Μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο, οι κ.κ. Ερντογάν και Νετανιάχου είχαν διμερή συνάντηση στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, μια συνάντηση μέσω της οποίας έδειχναν να επισφραγίζουν την πορεία εξομάλυνσης στην οποία είχαν εισέλθει οι ισραηλινοτουρκικές σχέσεις τα περασμένα χρόνια, ήδη από το 2020.
NEW: Erdogan and Netanyahu met first time ever in New York. @Doranimated for years said that Turkey and Israel could work together and Erdogan and Netanyahu could be friends. Many people scorned him
He is proven right about all of this. pic.twitter.com/m86rNJcYic
— Ragıp Soylu (@ragipsoylu) September 19, 2023
Εκείνη η πορεία αποκατάστασης των ισραηλινοτουρκικών δεσμών – που είχε ξεκινήσει με τουρκική πρωτοβουλία, στο πλαίσιο των προσπαθειών που κατέβαλε η Αγκυρα προκειμένου να βγει από την περιφερειακή «απομόνωση» όπου είχε βρεθεί με δική της ευθύνη – κυλούσε μεν μετ’ εμποδίων και ισραηλινών επιφυλάξεων τα περασμένα χρόνια εξαιτίας των προτέρων τουρκικών προκλήσεων αλλά, ως φαίνεται, απέδιδε καρπούς.
Εάν δεχθούμε μάλιστα ως αληθή όσα είχαν γραφτεί προ εβδομάδων στο πλαίσιο αναλύσεων στον διεθνή Τύπο, η τουρκική διπλωματία κατέβαλε διόλου ευκαταφρόνητες προσπάθειες προκειμένου να καταφέρει να φέρει τον Νετανιάχου στο ίδιο τραπέζι με τον Ερντογάν, προσπάθειες που τελικώς οδήγησαν στη συνάντηση των δύο ηγετών στη Νέα Υόρκη, στις 19 Σεπτεμβρίου.
Αλλαγή σκηνικού
Πλέον, μόλις έξι εβδομάδες μετά, εκείνη η εποχή της τουρκοϊσραηλινής επαναπροσέγγισης φαντάζει πια μακρινή, πολύ μακρινή, καθώς τα δεδομένα έχουν αλλάξει δραματικά στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ένας νέος πολύνεκρος κύκλος βίας άνοιξε στη Γάζα πριν από ακριβώς τέσσερις εβδομάδες, θέτοντας εν αμφιβόλω όσα έδειχναν να παγιώνονται ως τάσεις στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής: εν προκειμένω όχι μόνο την προσέγγιση Τουρκίας – Ισραήλ αλλά και την προσέγγιση Αράβων – Ισραήλ που είχε ήδη σημειώσει άλματα προόδου τα περασμένα χρόνια μέσα από τις Συμφωνίες του Αβραάμ.
Πλέον, έπειτα από τέσσερις εβδομάδες πολέμου στη Γάζα, οι διπλωμάτες του Ισραήλ έχουν αποχωρήσει από την Τουρκία και ο Ερντογάν έχει ανακαλέσει τον Τούρκο πρέσβη από το Τελ Αβίβ.
Η «ρήξη» της 25ης Οκτωβρίου
Για τις ισραηλινοτουρκικές σχέσεις, το σημείο καμπής θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν ήταν οι πολύνεκρες επιθέσεις που εξαπέλυσε η Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου κατά αμάχων εντός των ισραηλινών συνόρων, αλλά οι δηλώσεις που έκανε ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 25 Οκτωβρίου απευθυνόμενος στην κοινοβουλευτική ομάδα του κυβερνώντος τουρκικού ισλαμοσυντηρητικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).
Τι είπε ο Ερντογάν στις 25 Οκτωβρίου; Ότι η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση αλλά εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, και ότι το Ισραήλ δεν είναι κράτος αλλά συμμορία.
Θα πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι ο Τούρκος ηγέτης είχε κάνει ανάλογες δηλώσεις και στο παρελθόν, πριν από το 2020. Αυτά τα λόγια ωστόσο ηχούν πολύ διαφορετικά έπειτα από τις πολύνεκρες επιθέσεις που εξαπέλυσαν οι άνδρες της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, την ώρα που οι Ισραηλινοί μετρούν χιλιάδες νεκρούς και εκατοντάδες ομήρους.
Σε τροχιά σύγκρουσης
Ο Ερντογάν πάντως από την πλευρά του, δείχνει να έχει μπει πια, και μάλιστα δυναμικά, σε τροχιά σύγκρουσης με το Ισραήλ και τη Δύση, χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο αντιδυτικισμού το Παλαιστινιακό.
«Ο Νετανιάχου δεν είναι πλέον κάποιος με τον οποίο μπορούμε να συνομιλήσουμε. Τον έχουμε ξεγράψει […] Η εμπιστοσύνη μας στην Ευρώπη έχει κλονιστεί βαθιά», δήλωσε χαρακτηριστικά σήμερα ο Τούρκος πρόεδρος.
