Η 7η Οκτωβρίου άφησε ένα ανεξίτηλο σημάδι στο Ισραήλ. Πολλοί εντός και εκτός της χώρας συγκρίνουν την επίθεση της Χαμάς με την 11η Σεπτεμβρίου ή μιλούν για ένα δεύτερο «Ολοκαύτωμα». Το «μαύρο» Σάββατο έπληξε βαθιά το αίσθημα ασφάλειας που είχε καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια. Μέσα σε λίγες ώρες το Ισραήλ μετρούσε σχεδόν 1.400 νεκρούς και 240 ομήρους.
Ο αιφνιδιασμός των μυστικών υπηρεσιών, η μουδιασμένη αντίδραση του στρατού, ο χρόνος που χρειάστηκε μέχρι να ανακαταληφθούν οι περιοχές στις οποίες διείσδυσαν οι ένοπλοι της ισλαμιστικής οργάνωσης καθώς και τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης χερσαίας στρατιωτικής επιχείρησης στη Λωρίδα της Γάζας θα κριθούν μετά τον πόλεμο, αλλά ήδη προκαλούν ισχυρούς κλυδωνισμούς στην πληγωμένη ισραηλινή κοινωνία.
Οταν η ομίχλη του πολέμου καθίσει, το Ισραήλ κινδυνεύει να βρεθεί στη δίνη μιας πολιτικής κρίσης χειρότερης από εκείνη που προηγήθηκε του πολέμου. Από τη στιγμή μάλιστα που κανείς από τους στρατηγικούς στόχους της επιχείρησης «Σιδερένια Ξίφη», η εξάρθρωση της Χαμάς, η απελευθέρωση των ομήρων και ένα νέο καθεστώς ασφαλείας στη Γάζα, δεν φαίνεται να είναι κοντά.
Υστερα από 62 ημέρες στο μέτωπο των πολεμικών επιχειρήσεων, η εικόνα φεύγοντας από το Ισραήλ ήταν πολύ διαφορετική σε σχέση με όσα καταγράφαμε τις πρώτες ημέρες μετά την επίθεση. Το Τελ Αβίβ και οι μεγάλες πόλεις αρχίζουν να βρίσκουν ξανά τον βηματισμό τους αν και η ανησυχία για μία νέα τρομοκρατική επίθεση, όπως το χτύπημα μαχητών της Χαμάς εναντίον πολιτών σε στάση λεωφορείου της Ιερουσαλήμ ή ένα ακόμη μπαράζ με ρουκέτες, είναι εμφανής.
Η πρώτη εικόνα
Κατά την άφιξή μας στο αεροδρόμιο Μπεν Γκουριόν του Τελ Αβίβ στις 13 Οκτωβρίου, η πρώτη εικόνα που παρατηρούσε κανείς ήταν οι έφεδροι που έφταναν κατά εκατοντάδες για να υπηρετήσουν στον ισραηλινό στρατό.
Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε σε αυτή τη θέση δεν είχαμε κράτος και έγινε το Ολοκαύτωμα. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να επαναληφθεί αυτό
Γνωρίσαμε αρκετούς από αυτούς στις αίθουσες αναμονής όσο οι αρχές έκαναν εξονυχιστικούς ελέγχους στα χαρτιά και τις αποσκευές μας. Γυναίκες και άντρες που ζουν στο εξωτερικό με τις οικογένειές τους, έχουν τις δικές τους επιχειρήσεις ή μια «στρωμένη» καριέρα άφησαν τα πάντα πίσω τους και χωρίς κανέναν δισταγμό ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του καθήκοντος. «Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε σε αυτή τη θέση δεν είχαμε κράτος και έγινε το Ολοκαύτωμα. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να επαναληφθεί αυτό».
Αυτή ήταν η πιο συνηθισμένη απάντηση στην ερώτηση πώς αφήνει κανείς τη ζωή του και έρχεται από την άλλη άκρη του κόσμου για να πολεμήσει. Περίπου 350 χιλιάδες έφεδροι παρουσιάστηκαν στις στρατιωτικές αρχές, από τους οποίους υπολογίζεται ότι μέχρι τα τέλη του χρόνου θα παραμείνουν σχεδόν 100 χιλιάδες καθώς επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των IDF (Israel Defence Forces).
