυπλυθέστερου κρατιδίου, αναγκάστηκε να αναστείλει το πρόγραμμα βοήθειας, αφού ανακάλυψε ότι εγκληματίες το εκμεταλλεύονταν για να εκτρέψουν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ στις τσέπες τους. Οι απατεώνες είχαν δημιουργήσει περισσότερους από 90 ψεύτικους ιστότοπους που έψαχναν τα δεδομένα των εταιρειών που έκαναν αίτηση για έκτακτα κονδύλια, μια δραστηριότητα γνωστή ως «phishing». Στη συνέχεια χρησιμοποιούσαν τις πληροφορίες για να υποβάλουν αίτηση για κονδύλια που έρεαν από τα κρατικά ταμεία στους δικούς τους λογαριασμούς.
Καθώς οι χώρες έπαυσαν τα προγράμματα επείγουσας βοήθειας, το ενδιαφέρον πλέον στρέφεται στο πού πήγαν τα κονδύλια. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι από τον Ιανουάριο του 2020 οι κυβερνήσεις διέθεσαν 15 τρισ. δολάρια σε δαπάνες και δάνεια που αφορούν την αντιμετώπιση της πανδημίας. Ωστόσο, καμία κυβερνητική αρχή δεν μπορεί να υπολογίσει ή να ανακαλύψει πως ξοδεύτηκε το κάθε σεντ που βγήκε από τον κρατικό κορβανά. Μια ανάλυση του Associated Press για τις ΗΠΑ, διαπίστωσε ότι εκλάπησαν περισσότερα από 280 δισεκατομμύρια δολάρια ενώ 123 δισεκατομμύρια δολάρια σπαταλήθηκαν άσκοπα. Συνδυαστικά, οι απώλειες αντιπροσωπεύουν το 10% των 4,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που εκταμίευσε η κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Τα περισσότερα στοιχεία, μέχρι στιγμής, προέρχονται από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Σε άλλες χώρες, όπως αναφέρει ο Economist, όπου δεν υπάρχουν ισχυροί ελεγκτικοί μηχανισμοί, οι ατασθαλίες, μπορεί να είναι αναλογικά μεγαλύτερες.
Στην Αμερική τουλάχιστον το 4,5% της χρηματοδότησης στο πλαίσιο του νόμου cares, του μεγαλύτερου νομοσχεδίου για την τόνωση της πανδημίας, πήγε σε απατεώνες. Εφαρμόζοντας αυτό το ποσοστό σε παγκόσμιο επίπεδο, προκύπτει ότι σχεδόν 700 δισ. δολάρια θα μπορούσαν να έχουν καταλήξει σε λάθος χέρια. Ήδη, οι υπάλληλοι του γραφείου του γενικού επιθεωρητή στο Υπουργείο Εργασίας έχουν 39.000 έρευνες σε εξέλιξη οι οποίες δεν αναμένεται να ολοκληρωθούν πριν το τέλος του 2024.
Στη Βρετανία, οι απώλειες υπολογίζονται σε 16 δισ. λίρες (21 δισ. δολάρια), δηλαδή περίπου το ένα δέκατο των 166 δισ. λιρών που δόθηκαν για τη στήριξη της οικονομίας. Ο αριθμός αυτός θα μπορούσε κάλλιστα να αυξηθεί καθώς συνεχίζονται οι έρευνες και οι έλεγχοι.
Γιατί οι απάτες ήταν τόσο εύκολες όμως; «Ένα ποσοστό ήταν αναπόφευκτο», λέει η Μισέλ Έβερμορ, συνεργάτης του Century Foundation, μιας δεξαμενής σκέψης, η οποία εργάστηκε στο υπουργείο Εργασίας από τα τέλη του 2021 έως τον Δεκέμβριο του 2022. «Υπήρχε αυτή η τεράστια δημόσια πίεση στα κρατικά συστήματα να στηρίξουν άμεσα τις οικονομίες τους. «H ταχύτητα είχε προτεραιότητα έναντι του ελεγκτικού πλαισίου». Οι ΗΠΑ έδωσαν απευθείας επιταγές σε 90 εκατομμύρια ανθρώπους σε λιγότερο από ένα μήνα. Παράλληλα, η Έβερμορ εκτιμά ότι η Αμερική μπορεί να ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη λόγω του ομοσπονδιακού συστήματος. Συμπεριλαμβανομένων της Περιφέρειας Κολούμπια, του Πουέρτο Ρίκο και των αμερικανικών Παρθένων Νήσων, υπάρχουν 53 διαφορετικά συστήματα ασφάλισης ανεργίας.
Μέχρι στιγμής, οι ΗΠΑ έχουν ανακτήσει λίγο περισσότερα από 4 δισ. δολάρια από αυτό το ποσό, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εργασίας. Αυτό αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 2,4% των εσφαλμένων πληρωμών, εάν η καλύτερη εκτίμηση της κυβέρνησης είναι ακριβής, εγείροντας έτσι ανησυχίες ότι η Ουάσιγκτον μπορεί να μην πάρει ποτέ πίσω το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων. Και αυτή η διαπίστωση αφορά τη μεγαλύτερη και ισχυρότερη οικονομία του πλανήτη.