1. Ποια θέση κατείχε ο Χένρι Κίσινγκερ στην προεδρία Νίξον;
Οταν κέρδισε τις προεδρικές εκλογές του 1968 ο υποψήφιος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος Ρίτσαρντ Νίξον, ο Χένρι Κίσινγκερ, έχοντας ήδη κατοχυρώσει τη φήμη ειδήμονα των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής, διορίστηκε σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ – επρόκειτο για ένα ιδιαίτερα κρίσιμο πόστο όσον αφορά τη διαμόρφωση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας κατά τη μεταπολεμική εποχή. Τον Σεπτέμβριο του 1973 ο Κίσινγκερ ανέλαβε χρέη υπουργού Εξωτερικών, μια θέση την οποία διατήρησε και μετά την παραίτηση του Νίξον από την αμερικανική προεδρία το καλοκαίρι του 1974 λόγω του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ.
2. Ποια ήταν η σχέση του Κίσινγκερ με τον Νίξον;
Ο Κίσινγκερ ήταν πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του Νίξον. Κάτι τέτοιο πιστοποιείται και από τα κρίσιμα πόστα που ανέλαβε ο Κίσινγκερ κατά τη διάρκεια της πρώτης και δεύτερης προεδρίας του το 1969-1974. Εξάλλου, οι δύο άνδρες ήταν φορείς παρόμοιων αντιλήψεων όσον αφορά τη λειτουργία του διεθνούς συστήματος, αλλά και τη θέση των Ηνωμένων Πολιτειών σε αυτό· και παραμένει γεγονός ότι η προεδρία Νίξον με κύριο σύμβουλό της επί εξωτερικών θεμάτων τον Κίσινγκερ, εμφορείτο από μια διαφορετική αντίληψη όσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις της ψυχροπολεμικής εποχής. Δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι ο Κίσινγκερ, όπως και Νίξον, είχε μια συγκεντρωτική αντίληψη για τη διπλωματία.
3. Ποιες ήταν οι αντιλήψεις του Κίσινγκερ για τη διεθνή πολιτική;
Ο Κίσινγκερ υπήρξε ο πιο γνωστός ίσως θιασώτης της Realpolitik στην εποχή μας, σε βαθμό να κατηγορηθεί επανειλημμένως για κυνισμό και αμοραλισμό. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, η απονομή του Νομπέλ Ειρήνης στον Κίσινγκερ το 1973 για τη συνδρομή του στον τερματισμό του πολέμου του Βιετνάμ έτυχε εντονότατης (και όχι αδικαιολόγητης) κριτικής. Σε κάθε περίπτωση, ο Κίσινγκερ πρότασσε την ισχύ έναντι της ιδεολογίας – εξάλλου ο ίδιος πρόβαλε την ανάγκη αποϊδεολογικοποίησης του Ψυχρού Πολέμου.
Εχοντας συγγράψει μια εξαιρετική διατριβή για τη διαδικασία μετάβασης στη μεταναπολεόντεια εποχή και έχοντας αναδειχθεί ως ένας από τους εμβριθείς μελετητές του συστήματος ισορροπίας δυνάμεων που επικράτησε στην Ευρώπη μετά τη Συνθήκη της Βιέννης (1815), ο Κίσινγκερ πίστευε ότι το διπολικό σύστημα εγκυμονούσε κινδύνους για τη διεθνή ειρήνη, αλλά και τα ευρύτερα συμφέροντα των ΗΠΑ. Αντίθετα, ήταν πεπεισμένος ότι η μετεξέλιξη του διεθνούς συστήματος σε πολυπολικό ήταν προορισμένη να συμβάλει στην παγκόσμια σταθερότητα. Προς αυτήν την κατεύθυνση προσπάθησε να κινηθεί το 1968-1974 (αλλά και αργότερα) ως ο ιθύνων νους της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αναλαμβάνοντας κρίσιμες πρωτοβουλίες για τη διεθνή ύφεση (détente).
Η διατήρηση της σχέσης με την Αθήνα, μετά τον «πόλεμο των Εξι Ημερών», αποδείχθηκε βασική προτεραιότητα του Αμερικανού διπλωμάτη, ο οποίος αγνόησε ότι στην εξουσία ήταν η χούντα.