Εκείνες τις ημέρες το Τελ Αβίβ ήταν μια βουβή πόλη. Τα περισσότερα καταστήματα ήταν κλειστά, τα πρόσωπα των ανθρώπων σοκαρισμένα από τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου και εκτός από τους στρατιώτες, στους δρόμους της πόλης ξεχώριζαν οι χιλιάδες δημοσιογραφικές αποστολές που κατέφθαναν από κάθε γωνιά του πλανήτη για να μεταφέρουν τις καταιγιστικές εξελίξεις. Ηδη από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, η πλατεία του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Τελ Αβίβ μετατράπηκε σε «πλατεία των ομήρων» όπου οι συγγενείς των απαχθέντων συγκεντρώνονταν ζητώντας από την κυβέρνηση να φέρει πίσω τους αγαπημένους τους, ενώ οι οθόνες στους επιβλητικούς ουρανοξύστες της πόλης είχαν γεμίσει με τις φωτογραφίες των θυμάτων και των ομήρων.
Στους δρόμους, στα λιγοστά ανοιχτά καφέ και καταστήματα, ακόμη και στα ξενοδοχεία, οι πολίτες κυκλοφορούσαν με τον ατομικό τους οπλισμό. Η πιο συνηθισμένη εικόνα ήταν να βλέπεις γυναίκες και άντρες με πολιτικά ρούχα και έχοντας στον ώμο τους ένα αυτόματο τυφέκιο εφόδου και στη ζώνη τους ένα περίστροφο, να κάνουν βόλτα στα εμπορικά καταστήματα ή να τρώνε σε ένα εστιατόριο με τα παιδιά τους.
Αν υπάρχει καταφύγιο κοντά τρέχουμε προς το μέρος του. Διαφορετικά, πέφτουμε στο έδαφος σε θέση κάλυψης
Στο Τελ Αβίβ, όπως και σε όλες τις πόλεις και τους οικισμούς του Ισραήλ, ο ήχος της σειρήνας εξακολουθεί να προκαλεί πανικό. Χρειάστηκε να εφαρμόσουμε πολλές φορές την «απλή» οδηγία που μας έδωσαν οι αρχές φτάνοντας στη χώρα: Αν υπάρχει καταφύγιο κοντά τρέχουμε προς το μέρος του. Διαφορετικά, πέφτουμε στο έδαφος σε θέση κάλυψης και περιμένουμε να ακούσουμε τις εκρήξεις. Η πιστή εφαρμογή της συμβουλής μας γλίτωσε από τα χειρότερα στις 3 Νοεμβρίου όταν ένας όλμος των 70 χιλιοστών που εκτοξεύθηκε από τη συνοικία Μπέιτ Χανούν της Γάζας χτύπησε τον «δημοσιογραφικό λόφο» στην πόλη Σντερότ που απέχει περίπου ένα χιλιόμετρο από τα σύνορα.
Τη στιγμή της επίθεσης υπήρχαν τουλάχιστον 30 δημοσιογράφοι στον λόφο, ευτυχώς όμως προκλήθηκαν μόνο υλικές ζημιές. Ακούγοντας τον συναγερμό πέσαμε όλοι στο έδαφος σε θέσεις που είχαμε προκαθορίσει και έτσι τα θραύσματα του όλμου χτύπησαν μόνο τα αυτοκίνητα και τον εξοπλισμό μας. Το κράνος και το αλεξίσφαιρο βοηθούν σε αυτές τις περιπτώσεις αλλά δεν εγγυώνται την ασφάλειά σου.