Αναζητώντας ρόλο
Την ίδια ώρα ωστόσο, ο Ερντογάν διαμηνύει ότι η Αγκυρα θα μπορούσε να αναλάβει ρόλο μεταπολεμικά στη Γάζα, ως «εγγυήτρια δύναμη» που θα παρέχει «ασφάλεια» και «σταθερότητα», υπό όρους που θα αποτελέσουν αντικείμενο μελλοντικών – διεθνών προφανώς – διαπραγματεύσεων. Ειρήσθω εν παρόδω, αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας σενάρια προσανατολισμένα στη μετά τον πόλεμο περίοδο που μιλούν για αποστολή διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης στη Γάζα…
Για να γίνει ωστόσο πρακτικά κάτι τέτοιο, για να μπορέσει δηλαδή η Τουρκία να εξασφαλίσει κοινά αποδεκτό και διεθνώς νομιμοποιημένο ρόλο στον παράκτιο παλαιστινιακό θύλακα της Γάζας, θα πρέπει προφανώς να έχουν προηγουμένως δώσει τη συγκατάθεσή του και άλλοι: το Ισραήλ πρωτίστως, οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, το Κατάρ…
Με άλλα λόγια, για να αποκτήσει ο Ερντογάν περιφερειακό ρόλο θα πρέπει να συνεχίσει να έχει ανοιχτούς διαύλους και με το Ισραήλ αλλά και με τη Δύση.
Το γεγονός ότι ο Τούρκος πρόεδρος τώρα επιτίθεται προσωπικά στον Νετανιάχου μπορεί να είναι κίνηση νοούμενη ως υπολογισμένου ρίσκου από την πλευρά του. Ενδεχομένως εκείνος να θεωρεί, όπως και πολλοί άλλοι, ότι οι ημέρες του Νετανιάχου στην ισραηλινή εξουσία είναι πια μετρημένες… Ενώ απέναντι στη Δύση ειδικότερα, ο Ερντογάν κρατά παράλληλα ανοιχτή ως μελλοντική «προσφορά» και την επικύρωση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, την οποία μάλιστα έστειλε προς έγκριση στην τουρκική εθνοσυνέλευση προ ημερών, αφού δηλαδή είχε ξεσπάσει ο εν εξελίξει πόλεμος στη Γάζα.
Με άλλα λόγια, πίσω από τη ρητορική ένταση και τις διπλωματικές ρήξεις, υπάρχουν ισορροπίες που διατηρούνται, τουλάχιστον προς το παρόν.
Όσα είπε ο Νασράλα… και όσα εννόησε
Μηνύματα συγκεκαλλυμένης εξισορρόπησης εξέπεμψε, άλλωστε, και ο ηγέτης της υποστηριζόμενης από το Ιράν Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, κατά το διάγγελμα που εκφώνησε χθες από τον Λίβανο, το πρώτο έπειτα από την έναρξη του πολέμου.
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Ναρσάλα εξαπέλυσε μύδρους ενάντια στο Ισραήλ και στις ΗΠΑ. Οι ουσιαστικές ειδήσεις ωστόσο ενίοτε βρίσκονται πίσω από όσα δεν αναμένονται. Τι είπε ο Νασράλα, που δεν ήταν αναμενόμενο; Ότι αυτός ο πόλεμος είναι 100% παλαιστινιακός κι όχι περιφερειακός, ότι εάν θέλει να πάρει πίσω τους ομήρους το Ισραήλ θα πρέπει να διαπραγματευτεί, και ότι οι βίαιες επιχειρήσεις των Ισραηλινών στη Γάζα θα πρέπει να σταματήσουν…
Με άλλα λόγια, ο ηγέτης της σιιτικής Χεζμπολάχ αντί να κηρύξει τον πόλεμο στο Ισραήλ όπως ορισμένοι ανέμεναν, ζήτησε την επιστροφή στο status quo ante και… βλέπουμε, ενώ και η ιρανική ηγεσία έχει τις περασμένες εβδομάδες από την πλευρά της στείλει το μήνυμα ότι δεν θα ήθελε να δει αυτήν την κρίση να εξαπλώνεται, ένα μήνυμα με το οποίο άλλωστε συμφωνούν επί της αρχής σχεδόν όλοι: οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ενωση, οι Αραβες, η Τουρκία, το Ιράν κ.ά.
Οι δύο στόχοι των ΗΠΑ
Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, με στόχο δηλαδή την αποτροπή της εξάπλωσης του πολέμου, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν έχει πραγματοποιήσει όχι μία αλλά δύο περιοδείες στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής τις τελευταίες εβδομάδες. Στο πλαίσιο της δεύτερης εν εξελίξει περιοδείας του, ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναμένεται να επισκεφθεί και την Τουρκία το διήμερο 5 – 6 Νοεμβρίου.
Αλλά και για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η πρόκληση είναι πια μεγάλη και δύσκολα διαχειρίσιμη καθώς εκείνες προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ δύο στόχων: στηρίζοντας το Ισραήλ από τη μία πλευρά σε αυτόν τον νέο πόλεμο, και περιορίζοντας όλες τις εκρηκτικές για την περιοχή επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν οι κινήσεις του Ισραήλ από την άλλη. Σύμφωνα με όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας τις περασμένες εβδομάδες, η Ουάσιγκτον επιχείρησε να πείσει τους Ισραηλινούς να καθυστερήσουν και/ή να περιορίσουν τις χερσαίες στρατιωτικές επιχειρήσεις τους στη Γάζα. Και τώρα που αυτές οι επιχειρήσεις είναι πια γεγονός, ο Άντονι Μπλίνκεν τις υπερασπίζεται μεν αλλά με αστερίσκους: προτείνοντας προσωρινές ανθρωπιστικού τύπου εκεχειρίες και καλώντας το Ισραήλ να λάβει μέτρα που θα περιορίζουν δραστικά τις απώλειες αμάχων…