Δεν θα πρέπει, λοιπόν, να προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι ο Κίσινγκερ ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την αποκατάσταση των σχέσεων των ΗΠΑ με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας –επρόκειτο για μια πράγματι εντυπωσιακή επιτυχία του Λευκού Οίκου, με την οποία άλλαξε η παγκόσμια ισορροπία ισχύος εις βάρος της Σοβιετικής Ενωσης– αλλά και για την προσέγγιση με την ίδια τη Μόσχα, που επήλθε λίγους μήνες αργότερα.
4. Για ποιον λόγο ο Κίσινγκερ τήρησε ευνοϊκή στάση έναντι της δικτατορίας στην Ελλάδα;
Η Ελλάδα, όπως άλλωστε και η Τουρκία, έπαιζε σημαντικό ρόλο όσον αφορά την προάσπιση των στρατηγικών συμφερόντων των ΗΠΑ, αλλά και γενικότερα του δυτικού κόσμου κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μετά το 1967, η στρατηγική σημασία της Ελλάδας για τις ΗΠΑ αναβαθμίστηκε σημαντικά, σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία η δικτατορία των συνταγματαρχών είχε μόλις καταλάβει την εξουσία.
Ηταν η εποχή που ξέσπασε ο τρίτος κατά σειρά αραβοϊσραηλινός πόλεμος, γνωστός ως «πόλεμος των Εξι Ημερών», και αποδείχθηκε πόσο κρίσιμες ήταν οι αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα για τον ανεφοδιασμό και την ενίσχυση του Ισραήλ. Εκτοτε, βασική προτεραιότητα του Κίσινγκερ ήταν η διατήρηση των σχέσεων με την Αθήνα. Το γεγονός ότι στην εξουσία βρισκόταν ένα δικτατορικό καθεστώς, που είχε διεθνώς κατηγορηθεί (και δικαίως) για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για έναν πολιτικό με τις ακραία ρεαλιστικές θέσεις που εξέφραζε ο Κίσινγκερ. Αλλά και η δικτατορία του Γεωργίου Παπαδόπουλου, παρά τις περί του αντιθέτου απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς, επεδίωκε την καλλιέργεια των δεσμών με την Ουάσιγκτον, επιτρέποντας μεταξύ άλλων στους Αμερικανούς τόσο το 1967 όσο και το 1973 (όταν ξέσπασε ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ) να χρησιμοποιήσουν τις βάσεις για την υποστήριξη του Ισραήλ. Ως προς τούτο, οι επιστημονικές μελέτες που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας από έγκριτους ιστορικούς και ερευνητές, όπως ο Αλέξης Παπαχελάς, ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, ο Σωτήρης Ριζάς, ο Γιάννης Σακκάς και ο Ιωάννης Τζώρτζης δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία.
5. Ποιος ήταν ο ρόλος του Κίσινγκερ στο Κυπριακό;
Για τον Κίσινγκερ βασική προτεραιότητα των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο έπρεπε να είναι η διατήρηση της συνοχής της Νότιας Πτέρυγας του ΝΑΤΟ και κατ’ επέκταση η αποφυγή ενός ελληνοτουρκικού πολέμου, που όμως θεωρείτο πιθανό να ξεσπάσει λόγω του Κυπριακού. Είναι εξάλλου επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ δεν θεωρούσε ότι η κατοχή του ενός τρίτου της Κυπριακής Δημοκρατίας από τα τουρκικά στρατεύματα αντιστρατευόταν τα αμερικανικά συμφέροντα. Οπωσδήποτε, πολλά έχουν ειπωθεί για τον παρασκηνιακό ρόλο του Κίσινγκερ στην προετοιμασία της τουρκικής εισβολής του 1974, δίχως όμως να έχει αποδειχτεί ότι ο τότε ισχυρός άνδρας του Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε πράγματι ενεργό εμπλοκή. Το βέβαιο είναι ότι όταν εκδηλώθηκε η τουρκική εισβολή, δεν έκανε τίποτα για να την αποτρέψει.
* Ο κ. Μανόλης Κούμας είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.