Μεγάλο ποσοστό της ισραηλινής κοινωνίας υποφέρει από «τραύμα» που οφείλεται στις επιθέσεις με ρουκέτες. Ο συναγερμός είναι κάτι που δεν συνηθίζεται και ο κόσμος σε κατάσταση πανικού τρέχει να βρει καταφύγιο. Ακόμη και στις μεγάλες πόλεις ή τους αυτοκινητοδρόμους, ακινητοποιούν τα οχήματά τους στη μέση του δρόμου και τρέχουν να καλυφθούν στα πρανή του δρόμου. Εχουν καταγραφεί αρκετοί τραυματισμοί αλλά και θάνατοι από θραύσματα ή απευθείας πλήγματα ρουκετών που διαπερνούν το περίφημο Iron Dome, το εξελιγμένο σύστημα αεράμυνας του Ισραήλ. Περισσότερες από 12.000 ρουκέτες έχουν εκτοξευθεί από τις 7 Οκτωβρίου μέχρι σήμερα, με το ποσοστό αναχαίτισης να αγγίζει το 85%.
Μια από τις πρώτες κινήσεις που κάναμε, ήταν να εγκαταστήσουμε στα κινητά μας την εφαρμογή που ενημερώνει σε πραγματικό χρόνο για την εκδήλωση επιθέσεων
Μια ακόμη χρήσιμη συμβουλή που μας έδωσαν ήταν να γνωρίζουμε τον χρόνο αντίδρασης σε περίπτωση επίθεσης με ρουκέτες. Ολόκληρη η χώρα είναι διαιρεμένη σε τομείς.
Στις περιοχές κοντά στη Γάζα, ο χρόνος αντίδρασης κυμαίνεται από 7 έως 12 δευτερόλεπτα ενώ στο Τελ Αβίβ αγγίζει τα 90 δευτερόλεπτα. Μια από τις πρώτες κινήσεις που κάναμε, ήταν να εγκαταστήσουμε στα κινητά μας την εφαρμογή που ενημερώνει σε πραγματικό χρόνο για την εκδήλωση επιθέσεων καθώς ακόμη και αν οι ρουκέτες κατευθύνονται σε γειτονική πόλη, τα θραύσματα από την αναχαίτισή τους μπορούν να πέσουν στην ευρύτερη περιοχή με κίνδυνο τραυματισμών ή απωλειών.
Ο στρατός είχε αποκλείσει την περιοχή που αποκαλούν «φάκελο»
Τις πρώτες πολεμικές εικόνες καταγράψαμε κινούμενοι προς τον Νότο, στις περιοχές που συνορεύουν με τη Γάζα. Ο στρατός είχε ήδη αποκλείσει την περιοχή που αποκαλούν «φάκελο», τη μεθόριο δηλαδή μεταξύ Ισραήλ και Γάζας σε βάθος περίπου 5 χιλιομέτρων.
Στον δρόμο υπήρχαν σημεία ελέγχου που απαγόρευαν την πρόσβαση καθώς βρίσκονταν σε εξέλιξη επιχειρήσεις εντοπισμού μελών της Χαμάς τα οποία είχαν κρυφτεί σε φυτείες ή ακόμη και οικισμούς και εξαπέλυαν επιθέσεις εναντίον στρατιωτών και πολιτών. Μέχρι και τρεις εβδομάδες μετά την επίθεση, οι ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας εξακολουθούσαν να εντοπίζουν και να εξουδετερώνουν ενόπλους. Βρεθήκαμε μπροστά σε μία τέτοια επιχείρηση όταν τη νύχτα της 24ης Οκτωβρίου, μέλη της Χαμάς προσπάθησαν να διεισδύσουν στο Ζικίμ στα βόρεια της Γάζας, διά θαλάσσης.
Στο καθημερινό μας οδοιπορικό γύρω από τα σύνορα με τη Γάζα, καταγράφαμε τις συγκεντρώσεις δυνάμεων του ισραηλινού στρατού που προμήνυαν πως μια μεγάλης κλίμακας χερσαία επιχείρηση βρίσκεται προ των πυλών.
Τις πρώτες εβδομάδες, η αεροπορία και το πυροβολικό που είχε αναπτυχθεί στη μεθόριο βομβάρδιζαν τη βόρεια Γάζα προετοιμάζοντας το «έδαφος» για την επόμενη φάση του πολέμου. Παράλληλα, χιλιάδες στρατιώτες συγκεντρώνονταν στα κιμπούτς –τους οικισμούς που βρίσκονται κοντά στα σύνορα εντός της αποκλεισμένης ζώνης– τα οποία μετά την επίθεση της Χαμάς είχαν μετατραπεί σε στρατιωτικές βάσεις.
Πρόσβαση εκεί, εκτός από τον στρατό, είχαν μόνο οι δημοσιογράφοι. Σε καθημερινή βάση μάλιστα, οι ισραηλινές αρχές οργάνωναν δημοσιογραφικές αποστολές στις περιοχές που επιτέθηκαν οι ένοπλοι της ισλαμιστικής οργάνωσης. Η μυρωδιά του θανάτου είναι ακόμη έντονη, αν και έχουν περάσει περισσότερες από 70 ημέρες. Είτε ακολουθώντας τις οργανωμένες αποστολές είτε κινούμενοι αυτόνομα, πήγαμε σε όλα τα σημεία όπου εκδηλώθηκαν οι φριχτές επιθέσεις της Χαμάς.
Είδαμε τα σπίτια μέσα στα οποία δολοφονήθηκαν ολόκληρες οικογένειες, πήγαμε στον χώρο του φεστιβάλ NOVA όπου τα αυτοκίνητα και τα προσωπικά είδη των θυμάτων ήταν σκορπισμένα στον χώρο. Είδαμε επίσης τα καταφύγια μέσα στα οποία εξαϋλώθηκαν δεκάδες άνθρωποι από τις θερμοβαρικές χειροβομβίδες της Χαμάς. Οι δρόμοι γύρω από τις περιοχές αυτές ήταν γεμάτοι με στρατιωτικά οχήματα, άρματα μάχης και τεθωρακισμένα που κατευθύνονταν σε χώρους συγκέντρωσης γύρω από τα σύνορα.
Η χερσαία επιχείρηση
Το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου, οι χερσαίες ισραηλινές δυνάμεις που είχαν συγκεντρωθεί γύρω από τη Γάζα εφόρμησαν από τα βόρεια και τα ανατολικά. Το σχέδιο ήταν να αποκλειστεί η πόλη της Γάζας από τον υπόλοιπο παλαιστινιακό θύλακα. Η έφοδος ήταν σχετικά γρήγορη και χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση. Μέσα σε λίγες ημέρες, ο στρατός κινούμενος από τρεις κατευθύνεις περικύκλωσε την πόλη της Γάζας και άρχισε να συγκλίνει προς το κέντρο της. Στην αρχή, η αεροπορία και το πυροβολικό ισοπέδωναν τους τομείς των επιχειρήσεων και στη συνέχεια μπουλντόζες του μηχανικού, άρματα μάχης και μηχανοκίνητο πεζικό αναπτύσσονταν και συγκρούονταν με τη Χαμάς πάνω και κάτω από το έδαφος. Είχαν προηγηθεί μάλιστα μικρής κλίμακας καταδρομικές επιχειρήσεις για τον εντοπισμό ομήρων κατά τις οποίες διασώθηκε μια νεαρή οπλίτης. Δημοσιογράφοι από ολόκληρο τον κόσμο παρακολουθούσαμε τις επιχειρήσεις από την πόλη Σντερότ που απέχει μια ανάσα από τα σύνορα. Η Σντερότ δέχθηκε τη σφοδρότερη επίθεση από τη Χαμάς και παραμένει πόλη–φάντασμα.
Η εικόνα της Γάζας από εκεί, ήταν εικόνα απόλυτης καταστροφής. Ερείπια κτιρίων, συντρίμμια και πυκνοί μαύροι καπνοί να σκεπάζουν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Κατά διαστήματα, πότε το πυροβολικό και πότε η αεροπορία βομβάρδιζαν περιοχές της πόλης με το ωστικό κύμα από τις εκρήξεις να φθάνει σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων. Μέσα στα βουνά από συντρίμμια ξεχωρίζαμε άρματα μάχης να ρίχνουν πυρά ή ακούγαμε καταιγιστικές ανταλλαγές πυροβολισμών, ενδείξεις των σκληρών συγκρούσεων στο έδαφος ενώ οι νύχτες φωτίζονταν από δεκάδες φωτιστικές βόμβες και εκρήξεις. Μέρα με τη μέρα η κατάσταση στη Γάζα γινόταν όλο και πιο δραματική. Ο στρατός επικέντρωσε τις επιχειρήσεις του στα νοσοκομεία για τα οποία είχε ενδείξεις πως χρησιμοποιούνται από τη Χαμάς ως «στρατηγεία» ενώ δεκάδες χιλιάδες άμαχοι εκτοπίζονταν από τα σπίτια τους προς τον Νότο, με ολόκληρη την πόλη της Γάζας να μετατρέπεται σε πεδίο μάχης.
Χιλιάδες πολίτες περίμεναν στους δρόμους ή συγκεντρώνονταν έξω από τα νοσοκομεία για να χειροκροτήσουν τους ομήρους που απελευθερώθηκαν αλλά και οι συγγενείς όσων παρέμεναν στη Γάζα έλιωναν από την αγωνία για τους αγαπημένους τους
Σχεδόν έναν μήνα μετά, στις 24 Νοεμβρίου, οι δύο πλευρές με τη μεσολάβηση του Κατάρ, της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Πολιτειών συμφώνησαν στην παύση των επιχειρήσεων για την ανταλλαγή Ισραηλινών ομήρων με Παλαιστίνιους κρατούμενους. Καλύψαμε τις συγκλονιστικές εκείνες στιγμές από το συνοριακό πέρασμα Κερέμ Σαλόμ και την αεροπορική βάση Χατζερίμ στο νότιο Ισραήλ από όπου περνούσαν οι αυτοκινητοπομπές που μετέφεραν τους ομήρους και στη συνέχεια με ελικόπτερα τους μετέφεραν σε ειδικά διαμορφωμένα νοσοκομεία.
Θα μας μείνει αξέχαστη η πρώτη νύχτα εφαρμογής της συμφωνίας, όπου ολόκληρη η χώρα κρατούσε την ανάσα της περιμένοντας να δει την ομάδα των 13 Ισραηλινών και 10 Ταϊλανδών να επιστρέφουν ύστερα από επτά εβδομάδες στα υπόγεια της Γάζας. Συγκλονιστικές στιγμές ακολούθησαν με χιλιάδες πολίτες να περιμένουν στους δρόμους ή να συγκεντρώνονται έξω από τα νοσοκομεία για να χειροκροτήσουν τους ομήρους που απελευθερώθηκαν αλλά και τους συγγενείς όσων παρέμεναν στη Γάζα να λιώνουν από την αγωνία για τους αγαπημένους τους.
Ακόμη και οι στρατιώτες στα μπλόκα γύρω από τον συνοριακό σταθμό Κερέμ Σαλόμ δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους όταν έβλεπαν τα λεωφορεία που μετέφεραν τις μητέρες με τα παιδιά τους ή τις ηλικιωμένες γυναίκες. Και καθώς ξεκινούσε ο Γολγοθάς της επανένταξης των ομήρων, η συμφωνία ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς κρεμόταν από μια κλωστή με κάθε επόμενη ανταλλαγή να εξελίσσεται σε θρίλερ. Η κλωστή «κόπηκε» ύστερα από μία εβδομάδα, την 1η Δεκεμβρίου και εμείς επιστρέψαμε στον λόφο της Σντερότ για να καταγράψουμε την επανέναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων.
Η Χαμάς ανασυντάχθηκε και επέστρεψε στην πόλη της Γάζας ενώ ο ισραηλινός στρατός, αμέσως μετά την κατάρρευση της εκεχειρίας, ξεκίνησε επιχειρήσεις και στον άλλοτε «ασφαλή» Νότο, στις πόλεις Χαν Γιουνίς και Ράφα
Η επταήμερη παύση έφερε δραματικές αλλαγές επί του πεδίου. Η Χαμάς ανασυντάχθηκε και επέστρεψε στην πόλη της Γάζας ενώ ο ισραηλινός στρατός, αμέσως μετά την κατάρρευση της εκεχειρίας, ξεκίνησε επιχειρήσεις και στον άλλοτε «ασφαλή» Νότο, στις πόλεις Χαν Γιουνίς και Ράφα. Στη δεύτερη φάση άρχισε να διαφαίνεται πιο καθαρά και η στρατηγική της Χαμάς, η οποία δεν στοχεύει στο να νικήσει τον ισραηλινό στρατό στο πεδίο αλλά να τον καθυστερήσει κερδίζοντας χρόνο. Χρόνο ο οποίος κυλά αντίστροφα για την κυβέρνηση καθώς η διεθνής πίεση για τερματισμό του πολέμου αυξάνεται ενώ κανείς από τους τρεις στόχους δεν δείχνει έτοιμος να επιτευχθεί.
Η Χαμάς διατηρεί τη στρατιωτική της παρουσία ακόμη και στην πόλη της Γάζας με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη συνοικία της Τζαμπάλια η οποία εξακολουθεί να μην ελέγχεται πλήρως αν και βρισκόμαστε στον τρίτο μήνα του πολέμου. Στη Χαν Γιουνίς η οργάνωση αντιστέκεται διατηρώντας σημαντικό μέρος της ισχύος της πάνω και κάτω από το έδαφος.
Οι συγκεντρώσεις των συγγενών στην πλατεία του μουσείου μετατρέπονται μέρα με τη μέρα σε διαδηλώσεις οργής για εκείνους που παραμένουν στη Γάζα, αυξάνοντας την πίεση στο εσωτερικό μέτωπο
Επιστρέφοντας στο Τελ Αβίβ ύστερα από 62 ημέρες στον Νότο και την πόλη Μπερσέβα στην έρημο Νεγκέβ όπου είχαμε την προσωρινή μας βάση, διαπιστώσαμε ότι η μητρόπολη του Ισραήλ επιστρέφει σταδιακά στην προπολεμική «κανονικότητα». Οι συγκεντρώσεις των συγγενών στην πλατεία του μουσείου μετατρέπονται μέρα με τη μέρα σε διαδηλώσεις οργής για εκείνους που παραμένουν στη Γάζα, αυξάνοντας την πίεση στο εσωτερικό μέτωπο.
Την ίδια ώρα η Γάζα βιώνει τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση των τελευταίων δεκαετιών με εκατοντάδες χιλιάδες αμάχους να βρίσκονται μεταξύ συμπληγάδων και τις παλαιστινιακές αρχές να μιλούν για περισσότερες από 17.000 απώλειες μεταξύ των οποίων και 7.000 παιδιά. Την ίδια ώρα, δεν υπάρχει κανένα ρεαλιστικό σχέδιο για την επόμενη μέρα του παλαιστινιακού θύλακα, με τους αξιωματούχους του Ισραήλ σε ανάλογες ερωτήσεις μας να απαντούν ότι «προέχει η επιστροφή των ομήρων και η καταστροφή της Χαμάς» και ότι το μέλλον της Γάζας θα τεθεί επί τάπητος μετά τη λήξη του πολέμου.
Η γεύση που μας άφησε αυτή η αποστολή είναι δύσκολο να προσδιοριστεί καθώς ο οργανισμός δεν μπορεί να επεξεργασθεί όλες τις πληροφορίες σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Από τις φρικτές εικόνες της επίθεσης που εξαπέλυσαν οι τρομοκράτες της Χαμάς και τις σκηνές απερίγραπτης βίας σε βάρος παιδιών και ανυποψίαστων αμάχων, στους ανηλεείς βομβαρδισμούς και την ισοπέδωση της Γάζας, πρόκειται χωρίς αμφιβολία για έναν πόλεμο που θα αφήσει το στίγμα του ανεξίτηλο τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο μίσους και θανάτου.